EPB‟nin sosyal politika ve çalıĢma iliĢkileri alanındaki etkileri birbirleriyle çeliĢir nitelikte gerçekleĢmiĢtir.EPB, bir yandan bazı ülkelerde sosyal taraflarla hükümetleri yakınlaĢtırmıĢ, üçlü antlaĢmaların yeniden önem kazanmasını sağlamıĢtır.Bu açıdan bakıldığındaEPB‟nin çalıĢmailiĢkilerinin temelözelliklerinin sürdürülmesikonusundaolumlu etkilerdebulunabileceğifikriortayaatılmıĢtır.Fakat tüm geliĢmelerin EPB‟nin baskılarını hafifletmek amacıyla ortaya atıldığı düĢünülürse,özelliklesendikalaraçısından bu yaklaĢımların pekdeiĢeyaramadığı ve çalıĢma iliĢkilerinde atılan adımların EPB alanındaki yarıĢın bir zorlaması olmaktan öteye gitmediğianlaĢılmaktadır.Gerçekten gereküçlü antlaĢmalara,gerek ikili toplu pazarlıklara bakıldığında, varılan sonuçların ücretliler ve sendikalar açısından birer geri adım ve taviz olarak yorumlanması için yeterli verinin bulunduğunu görmekmümkündür.
ÇalıĢma iliĢkileri açısından EPB‟nin mikro ve makro düzeydeki etkilerine bakıldığındatemelolarakĢu sonuçlarortayaçıkmaktadır.Mikro düzeyde,özellikle ihracatayönelikfirmalararasında fiyatrekabetinin arttığıvebu firmalaraçısından farklıülkelerdekiiĢgücü maliyetinin birbirlerineyakınlaĢtığınısöylemekmümkündür. Örneğin, Ġspanya‟daki ortalama ücretler, 1970‟li yıllarda Almanya‟daki ortalama ücretin %20‟si,Ġtalya‟dakinin %42‟sicivarındayken,1990‟lıyıllarda bu oran Almanya
160
Barry Eichengreen, “On the Links Between Monetary and Political Ġntegration”, University of Berkeley, No. C96-077, California , December, 1996, s. 1,
açısından %66‟ya,Ġtalya açısından %71 düzeyineyükselmiĢtir.Diğertaraftan aynı ülkeiçerisinde ücret farklılıklarının büyüdüğü ortayaçıkmaktadır.DolayısıylaAB düzeyinde ekonomikbütünleĢmenin,ülkeleribirbirine yakınlaĢtırırken ülkeiçindeki farklılıkları artırdığı gibi bir sonuç ortaya çıkmaktadır. Öte yandan, verimlilik ve iĢgücü maliyetine dayalı rekabet, verimli sektörlerin vergilendirilmesi veya gelir dağılımındakieĢitsizliklerin giderilmesigibipolitikalariçin üyedevletlereçokfazla hareketalanıbırakmamaktadır.Bu durumun tam tersi,üye ülkelersermayeakıĢını kendilerinden yanaçevirmekamacıylaiĢgücükullanımıaçısından daha avantajlı koĢullarsunmayayönelmektedirler161.FritzSharpfavantajlıkoĢulların yaratılması konusunda önemli saptamalarda bulunmuĢtur;“Hükümetlerin,tekparanıngetirdiği, yasal kısıtlamalar nedeniyle ulusal ekonomileri içerisinde büyüme ve istihdama yönelik önlemler alma kapasitesi azalmıştır. Hükümetlerin elinde özgürce kullanabileceği birkaç önlem kalmıştır. Bunlar düşük mali yük, daha fazla kuralsızlaştırma,esneklik,ücretfarklılıkları,sosyalharcamalarıkısma gibiarzyanlı stratejilerdir162.”Bu durum özellikleAkdenizülkeleriaçısından geçerliolmaktadır.
