Sosyal Diyalog

EndüstrileĢmenin baĢlangıcında ortaya çıkan sorunlar, iĢçi sınıfının örgütlenmesineneden olmuĢtur.ĠĢçisınıfıörgütlenmesinin baĢlangıçtakipolitikası kapitalistsistemiortadan kaldırmakiçinsiyasalmücadeleyapmaktan yanaolmuĢtur. Buna karĢılık iĢverenler de, çalıĢma iliĢkilerine ne devletin ne de sendikaların müdahale etmesini istemiĢlerdir. Bu durum iki taraf arasında düĢmanca nitelendirilebilinecek bir çatıĢmanın doğmasına neden olmuĢtur. Her iki tarafın birbirlerineolan bu düĢmancatavrısavaĢlarvesonrasında ortayaçıkan demokratik açılımlar sayesinde dönüĢüme uğramıĢlardır. SavaĢlar, özellikle devletin sendikalaĢmavetoplu pazarlıkkarĢısındakitavrınıdeğiĢtirmekaçısından önemlirol oynamıĢtır.Ġngiltere‟deWhitleyKomitesi‟nin,Almanya‟daCumhuriyetHükümeti‟nin

86

WolfgangLecher,“LabourRelationsand SocialModel- TriadicComparison”,No.97.02.01,1997, s. 14, http://www.etui-rehs.org/publications/DWP/lecher.pdf ,EriĢim:26.05.2006

Birinci Dünya SavaĢından hemen sonra ekonomik krizlerinde etkisiyle, sendikalaĢmayıvetoplu pazarlığıkolaylaĢtıran düzenlemelerihayatageçirmiĢlerdir. Bu dönem içindeiĢçisendikalarının kurulmasıkolaylaĢtırılmıĢvegeneloyhakkı eldeedilip iĢçisınıfının haklarınıkoruyacaksiyasalpartilerkurulmaya baĢlanmıĢtır. Bu durum sendikaların kendi alanlarını siyasal mücadeleden ayırmaya baĢlamalarınaneden olmuĢtur.Budönemdeilkkez,sendikalarçalıĢmailiĢkilerini iyileĢtirmekiçin oluĢturulmuĢsüreklibirbirlik olaraktanımlanmıĢtır.Sendikaların çalıĢmailiĢkilerindeiyileĢtirmeiĢleviniüçfarklıyollakullanmalarıöngörülmüĢtür.Bu yollar:tektaraflıolarakkuralkoymagücü kazanarak,iĢverenlerleyaptıklarıtoplu pazarlık,yasamagücünü etkileyerek.Böylecesendikalar,siyasalbirmücadelearacı olmaktan çıkmıĢ, çalıĢma iliĢkilerinde iĢçilerin güç kazanmasını, iĢverenlerle arasındaki güç dengesinin eĢitlenmesini ve daha hakça koĢullar getirilmesini sağlayan araçlarolarakgörülmeyebaĢlanmıĢtır.ĠĢçisendikalarının kabulü ve toplu pazarlığın yaygınlaĢmayabaĢlaması,iĢveren örgütlerinin deortayaçıkmasınayol açmıĢtır. ĠĢverenlerin örgütlenmesi ile beraber, pazarlıklar iĢ düzeyi yerine çok sayıda iĢverenin katıldığı iĢkolu pazarlıklarına doğru yönelmiĢtir. ĠĢverenlerin örgütlenme çabalarının altında yatan temel neden ise gün geçtikçe güçlenen sendikaların veonların sosyalisteğilimlerinin ortadan kaldırılmasıolmuĢtur87.

Avrupa‟dasendikaların güçlü siyasaleğilimlerive toplu pazarlıkların kabulü Avrupasosyalmodelinin inĢasıaçısından önemliroloynamıĢtır.Böylece, tarihsel ve sosyalkoĢullar,öteyandan tarafların siyasalveideolojiktercihleriAvrupa‟dasosyal modelin kurumsallaĢmasınavetüm kıtayıetkilemesineyolaçmıĢtır88.

Avrupasosyalmodelinin en önemliunsurlarından birisiiĢveren veiĢçiler arasında kurumsallaĢmıĢ iliĢkilerdir. Bu durumun en önemli sonucu Avrupa sosyal diyalogudur. Avrupa sosyal diyalogu, sosyal modelin ayrılmaz ve vazgeçilmezbirparçasıdır.Ekonomikfaaliyetin ikitarafını(iĢçiveiĢveren)temsil eden sosyal taraf örgütlenmeleritarafından yürütülen tartıĢmalar,müzakereler, görüĢmeler ve ortak faaliyetlerin tümü Avrupa sosyal diyalogunu oluĢturmaktadır. Avrupa düzeyinde sosyal diyalogun iki temel biçimi vardır: Avrupa‟dakiiĢveren örgütleriveiĢçisendikalarıarasındakiikitaraflıdiyalog ve

87

Koray, s. 143. 88

sosyaltaraflarlakamu yetkilileriarasındakarĢılıklıetkileĢimideiçeren üçtaraflı diyalog.

