1957 yılında imzalanan Roma AntlaĢması ile kurulan Avrupa Ekonomik Topluluğu (AET) malların, hizmetlerin, sermayenin ve insanların serbestçe dolaĢacağı bir Avrupa yaratılması yolundaki iradeyi ortaya koymuĢtur. Serbest ticaret, gümrük birliği ve serbest dolaĢım, özellikle istenen unsurlar olmuĢlardır. Topluluğun herüyesibu ortaklıktan veserbestleĢmeyolundakiAvrupapazarından ekonomik büyüme ve ticaret artıĢı yoluyla refah ve barıĢ hedeflerine ulaĢmak istemiĢlerdir.Gerçekten,Almanya,siyasalitibarınıyeniden kazanmayıvesanayi mallarının ihracatınıartırmayı,FransasanayileĢmeylebirliktetarımsalürünlerinin pazarınıgeniĢletmeyi,HollandayüktaĢımacılığındakigeliĢmiĢliğiileartan ticaretten yararlanmayı,Ġtalya veBelçikasanayileĢmelerinihızlandırmayayönelikdestekler alacaklarınıdüĢünmüĢlerdir.Üyeülkelerarasındakigümrüklerkaldırılırve ekonomik bütünleĢmenin temelleriatılırken,RomaAntlaĢması‟ndabelirlisosyalkaygıların da dilegetirildiğigörülmektedir.
AntlaĢma‟nın baĢlangıcında,Avrupa halklarıarasında dahasıkıbirişbirliğinin temelleriniatmak;Avrupa’yıbölen engelleriortadan kaldırarak,ülkelerin ekonomik ve sosyalgelişmelerine katkıda bulunmak;halkların,yaşam veçalışma koşullarının sürekli olarak iyileştirilmesine çalışmak; ekonomik gelişmede istikrarı, dengeyi, rekabette dürüstlüğü güvence altına almak için mevcut engellerin kaldırılmasına yönelikortakbirgörüşve eylem birliğinin gerekliolduğuna inanmak;değişikbölgeler arasındaki ekonomik gelişme farklılığını azaltarak, daha az gelişmiş bölgelerin kalkınmalarındaki gecikmeyi gidermek ve tüm ekonomilerin uyumlu biçimde kalkınmalarınısağlamaya önem vermek temelilkelerolaraksıralanmıĢtır.
KuruluĢdönemindeTopluluk‟un sosyalpolitikaalanında önemlibiretkinliği olmamıĢtır.Fakat,Topluluksosyalalanatümüylekayıtsızda kalmamıĢtır.
Örneğin, Roma AntlaĢması‟nın kabulünden sonra istihdam sorunlarını çözmek amacıyla Avrupa Sosyal Fonu103 ve ardından Bölgesel Kalkınma Fonu
kurulmuĢtur. Bu geliĢmeler AET‟nin sosyal alandaki duyarlılıklarının ifadesi olmuĢtur104.
AET‟ndasosyalalandakisınırlıgiriĢimlererağmen,1960‟ların sonunadoğru, ekonomik ve siyasal geliĢiminin tek baĢına Topluluğun tüm sosyal sorunlarını çözmeyeyetmediği,hattapekçokdurumdayenileriniyarattığı,giderekanlaĢılmaya baĢlamıĢtır.Refah düzeyihızla yükselmesinekarĢın,Topluluğun belirlisektörve bölgelerinin genel ekonomik geliĢmeden beklendiği gibi pay alamadığı ortaya çıkmıĢtır.BirbaĢkadeyiĢle,refah artıĢının dengeligerçekleĢmediğiveTopluluğun çeĢitli bölgelerinde yaĢam ve çalıĢma koĢullarının iyileĢtirilemediği ve kadınların özellikleayrımcılıklakarĢıkarĢıyakaldığıbilinmektedir105.Avrupa‟daekonomikve siyasalbütünleĢmegerçekleĢtirilecekse,yurttaĢlarının pazarın doğalgüçlerinekarĢı korunmasını sağlayacak Topluluk düzeyinde sosyal politikaya gereksinmesi vardır106.
Topluluğun etkin birsosyalpolitikayasahip olmasıiçin Komisyon‟un olumlu ve müdahaleci giriĢimleri Topluluk gündemine taĢıması ve tartıĢmaya açması gerekmiĢtir. Sosyal politika alanındaki tartıĢmaları uyaran en önemli unsur Topluluğun katıbirbürokratikgörüntüyesahip olmasıve bu anlamdabirtarafolarak sürecekatılmagereğidir.Bu nedenle üye ülkeler,1972 tarihinde Paris‟teyapılan geniĢlemeöncesiZirveKonferansı‟nda,sosyalalandaçokdahaetkin çalıĢmalar yapılmasıgerektiğiniilerisürmüĢlerdir.Bu bağlamda,atılacaksomutadımlarve
103
Avrupa Sosyal Fonu Roma AntlaĢması‟nın 123.maddesiuyarınca 1961 yılında kurulmuĢtur. Fon‟un
amaçları arasında iĢgücünün istihdam olanaklarının artırılması, yaĢam düzeyinin ve kalitesinin yükseltilmesi ve hem mesleki, hem de coğrafi hareketliliğinin artırılması yer almaktadır. Fon, Komisyon‟a yardımcıolarakiĢçi,iĢveren ve hükümettemsilcilerinden oluĢan birKomite tarafından yönetilmektedir. TAS ile beraber Fon‟un iĢlevi Birlik içersindeki ekonomik ve sosyal geliĢmeyi gerçekleĢtirecekbirkonuma evrilmiĢtir. Karluk, s. 387.