Kur farklılıkları nedeniyle aralarında bir fark kalmayan, bu açıdan herhangi bir avantajsunamayan üyeülkeleriçin rekabetgücünün sürdürülmesi,iĢgücümaliyeti, vergipolitikaları,gelirdağılımıpolitikaları,eğitim vemeslekieğitim olanaklarıgibi konularlailgiliolmaktadır.Bu nedenleEPB‟ningiderekmerkezdekiülkeler yerine iĢgücü maliyetinin daha düĢük olduğu çevre ülkelerin cazibesini artırması ve doğrudan yatırımların da daha çok bu ülkelere yönelmesi gibi bir sonuç doğurmasından korkulmaktadır163.Bu nedenleyatırımcıların birçoğu toplu pazarlık anlamında üye ülkelerin uyguladığı farklı standartların yatırım konusunda düzenleme açısından yetersiz ülkeleri avantajlı duruma getirdiği görüĢünü savunmaktadırlar164.Diğertaraftan merkezülkelerdedeenformelçalıĢmailiĢkilerinin artmasıgibibirkorku duyulmaktadır.
Ekonomistlerin birçoğu, parasal birlik içerisinde yer alan üye ülkelerin ekonomik Ģoklara karĢı kullanabilecekleri temel düzenleme aygıtının iĢgücü piyasasının esnekleĢtirilmesiolduğunu savunmuĢlardır.Bunun en önemlinedeni, ücretlerde veya sosyal harcamalardakiartıĢın ekonomilerderekabetkaybınaveya
161
Koray, s. 308. 162
FritzW.Sharpf,“The European SocialModel:Coping with the ChallengesofDiversity”,Max- Planck-Institute Working Paper 02/8, July, 2002, s. 4.
163
Koray, s. 308-309. 164
enflasyon sarmalına neden olacağını varsaymıĢlar ve asimetrik Ģoklarla veya rekabet baskısı ile karĢılaĢan ülkelerin bu durumdan kurtulmak için ücretleri düĢüreceğini düĢünmüĢlerdir. Bu nedenle vergiler, sosyal güvenlik alanındaki kesintilerveiĢyaratma,makroekonomikistikrarın sağlanmasıverekabetgücünün korunmasınısağlayan aygıtlarolarakortayaçıkmıĢtır165.
EPB ileberaberüzerlerindekirekabetbaskısıartan firmalar,çalıĢmailiĢkileri ve toplu pazarlıklarıdoğrudan etkilemektedir.Biryandan toplu pazarlıkiĢletme/iĢyeri düzeyine kaymaktave firmabazında artan rekabetebu düzeydebazı çözümler bulunmayaçalıĢılmaktadır166.Bulunan çözümlerçoğu zaman gerekfirmadüzeyinde, gerek sektör ve ülke düzeyindeçalıĢmakoĢullarının esnekleĢmesi,kuralsızlaĢması, diğerbirifadeile güvence vestandartlardan uzaklaĢılmasıyönünde olmaktadır. Temelde, üye ülkelerde merkezdeki toplu görüĢmelerin ve taraflar arasındaki antlaĢmaların sürdürüldüğü görülmekteyse de, bu antlaĢmalar iĢyeri düzeyinde yapılan antlaĢmalaraönemlibirbiçimdemanevraalanıbırakmaktaveücretlileriçin asılçalıĢmakoĢullarıbu alanda belirlenmektedir.GenelolarakAB üyesiülkelerin birçoğunda merkezi pazarlıkların sürdürülmesi ve toplu pazarlık kapsamının geniĢliğinin korunması açısından iĢverenlerin olumlu rol oynadığı görülmektedir. ĠĢverenlerin özel sektörde geniĢ çapta örgütlenmiĢ olmaları ve toplu pazarlık kapsamını geniĢletmeden yana bir tavır koymaları nedeniyle, birçok üye ülkede toplu sözleĢmealanıbugün halaoldukçageniĢkalmaktaveböylecestandartdıĢı uygulamaların veyaenformelekonominin büyümesiönlenmektedir.Bugün için AB genelinde 128 milyon ücretlinin yaklaĢık 41 milyonu sendika üyesidir (%32 dolayında);bu durum 1980‟egöre%10 dahaazsendikalıüyedemektir.BunakarĢın toplu sözleĢmekapsamıbirçokAB ülkesiiçindehala10 ücretliden 7 veya8‟ini kapsayacak düzeydedir167.
