Parasal ve ekonomik bütünleĢme süreçleri ile siyasal birlik oluĢumunun karĢılıklı etkileĢimleri çerçevesinde EPB, Avrupa bütünleĢmesinin genel gidiĢatı açısından belirleyici olmuĢtur. Birlik içerisinde parasal birlik çalıĢmalarının ilk kaynağı,değiĢen koĢullara görebazıyeniuygulamaların geliĢtirilmesinivurgulayan RomaAntlaĢmasıdır.Parasalbirliğin ortakparapolitikası anlamınıkazanması8 Mayıs 1964 yılında gerçekleĢmiĢtir. Bu tarihte parasal birlik koĢullarının siyasal sonuçları, ulusal politikaların koordinasyonu ve ortak para birimi oluĢturulması düzeylerinde tartıĢılmıĢtır. Bu dönemde parasal birliğin ekonomik ve siyasal maliyetinikarĢılayacakortam olmamasınedeniyleparasalkoordinasyon temelhedef olarakbelirlenmiĢtir.1964 tarihindekiKonseykararına154 göre parasal koordinasyon bazıtemelsiyasaldavranıĢlarızorunlu kılmıĢtır.
Üye devlet paralarında tam konvertibilitenin sağlanması için parasal dayanıĢma ve ulusal politikaların uyumlulaĢtırılması ilkelerini ve koĢullarını da belirten karar,doğrudan siyasalmekanizmalarıhareketegeçirmektedir.Bunagöre bütçepolitikaları,merkezbankalarıiĢbirliğive uluslararasıparasaliliĢkiler,kredive borçlar antlaĢma ve kararlar ile düzenlenmektedir. Birliğin benimsemiĢ olduğu parasalbirliksüreci,1989 Madrid Zirvesi‟ndeĢekillenmiĢtir.Zirve‟deekonomikve parasalbirlikamaçlarıarasındakiparalellikveyetkiikamesiilkesikabuledilerek parasalbirlikiçin yetkilikurumsaldüzenlemedeantlaĢmayavarılmıĢtır.Bu durum, parasal birliğin siyasal yapılaĢmayı gerektirdiğinin bir göstergesi olduğu gibi, bu yapının niteliğinin deönemliolduğunu ortayakoymaktadır155.
Parasal birlik için 1990 öncesi atılan tüm bu adımlar, Avrupa‟da parasal birliğin merkezileĢtirilmesinin,siyasalbütünleĢmeyönündeatılmasıgereken zorunlu biradım olduğunu vurgulamaktadır.DelorsRaporu veMaastrichtAntlaĢması‟dabu gerçek üzerinde durmuĢtur. Vurgulan bu gerçek parasal birliğin, siyasal birliğe ulaĢabilmekamacıylakatalizörolarakkullanılmasının gerektiğiveparasalbirliğin uygulanmasısonucu doğmasımuhtemelsiyasikazançlardır.Hernekadarparasal
154
EC, Council Decision: On Cooperation Between the Central Banks of the Member States of the European Economic Community (64/300/EEC), European Community,
http://europa.eu.int/eur-lex/en/lif/reg/en_register_102020.html, EriĢim:11.08.2005. 155
birlikkavramıdahaçokekonomikterimlerletartıĢılsada,Avrupa‟daparasalbirliği destekleyenlerin siyasal tartıĢmalar sonucu harekete geçtikleri görülmektedir. Özellikleparasalbirliğin tekbirAvrupaekonomisigerçeğinin kabulü olacağıveortak paranın siyasal bütünleĢmeye doğru olan harekete hız kazandıracağı öngörülmüĢtür156.
Parasalbirlikkonusundayapılan tartıĢmalarda,bu sürecin önemli bir siyasi mesele olduğu ilerisürülmüĢtür.Bunun en önemlinedeniparasalbirliğin ulusal egemenliğin en hassasnoktasınatemasetmesidir.Bunedenleçokciddisonuçlar içermektedir. Bu sonuçlar salt para politikalarındaki uyumlulaĢtırmanın yanında, hükümetkararlarını,kamu maliyesialanlarının dagözönünealınmasıMaastricht AntlaĢması‟nda belirtilerek doğrudan sürecin siyasal sonuçları ele alınmıĢtır. Örneğin,herülkebağımsızbütçepolitikasıuygularken bunu Birlikkriterlerinegöre saptamak durumundadır.Bu durumdaulusalbütçeharcamalarının karĢıkarĢıya getirilmesizorunluluğu ortayaçıkmaktadır.Bu karĢılaĢtırmayıBirlikiçerisinde1964 Konsey kararları doğrultusunda oluĢturulmuĢ Maliye Bakanları Komitesi gerçekleĢtirmektedir. 5 Mart 1964 Konsey Kararı‟na göre bir de siyasal bütçe komitesi oluĢturulmuĢtur. Bu komite devlet bütçelerinin hazırlık çalıĢmalarından itibaren BirlikekonomikgeliĢmesinekarĢıtüyeülkesiyasibütçeçizgileriniincelemek vekarĢılaĢtırmaklagörevlendirilmiĢtir.