Avrupasosyaldiyalogu sürecinde,Avrupa‟dafarklıiĢkollarındayeralan sosyaltarafların ortaklaĢaürettikleri40 metnideiçeren pekçokçıktıortaya konmuĢtur.Sorumluluk,dayanıĢmavekatılım ilkeleriesasında yürütülen Avrupa sosyal diyalogu, AB‟ye üye ülkelerin çoğunda mevcut bulunan ulusal sosyal diyalog uygulamalarınıbütünlemektedir.Ayrıca,AvrupaSosyalstandartlarının tanımlanmasıylailgiliolaraksosyaltarafların katkısağlamasına olanaktanıyan temelbiraraçtırveAvrupaBirliği‟ndeyönetiĢimin hayatageçirilmesindebüyük bir rol oynamaktadır. Avrupa düzeyinde sosyal diyalog, Avrupa Toplulukları AntlaĢması‟ndavebazıönemliAvrupaKonseyitoplantılarında,özellikleLaeken veBarselonaZirveleri‟nin sonuçbildirgelerinderesmen vurgulanmıĢvegüçlü bir yeredinmiĢtir.

AvrupaTopluluklarıAntlaĢması‟nın138.ve139.maddelerinde,Avrupa sosyal diyalogunun, Avrupa siyasal bütünleĢmesürecindeönemlibiroynadığı ifade edilmiĢtir. Avrupa Toplulukları AntlaĢması'nın 138. Maddesi, Avrupa düzeyindesosyaltaraflarıoluĢturan örgütlere,AntlaĢma‟nın 137.Maddesinde ortayakonulan istihdam vesosyalkonularlailgiliçeĢitlibaĢlıklarüzerindeistiĢare olanağısunmaktadır.138.Madde,zorunlu olarakikiaĢamalıbiristiĢareusulüne yervermektedir:ĠlkaĢamadaKomisyon sosyaltaraflaragiriĢimin olasıyönleri hakkındagörüĢsorar;ikinciaĢamada isegiriĢimin içeriğiüzerindedurulur.Eğer sosyal taraflar istiĢare sürecinin bu iki aĢamasında iki taraflı müzakerelere katılmakyönündekararalmamıĢlarsaveKomisyon sözkonusu alandaTopluluk eyleminihalen gerekligörüyorsa,ToplulukgiriĢiminin hazırlanmasına yönelik çalıĢmalarıkendisibaĢınabaĢlatacaktır89

.

Avrupadüzeyindesosyaldiyalog ikitaraflıveüçtaraflıolmaküzereiki farklıyapıdaortayaçıkmaktadır.Ġkitaraflısosyaldiyalog için öngörülen yapılar Ģu Ģekildedir:Sosyal Diyalog Komitesi; SosyaltaraflarıoluĢturan örgütlerin yer aldığıbu Komitealtında,makro-ekonomikkonularda,istihdam/iĢgücü piyasası konularında ve eğitim ve öğretim ile ilgili konularında çalıĢmalar yürüten üç teknik çalıĢma grubu ile Avrupa düzeyindeki sosyal tarafların faaliyet

89

EC, The European social dialogue, a force for innovation and change, European Community Brussels, 26.6.2002 COM(2002) 341 final,

gösterdikleriiĢkollarında çalıĢmalaryürüten iĢkolu sosyaldiyalog komiteleri oluĢturulmuĢtur.İrtibatKurulu;Avrupadüzeyindehem iĢkollarıarasındahem de iĢkollarıdüzeyindesosyaltaraflarıoluĢturan örgütlerarasındaikitaraflıdanıĢma veistiĢaresüreçleriiçin alan sağlamakamacıylaoluĢturulmuĢtur.Sosyal Diyalog Zirvesi; farklı sanayi kolları arasında sosyal tarafları bir araya getiren ve baĢkanlığınıKomisyon BaĢkanının yaptığı,sosyaldiyalogu düzenliaralıklarla canlandıran veyayeniden baĢlatan üstdüzeyde toplantılardır.SosyalDiyalog Zirveleri, üye ulusal örgütlerin temsilcilerinin katılımıyla genel kurul Ģeklinde yapılmaktadır.

Avrupa düzeyinde üç taraflı sosyal diyalog görülen yapılar: Avrupa KonseyiBaĢkanlığı,1997 yılından beriAvrupaKonseyitoplantılarıöncesinde sosyaltaraflarıüçtaraflıtoplantıyadavetetmektedir.Aralık2000‟deNiceZirvesi sonuçkararlarındabahardönemiAvrupaKonseyi‟nden öncesosyaltaraflarla yıllıktoplantıyapılmasıöngörülmüĢtür.6 Mart2003 tarihliKonseyKararına göre ÜçTaraflıSosyalZirveoluĢturulmasıöngörülmüĢtür.OluĢturulan sosyalzirveye Konsey BaĢkanlığı ve altındaki iki BaĢkanlık, Komisyon ve Avrupa ĠĢçi SendikalarıKonfederasyonu veAvrupaSanayiveĠĢveren Konfederasyonları Birliğiüstdüzeytemsilcilerikatılmaktadır90

.

Avrupa sosyal diyalogu ekonomik, sosyal ve siyasal alanlarda ortaya çıkan geliĢmelerin önemli bir itici gücüdür. AB‟nin Lizbon Zirvesi‟nde ortaya koyduğu dünyanın rekabetyeteneğien güçlü ekonomisihalinegetirmekolarak ifade edilen hedeflereulaĢılmasındakilitbirroloynamaktadır.AyrıcaAvrupa düzeyinde çalıĢan tüm kesimlerin karar alma sürecine etkin olarak katılımın sağlanmasıAvrupasiyasalbütünleĢmesürecindeAB‟neönemlidüzeydegüç vermektedir.