Siyasi Yapıdaki Değişim

6360 sayılı Kanun’un getirdiği yeni büyükşehir sisteminin birçok yönü tartışılıp eleştirilmekte; bu tartışmaların çoğunluğu ise siyasi ve hukuki yapıyla ilgili olmaktadır. Hukuki eleştiri en başta anayasaya uygunluk ile ilgilidir. Gözler’e göre,

“il özel idarelerinin, köylerin ve belde belediyelerinin anayasal temeli” bulunmaktadır (Gözler, 2013: 37). Bunun haricinde 6360 sayılı Kanun ile gelen mevzuat değişikliğinin bölge yönetimleri oluşturmayı hedeflediği, Cumhurbaşkanlığı sisteminin alt yapısını oluşturmak için çıkarıldığı yöndeki eleştirilerin yanı sıra bu düzenlemenin yerel düzeyde “güçlü bir merkezileşmeye yol açacağı”, demokratik temsil ve katılımı olumsuz etkileyeceği yönünde eleştiriler de bulunmaktadır (Yaslıkaya ve Ökde, 2016: 1552-1553). Düzenleme ile yerel seçim sonuçlarında hükümet veya “daha büyük partiler” lehine bir değişim de beklenmektedir. Yerel siyaset, katılım oranları ile yerel halkın siyasi parti tercihleri bakımından ulusal siyasetten ayrı değerlendirilmektedir. 6360 sayılı Kanun sonrası geniş ölçekte hizmet sunan büyükşehir alanlarındaki yönetim başarıları siyasi partilerin ulusal siyasetine de etki etmektedir (Adıgüzel ve Karakaya, 2017:31-32).

Yukarıda bahsedildiği üzere, 6360 sayılı Kanun ile kurulan 14 yeni büyükşehirden bir tanesi olan Hatay’da 4 yeni ilçe kurulmuş ve ilçe sayısı 15’e yükselmiştir. Bu sayede büyükşehir belediyelerinin ve büyükşehir ilçe belediyelerinin seçim çevreleri de değişmiştir. Bu değişim sonuçta Hatay’ın yerel siyaseti üzerinde

fazlaca etki etmektedir. Bu kapsamda değişimi görmek adına, Tablo 10’da 6360 sayılı Kanun’un yürürlüğe girmesinden önceki belediye başkanlığı seçim sonuçları ile 6360 sayılı Kanun’un uygulanacağı 30 Mart 2014 tarihli belediye başkanlığı seçim sonuçlarının karşılaştırması verilmiştir.

Tablo 10. 2009 ve 2014 Yılı Hatay İli Yerel Seçim Sonuçları (Belediye Başkanlığı)

HATAY 2009 YEREL SEÇİMLERİ 2014 YEREL SEÇİMLERİ

Belediye

6360 Sayılı Kanun ile kurulduğundan bu seçimlerde yoktur.

Yeni büyükşehir sistemiyle birlikte ilin mülki sınırlarında yaşayan tüm vatandaşların büyükşehirler için oy kullandıklarını göz önünde bulundurmak

gerekmektedir. Bu nedenle 2012 tarihindeki düzenlemeden sonra belediye seçimlerinde gözle görülür biçimde bir değişimin olduğu gözlenmektedir. Tablo 10’da 2009 ile 2014 yılları için yapılan belediye başkanlığı seçim sonuçları verilmiştir.

Dikkat edilirse, seçimlerde o yıllar arasında iktidarda olan siyasi partinin hem oyları hem de kazandığı ilçe belediyelerinin sayısı artmıştır. Yani 2009 yerel seçimlerinde büyükşehir ile toplam dört ilçedeki belediye seçimlerini kazanan iktidar partisi, her ne kadar Büyükşehir Belediye Başkanlığı seçimini kaybetmişse de 2014 yerel seçimlerinde kazandığı ilçe sayısını üçten on ikiye çıkartmıştır.

Büyükşehir belediye meclis üyelerinin seçimi ve ilçelerin meclisteki temsili, büyükşehir statüsünde olmayan belediyelerden farklıdır. Bu nedenle 6360 sayılı Kanun ile yeni kurulan büyükşehirler için meclis üye dağılımı değişim göstermektedir.

Meclis üyelerinin seçimi 2972 sayılı “Mahalli İdareler ve Mahalle Muhtarlıkları ve İhtiyar Heyetleri Seçimi Hakkındaki Kanun” esaslarına göre yapılmaktadır. Görev süreleri 5 yıl olup, ilçe belediye başkanları ise Büyükşehir belediye meclisinin doğal üyesi konumundadırlar. Meclisin diğer üyeleri de ilin mülki sınırlarındaki ilçe seçim çevreleri için tespit edilen belediye meclisleri üye sayısının her ilçe için beşte biri oranında hesaplanarak toplam sayı kadar üyeden oluşmaktadır. Bu durumda hem ilçe sayısı hem de ilçelerin nüfusları Büyükşehir Belediye Meclisinin üye dağılımına etkide bulunmaktadır. Tablo 11’de 2015 yılındaki Hatay Büyükşehir Belediye Meclisindeki üyelerin dağılım rakamları verilmiştir.