165
Jane Jenson,Philippe Pochet,“Employment and Social Policy since Maastricht: Standing up to the European MonetaryUnion”NanovicInstitute ofEuropean Studies,Research Paper,06/02,2002, s. 3.
166
Toplu Pazarlıklarmerkezden uzaklaĢtıkça sendikaların gücü azalmaktadır.Buna karĢılık yönetimin öncelikgücüartmaktadır.Bu nedenle firmaların günümüzdekitemeleğilimiiĢletmelerde çalıĢanlarla doğrudan doğruya olan iliĢkilerini geliĢtirmek ve geçmiĢteki makro korporatizmin yerine, mikro korporatistiliĢkiler oluĢturabilmektedir. Eurofound, Industrial Relations Developments in Europe, European Foundation for the Improvement of Living and Working Conditions, 2004, http://www.eiro.eurofound.eu.int/other_reports/ef0572en.pdf ,EriĢim:22.08.2005.
167
EPB önemlidüzeyde çalıĢmailiĢkilerinive toplu pazarlığıetkilemiĢtir.Tek paranın uygulanıĢı,özellikletoplu pazarlıkalanında,ekonomikistikrarısağlamak amacıyla getirilen düzenlemeleri uygulamak ve daha önceden kur ayarlamaları sayesinde sindirilen makro ekonomik düzenlemelerin etkilerine katlanmak zorunda kalmıĢtır168. Tek para üye ülkelerin ulusal bütçe, mali ve iĢgücü politikalarının kapsamını sınırlandırmıĢtır.Bu durum uluslararası maliyetler ve rekabet gücünü belirleyen faktörlerin değiĢimineneden olmuĢtur.Üyeülkelerdekiücretler,çalıĢma koĢulları, çalıĢma saatleri ve istihdam biçimleri bu rekabetin temel belirleyenleri durumunagelmiĢtir169.
AB genelinde çalıĢma iliĢkileri sistemi içinde kurumsallaĢmıĢ iliĢkiler, uzlaĢmasağlamayayönelikmekanizmalarhalasürdürülmektedir.Örneğin ulusal düzeydeki üçlü antlaĢmalar birçok ülkede 1990 sonrası yeniden canlanmıĢ ve rekabetçi korporatizm kavramı önem kazanmıĢtır. Fakat günümüzde uzlaĢma sağlamayayönelikmekanizmaların neiçin kullanıldığınabakıldığındabazıönemli değiĢikliklerin ortayaçıktığıgörülmektedir.GeçmiĢtesosyaltaraflararasındayapılan antlaĢmaların daha çok makro düzeyde düzenlemeler ortaya çıkardığı görülmektedir.FakatgünümüzdemerkeziantlaĢmalardahaçokEPB‟ningetirdiği kurallara uyumun sağlanması açısından iĢlev görmektedir. EPB veya küreselleĢmenin yarattığıetkilerleülkedüzeyindekiantlaĢmaların arttığıgörülüyor olsada,bu antlaĢmalardaha çokçalıĢmayaĢamındakikoĢulların makro ekonomik politikalara ya da istikrar önlemlerine uyumunun sağlanması açısından önemli olmaktadır.Rekabetçikorporatizm,bu açıdan geçmiĢteuygulanan yeni-korporatizm veyademokratikkorporatizmden oldukçafarklıbirniteliktaĢımaktadırve temelde Coverage and Extension Procedures, Foundation for the Improvement of Living and W orking
Conditions, http://www.eiro.eurofound.eu.int/2002/12/study/tn0212102s.html, EriĢim:22.08.2005. 168 4-5 Eylül1998‟de Belçika,Hollanda,Almanya ve Lüksemburg iĢçisendikalarıHollanda‟nın Doorn
kentinde bir araya gelmiĢve EPB‟nin toplu pazarlığa olasıetkileriüzerine ortakbirdeklarasyon yayınlamıĢlardır.Bu deklarasyona göre,son yıllarda yaĢanan ekonomikbüyümenin daha fazla iĢ yaratılması,iĢsizliğin azaltılması,satın alma gücününartmasıgibikonulardaçokaz bir etkiye sahip olduğunu,özellikle iĢgücü verimliliğin artmasının tektaraflıolaraksermayenin gücünün artmasına neden olduğu ve iĢçilerin ulusalgelirden aldıklarıpayın azaldığıkonusunda önemlisaptamalarda bulunmuĢlardır.Eurofound,The Doorn Declaration, Foundation for the Improvement of Living and Working Conditions, http://81.29.193.162/1998/10/feature/de9810278f.html,EriĢim:23.08.2005. 169
Severine Chapon, Chantal Euzeby, “Towards a Convergence of European Social Models?” ĠnternationalSocialSecurityReview,Vol.55 No.2,2002,s.43.