104
Koray, s.233-234. 105
MelekEğilmez,Avrupa Topluluğunun SosyalPolitikası,Avrupa Topluluğu Basın ve Enformasyon Bürosu,Müve Matbaası,Ankara,1978,s.10.
106
bunları destekleyecek parasal kaynakları kapsayan bir eylem programının hazırlanmasınakararvermiĢlerdir107.
ParisZirvesi‟nde ortaya atılan önerilereuygun olarak,Komisyon,1973‟te ToplulukSosyalEylem Programı‟nailiĢkin birdizitasarıhazırlamıĢtır.SosyalEylem Programıkapsamındakitasarıyı,Konsey21 Ocak1974 tarihindekabuletmiĢtir.Üye ülkeler, Topluluğun Program kapsamına alınacağını umduğu tüm tasarıları benimsememekle birlikte, belirtilen amaçlara yönelik önlemler alınmasını karara bağlamıĢtır.Topluluk‟tatam vedaha iyiistihdam,ileriyaĢam veçalıĢmakoĢulları, sanayiye iliĢkin kararlara üye ülkeler ve Komisyonun ve iĢçilerin de iĢletme yönetiminekatılmalarının özendirilmesikararlaĢtırılmıĢtır108.
Konsey‟in kabuletmiĢolduğu bu programlaTopluluğun sosyalpolitikasıile diğer politikalar arasındaki uyumun artırılması yönünde irade beyanı ortaya konulmuĢtur.Programın kabuledilmesinin ardından Konseysosyalpolitika alanında önemli yönergeler109 kabul etmiĢtir110. Bir baĢka deyiĢle, Topluluk sosyal alana müdahalesini artırmıĢtır.Özellikle,fırsat eĢitliği,sakatvegöçmen çalıĢanlarile iĢgücü piyasasından dıĢlananlar için yapılan düzenlemelerle önemli ilerlemeler kaydedilmiĢtir111.
Komisyon‟un sosyal politika alanındaki çabaları, Ġngiltere‟de Muhafazakâr Partinin güçlenmesiilesekteye uğramıĢtır.SiyasalbütünleĢmesürecineherzaman kuĢku ileyaklaĢan ĠngilteresosyalpolitikaalanındakikaynaĢmaçabalarına da karĢı çıkmıĢtır. Ġngiltere‟de Muhafazakâr hükümet sosyal politika alanında Topluluğun artan müdahaleciyaklaĢımınatamamen karĢıolduğunu Konsey‟dedilegetirmiĢve 1980‟liyıllarboyuncahertürlü öneriyivetoetmiĢtir.
107
Paul Teague, John Grahl, Industrial Relations and European Integration, Lawrence&Wishort Pres, London, 1992, s.75.
108
Eğilmez,s.25-26. 109
Bütün üye ülkelerivarılmakistenen sonuçbakımından bağlar,fakatuygulama,araç,biçim ve yöntem saptanması aĢamalarında ulusal makamlar tercihte bulunma yetkisine sahiptir. Sahir Özdemir,“Avrupa Topluluğunda ĠkincilMevzuatve KararAlma Usulleri”,DevletPlanlama TeĢkilatı, AB ile ĠliĢkilerGenelMüdürlüğü Yayınları,Mayıs,2001,s.2.
110
Bu yönergeler,toplu iĢten çıkarma (1975),iĢletmenin devri(1977),iĢverenin iflası(1980),cinsiyet ayrımcılığına iliĢkin olarakeĢitücret(1975),eĢitmuamele (1977)ve sosyalgüvenlikalanında eĢit muamele (1979)ile ilgilidir.Bilgiiçin Bkz.Eğilmez,s.26.
111
Topluluktarafından hazırlanan yasal düzenlemeler ve uygulanan politikalar, Topluluğasosyalpolitika alanındagüçkazandırmıĢtır.Diğertaraftan,bütünleĢme açısından kapsamlıbirniteliktaĢımasada,Topluluktasosyalpolitikanın kurumsal anlamda geliĢimi, gelecekte yaratılması düĢünülen ortak sosyal modele yönelik önemlibiradım niteliğindedir112.
Bu anlamda, sağlanan ilerlemeler siyasal bütünleĢme ve sosyal politika açısından yeterli düzeyde olmasa bile, Toplulukta belirgin bir iradenin varlığı anlaĢılmaktadır. Tindemans Raporu‟nda konuya iliĢkin önemli saptamalarda bulunulmuĢtur113. Rapor‟a göre 1980 yılına kadar ekonomik ve parasal birliğin
kurulması, ortak bir dıĢ politikanın yürütülmesi ve ortak sosyal politikaların uygulanmasıyoluylabütünleĢmesürecinin tamamlanmasıöngörülmüĢtür. Ancak, üye ülkeler arasında kendi ulusal egemenliklerini koruma kaygısıyla ciddi görüĢ ayrılıklarının varlığı önemli bir gerçekliktir ve bu nedenle ekonomik baĢarılara rağmen bu yıllarda daha ileri adımlar atma olanağı bulunamamıĢtır. Fakat bu tartıĢmalarlaAvrupa‟nın bütünleĢmesüreciönemlibirivmekazanmıĢtır.