Bu geliĢmeler sonucunda ortaya çıkmaktadır ki; parasal birlik uyumlulaĢtırmayı gerektirmekte, uyumlulaĢtırma da merkez tarafından bağlayıcı kararlardoğrultusundayürütülmektedir.Bu durumun ikitemelsiyasalsonucu ortaya çıkmaktadır. Birincisi ülkelerin bu bağlayıcılık ile sorumluluk altına girmek istememesi ve ulusal gerekçeleri ileri sürmesidir157. Ġkincisi ise ülkelerin uyumlulaĢtırma konusunda fedakârlığa razı olmasıdır. Parasal birliğin önemi ve bunauygun siyasaldüzenlemeendiĢeleri,MaastrichtAntlaĢması‟ndadatam olarak çözümeulaĢamamıĢtır.Bu durum aslındauzun birtarihseldönemin birikimlerini
156
Hasan Tolga BölükbaĢı,Avrupa Para BütünleĢmesinin EkonomiPolitiğine BirBakıĢ,
(YayınlanmamıĢ Yüksek Lisans Tezi), Ankara Üniversitesi Sosyal Bil. Enstitüsü,Ankara, 1998, s. 42-43.
157
Ġngiltere,parasaluyumlaĢmanın merkeziyönetimle sağlanmasına karĢıçıkmıĢve 20 Eylül1988 BrugesDeklarasyonu‟nda gevĢekuyumun geliĢmeyihızlandıracağınısavunmuĢtur.Ġngiltere‟nin bu tutumu 1992 Edinburgh Zirvesi‟nde de sürmüĢve Birlikülkelerinin uyumlaĢmayıçabuksağlayanlarile sağlamayanlardiye ikiye ayrılmasına yolaçmıĢtır.Dedeoğlu,s.185.
taĢımaktadır.Parasalbirliğin gerçekleĢtirilmesineyönelikatılan heradım,yenibir siyasal sonuç doğurmuĢtur. Çünkü parasal birlik bazılarına göre bütünleĢme sürecinin baĢlangıcı,bazılarınagöredenihaiaĢamaolarakalgılanmıĢtır158.
Parasal birlik ile ilgili tartıĢmalar göz önüne alındığında, parasal birlik koĢullarının doğasından kaynaklanan uyumlulaĢtırmavesistemin dönüĢümü yani reformlar,doğrudan siyasal sonuçlar olarakkarĢımızaçıkmaktadır.Bu reformlar doğrultusundaortayakonan en önemligeliĢmetekparanın hayatageçirilmesive ulusal hükümetlerin sahip olduğu en önemli egemenlik kaynağı olan parasal politikaların belirlenmesindekoordinasyonu sağlamaklagörevlendirilmiĢtekmerkez bankasıdır.
TekparayageçiĢveBirlikiçindebu paranın kullanımının sağlanması,üye ülkelerarasındasiyasalaçıdan yakınlaĢmayıifadeeden birtakım adımların atılması anlamınagelmektedir.Çünkü tekparavemerkezbankasıtarafından para politikası üzerindeki denetim, ulusal egemenliği temsil eden ve onun göstergesi olan en önemliunsurlardan biridir.DolayısıylaparasalbütünleĢmeyisiyasalbütünleĢmeden soyutlamakmümkün değildir.Zaten birekonomikbütünleĢmedetekparayageçiĢin zorluklarıdaburadan kaynaklanmaktadır159.
Bu durum,Parasalbirliksürecinin en tartıĢmalıyönünü ortaya çıkarmaktadır, bu tartıĢma parasal birlik ve siyasal bütünleĢme arasındaki bağlantıdan kaynaklanmaktadır.Bu konuylailgiliüçtemelgörüĢgündemegelmiĢtir.Bunlardan birincisi parasal birliğin bütünleĢmeyi sağlayıp sağlayamayacağı ile ilgilidir. Bu görüĢün temelinde, Avrupa içerisinde ortak maliye politikalarının geliĢtirilmesini destekleyen ve sorumlu olan Avrupa Merkez Bankası‟nın oluĢturulmasınısağlamak amacıylaAP‟nin dahagüçlü olmasıgerektiğineinananlarbulunmaktadır.ĠkincigörüĢ ise,siyasalbütünleĢmenin,parasalbütünleĢmeyisağlayacağınıdüĢünenlerdir.Bu görüĢiĢlevselcilerin yayılmateorisinden etkilenmiĢveAvrupabütünleĢmesinin her dönemdebazısorunlaryaĢasada devam ettiğigörüĢünedayanmaktadır.Avrupa‟da oluĢturulacaktekparanın AvrupabütünleĢmesiaçısından dönüĢü olmayan biryol olduğu veönemlibirsembolniteliğitaĢıyacağıdüĢünülmektedir.
158
A.k., s. 185-186. 159
Mircan Yıldız,“BütünleĢme Biçimlerive Avrupa Birliği”,DıĢTicaretMüsteĢarlığı,s.2. http://www.dtm.gov.tr/ead/DTDERGI/ekim99/butun.htm, EriĢim:19.04.2005.
ÜçüncügörüĢise,parasalbirlikilesiyasalbütünleĢmearasındagerçekbir bağlantıolmadığıfikrinedayanmaktadır.Bu görüĢün en önemlisavunucularıĠngiliz politikacılar ve Avrupa bütünleĢmesine Ģüphe ile bakan Euro-Ģüphecilerdir160. Özellikle Ġngiltere,tekpara vebağımsızbirmerkezbankasının ulusalegemenliğin Birlik‟edevredilmesinigereklikıldığıiçin kabuledilemezolduğunu veOrtakPazar‟ın bütünleĢmeaçısından yeterlibiramaçolduğunu belirtmiĢtir.Sözkonusu görüĢlerin Birlikkararlarınayansımasıise,EPB adımlarının siyasaladımlarlaparalelgeliĢmesi biçimindeolmuĢtur.