çalıĢmakoĢullarının piyasaaraçlarınauyumunun sağlanmasıiçin kullanılan biraraç niteliğindedir.Bu türmerkeziantlaĢmaların sendikalartarafından da benimsenmesi ise hem, genel olarak onların da büyüme ve bütünleĢmeden olumlu sonuçlar beklemelerine hem de,bu antlaĢmalarlabiryandan makroekonomikpolitikalara uyum sağlanırken,biryandan daistihdamın artırılmasıgibisendikalaraçısından önem taĢıyan politikaların uygulamayakonulabilmesinebağlanabilir170.
EPB‟nin gerçekleĢmesürecinde emekvesermayearasındakigüçdengesi değiĢmiĢtir.Siyasalve sosyal açıdan olduğu gibitoplu pazarlıklardaki ekonomik bölüĢme açısından da güç dengesi ücretliler ve sendikalar adına bozulmuĢtur. Örneğin toplu pazarlıklardaki ücret artıĢlarının gerilediği ve tam istihdamın gerçekleĢmekten çokuzakolduğu bilinen gerçeklerdir.GenelolarakAB üyelerinde 1980‟den bu yanaiĢgücü verimliliği%40 oranındaartmıĢ,fakatbunakarĢın aynı dönemdeiĢçiücretleriancak%20 oranındayükselmiĢtir.Diğertaraftan genelolarak %9-10 arasındaseyreden iĢsizlikvarlığınısürdürmektevehem AB‟nin hem deüye ülkelerin bu konudaki duyarlılığına karĢın iĢsizlik sorununda ciddi bir gerileme sağlanamamaktadır.
EPB sürecinde her ne kadar sosyal hedeflerden ve sosyal politikalardan sıklıkla bahsediliyor olsa bile ve buna yönelik AP, Komisyon ve sosyal taraflar arasında Avrupa‟nın sosyal boyutlarını korumak açısından bir iĢbirliğine gidildiği görülsedesosyalboyutun korunmasınayönelikatılan tüm adımlarbüyükölçüde ekonomik performansa bağlı kalmıĢtır. Üye devletler EPB‟in gerçekleĢmesi için birçokyetkiyiAMB‟yedevretmiĢlerdirvebu yetkilerçerçevesindeuymakzorunda olduklarıtemelkriterler171 bulunmaktadır.Bu temelkriterler,üyeülkelerin tasarruf
170
Koray, s. 310-311.
171
MaastrichtAntlaĢması‟nda AB içindegüçlü ve istikrarlıbirEuro‟ya sahip olabilmek için üye ülkelerin yerine getirmeleriistenen koĢullar,diğerbirifade ile MaastrichtkriterleriĢunlardır;Fiyatİstikrarı: her üye ülkenin yıllıkortalama enflasyon oranı,bu alanda en iyisonuçelde eden(fiyatartıĢoranlarıen düĢükolan)üçüye ülkeortalamasının 1,5 puan fazlasınıgeçmeyecektir.Kamu Açığı: Üye ülkenin bütçe açığı,o ülke GSYĠH‟sının %3‟ünü aĢmamalıdır.Kamu Borçları: Üye ülkenin kamu borçlarının
önlemlerialmalarınıveharcamalardakısıtlamalaragitmelerinigereklikılmıĢtır.Bu nedenle,MaastrichtAntlaĢmasıAB tarafından kurumsallaĢtırılan yeni-liberalizmin temel unsuru olarak ortaya çıkmıĢtır. EPB‟ni gerçekleĢtirmek amacıyla refah devletleri yeni-liberalkurumsalçerçeveyihayatageçirmekzorundakalmıĢlardır.Bu durum veAvrupabütünleĢmesi,güçsüzsiyasiotoritenin vegüçlü kurucu devletlerin bulunduğu ekonomi-politik bir yapının ortaya çıkmasına neden olmuĢ ve bu ekonomi-politikyapının içerisinde refah devletleribirbirleriyle rekabetetmekzorunda bırakılmıĢtır.Bu yapı“rejim rekabeti”olaraktanımlanmıĢtır.Rejim rekabetisosyal demokratik refah devletinin zayıflamasına ve sosyal sınıflar arasındaki yeniden dağıtım politikalarının bozulmasına neden olmaktadır.Rejim rekabetinin ulusalrefah devleti uygulamalarında kendini gösterdiği en önemli alan gelir politikalarıdır. Özellikle EPB süreci ile birlikte gelirpolitikalarıekonomikçerçeveiçerisindedaha önemli bir yer tutmaya baĢlamıĢ ve ücret sınırlamaları ve iĢgücü piyasasında esneklik gibi uygulamalar ekonomik çerçevenin içine dâhil edilmiĢtir. Bunun sonucunda,üye ülkelersosyalpolitika alanındabirçokgeriadım atmakzorunda kalmıĢlardır172.
Komisyon‟un 1998 tarihinde yayınladığırapordaEPB‟nin hayatageçirilmesi veuygulanmasıkonusundaüyeülkelereyapısalpolitikalarkonusundaönerilerde bulunmuĢtur.Komisyon,EPB‟nin AvrupabütünleĢmesiaçısından yeni bir dönemi ifade ettiğivurgulamıĢve üyeülkelertarafından bu sürecin hayatageçirilmesinde gösterilecekistikrarın sürdürülebilirbirekonomikuyum açısından hayatiolduğunu belirtmiĢtir. Özellikle makro-ekonomik politikaların sağlam bir Ģekilde uygulanmasının büyüme ve istihdam üzerinde olumlu etkiler yaratacağı öngörülmüĢtür.Bu nedenlebazıönermelerdebulunmuĢtur;üyeülkelerarasındaki ücretveücretfarklılıklarıenflasyon,büyümeveistihdam açısından vazgeçilmezbir öneme sahiptir. EPB ile ücretlerveistihdam arasındakibağ dahaaçıkve zorlayıcı halegelmiĢtir.Diğertaraftan sağlam veistikrarlımakro-ekonomik çerçeve yeterli düzeydeücretpolitikalarının geliĢtirilmesinin en önemliunsuru olarakbelirtilmiĢtir. Bu nedenle ücretler ile ilgili geliĢmeler istihdam-dostu politikalar tarafından
onun GSYĠH‟sına oranı%60‟ıgeçmemelidir.FaizOranları: Her üyenin ortalama faiz oranıfiyat istikrarıkonusunda en iyisonucu elde eden üçülke ortalamasınıikipuandan fazla aĢmamalıdır.Halil Seyidoğlu,UluslararasıĠktisat:Teori,Politika ve Uygulama,Ekim Yayınları,1999,s.552.
172
Andreas Aust, Anne Daguerre, Peter Taylor- Gooby, “European SocialPolicy”,KentUniversity Working Papers, 2001, s. 7.
desteklenmesi gerektiği üzerinde durulmuĢtur. Sosyal ortaklar gerekli politika uygulamalarının veulusalveyabölgeselücretantlaĢmalarının temelbazıkurallar çerçevesinde gerçekleĢtirilmesini takip etmekle sorumlu tutulmuĢtur. Euro alanı içerisindenominalücretartıĢlarının fiyatistikrarıileuyum içindeolmasıgerektiğive AMB tarafından takip edilen enflasyon hedeflerine göre düzenlenmesi öngörülmüĢtür. Reel ücret artıĢları iĢgücü verimliliğindeki artıĢ dikkate alınarak hesaplanmasıveücretantlaĢmalarında niteliklere,bölgelere ve bazısektörleregöre farklılıklar gösteren verimlilik düzeyinin dikkate alınması vurgulanmıĢtır. Ġstikrarlı makro-ekonomik politikaların sürdürülebilmesi açısından ücretler ile ilgili düzenlemeler her üye ülke tarafından aynı kurallar çerçevesinde gerçekleĢtirilmesinin gerekliliği üzerinde durulmuĢ, EPB ile birlikte, ücret ayarlamalarının değiĢen ekonomik koĢulların düzenlenmesi açısından hayati bir önemesahip olduğu vurgulanmıĢtır.Bu durumun sonucu olarak,raporda ücretlerin ayarlanmasürecindeyüksekdüzeyliesnekliğeihtiyaçolduğu belirtilmiĢtir.
Raporayrıcaücretdüzenlemelerinin yanındabüyümeveistihdam alanında daüyeülkelerebazıtemeltavsiyelerdebulunmuĢtur;yapısalpolitikaların ekonomik büyümenin geliĢtirilmesi, rekabet gücünün sağlanması ve istihdam düzeyinin artırılmasıaçısından,çokönemlibirrole sahip olduğu vurgulanmıĢtır.Bu bağlamda yapısalpolitikaların anahtarrolü olan istihdam oranlarının artırabilmesiiçin makro- ekonomik büyüme politikalarının hayata geçirilmesi gerektiği belirtilmiĢtir. Uygulanacakyapısalpolitikaların beklenen etkiyisağlamasıiçin makro-ekonomik politikalarla uyum içerisinde olması gerektiği üzerinde durulmuĢ, bu politikaların ekonomiüzerindekiolumlu etkilerinin kademekademeortayaçıkacağınıveyüksek ekonomikbüyümenin sağlanmasıileberaberetkinliğinin artacağıvurgulanmıĢtır.
Makro-ekonomik istikrarın sağlanabilmesi açısından Komisyon‟un reform önerdiği alanlar Ģu Ģekildedir; aktif istihdam politikaları, varolan istihdam
kaynaklarının iyileĢtirilmesi, sosyal masrafların azaltılması, genç ve uzun süreli iĢsizlerin eğitimlerinin sağlanması ve gerekli ücret yardımının yapılmasıdır.
Vergilendirme, üye ülkelerde uygulanmakta olan vergi sistemi ve sosyal güvenlik
yardımlarıiĢsizliğin artmasınaveyeterlidüzeydeiĢimkânlarının yaratılamamasına neden olmaktadır. Özellikle iĢgücü üzerindeki vergilerin indirilmesi kısa vadede sosyal harcamalarda önemli düĢüĢlerin yaĢanmasına ve yüksek oranlı bütçe açıklarınaneden olabilecektir.Fakatuzun vadedeyeniiĢimkânlarının yaratılmasıile
beraber bu sorunlar ortadan kaldırılabileceği öngörülmüĢtür. Sosyal Yardım Reformları,üyeülkelerin yeniiĢimkânlarının yaratılabilmesiiçin refah politikalarında yeni düzenlemelere gitmeleri gerektiği vurgulanmıĢ, özellikle iĢ bulmanın özendirilmesine yönelikpolitikaların izlenmesigerektiğiüzerindedurulmuĢtur.Bu konudaiĢsizlikyardımlarının azaltılması,sürelerinin kısaltılması,iĢgücü piyasasıile ilgili düzenlemelerin daha esnek hale getirilmesi gerektiği belirtilmiĢtir. Çalışma Zamanları,son yıllardaüye ülkelerdehaftalıkveyıllıkçalıĢmasürelerinin düĢme eğilimindeolduğu vebu durumun sosyalrefah açısından oldukçaönemlibirsorun teĢkil ettiği vurgulanmıĢtır. Özellikle verimliliğin artması,çalıĢma saatleri ile ilgili düzenlemelerin yapılmasınızorunlu kılmaktadır.Bu konuyayöneliküye ülkelerin yarı zamanlı çalıĢmanın özendirilmesi ve diğer çalıĢma Ģekillerinin hayata geçirilmesikonusundaadımlaratmasıgerektiğibelirtilmiĢtir173.