Tablo 11. 2015 Yılı Hatay Büyükşehir Belediyesi Meclis Üyelerinin Dağılımı

Siyasi Partiler AK PARTİ CHP MHP SP TOPLAM

Büyükşehir Belediyesi Başkanı

1 1

Antakya 6 2 8

Altınözü 6 6

Arsuz 6 6

Belen 3 1 4

Defne 7 7

Dörtyol 3 4 7

Erzin 3 1 4

Hassa 5 1 6

İskenderun 4 2 1 7

Kırıkhan 6 1 7

Kumlu 3 3

Payas 3 1 4

Reyhanlı 5 1 6

Samandağ 7 7

Yayladağı 3 1 4

TOPLAM 50 25 11 1 87

Kaynak: (Eren ve Yılmaz, 2016: 1498)

Tablo 11’i değerlendirdiğimizde Hatay Büyükşehir Belediyesinin meclis üye sayısının doğal üyeleri büyükşehir belediye başkanı ile 87 üyedir. Yukarıda ifade edildiği üzere Büyükşehir Belediyesi’nin en önemli karar organının üye sayısının siyasi partiler arası dağılımına baktığımızda; 25 üyenin Cumhuriyet Halk Partisine, 50 üyenin Adalet ve Kalkınma Partisine, 11 üyenin Milliyetçi Hareket Partisine ve 1 üyenin de Saadet Partisine mensup olduğu görülmektedir.

Tablo 11’deki sonuçlardaki dikkat çekici nokta, Büyükşehir belediye başkanlığını elinde bulundurmayan iktidar partisinin (Adalet ve Kalkınma Partisi), büyükşehir belediye meclisi üye sayısının yarısından fazlasına sahip olmasıdır.

Genelde Hatay dışındaki çoğu ilde belediye başkanı hangi siyasi partiden ise meclisin çoğunluğu da o partiden olmaktadır. Ancak Hatay’da durum farklıdır. Hatay’da Büyükşehir Belediye Başkanlığı 2014 yerel seçimlerinde toplam oyların %41,1’ini CHP almış; %40,4’ünü ise AK PARTİ almıştır. Belediye meclisi üye dağılımına bakıldığında ise belediye başkanlığının aksine %39’luk kısmın AK PARTİ’ye,

%34’lük kısmın ise CHP’ye ait olduğu görülmektedir (YSK, 2014 Yerel Seçim Sonuçları). Hatay Büyükşehir Belediye Başkanlığı’nın Cumhuriyet Halk Partisi’nden olduğu değerlendirildiğinde; meclisin herhangi bir konuda karar alması için Adalet ve Kalkınma Partisi’ne mensup meclis üyelerini ikna etmesinin şart olduğu görülmektedir. Bu durumun, Hatay Büyükşehir Belediyesi’nin etkin ve hızlı karar almasında olumsuzluklar ortaya çıkaracağına ilişkin görüşler mevcuttur (Eren ve Yılmaz, 2016: 1497). 6360 sayılı Kanun’un özellikle Hatay’ın yerel siyasetinde yukarıdaki değişiklikleri getirdiği söylenebilir.

Araştırmada anket uygulanılan üç mahallenin de 6360 sayılı Kanun’dan önce ve sonraki yerel seçim sonuçlarına göz atmakta fayda vardır. Araştırma kapsamında Hatay iline bağlı İskenderun, Arsuz ve Defne ilçelerine bağlı eskiden belde belediyesi olarak tüzel kişiliğe sahip olan, şimdi ise büyükşehir ilçe belediyelerinin bir mahallesi statüsünde olan üç mahallenin ayrı ayrı belediye başkanlığı seçimleri yönünden

karşılaştırması aşağıdaki tablolara bakılarak anlaşılabilir. Bu üç mahalle sırasıyla Denizciler, Karaağaç ve Harbiye’dir.

Tablo 12’de İskenderun büyükşehir ilçe belediyesine bağlı Denizciler mahallesinin 6360 sayılı Kanun’un yürürlüğe girmesinden önceki iki (2004 ve 2009), sonraki iki (2014 ve 2019) mahalli idareler seçim sonuçları yer almaktadır.

Tablo 12. Denizciler Mahallesi: 6360 Sayılı Kanun’dan Önce ve Sonra Yerel Seçim Sonuçları Karşılaştırması²⁰

6360 Sayılı; Kanundan Önce Kanundan Sonra

Seçimin Niteliği Belde Belediye Başkanlığı Denizciler mahallesinde yaşayan halkın genel siyasi tavrını da ortaya çıkarmakta olan AK PARTİ’nin seçimlerin her birini kazanması gerçeğidir. Katılım oranlarına bakıldığında 2004 yılı mahalli idareler seçiminde bu mahalle için %65 olduğu; sonraki seçimlerde ise bu oranın arttığı görülmektedir. Tablodan hem mahalle halkının siyasi eğilimi anlaşılmakta, hem de nüfusunun 2004 yılından bu yana arttığı görülmektedir.

6360 sayılı Kanun’dan önce ve sonra katılım veya siyasi eğilim yönünden herhangi bir farklılaşma görülmemekte; yalnızca 2004 yılında %65 olan katılım oranı diğer seçimlerde artmış olduğu görülmektedir.

Tablo 13. Karaağaç Mahallesi: 6360 Sayılı Kanun’dan Önce ve Sonra Yerel Seçim Sonuçları Karşılaştırması

6360 Sayılı; Kanundan Önce Kanundan Sonra

Seçimin Niteliği Belde Belediye Başkanlığı

20 Tablo 12,13 ve 14, Yüksek Seçim Kurulu verilerinden yararlanılarak oluşturulmuştur.

En Çok Oy Alan Adayın Siyasi

Partisi

SHP CHP CHP CHP

Geçerli Oy Miktarı 7704 10541 13106 15701

Kazanan Siyasi

Parti Oy Miktarı 2565 5576 11146 14093

Tablo 13’ de Karaağaç mahallesinin belediye başkanlığı seçimindeki bilgileri yer almaktadır. Bu tabloya bakıldığında yine net bir biçimde yerel halkın hangi siyasi eğilimde oldukları belli olmaktadır. Yerel halkın siyasi eğilimi mahalli idareler seçim sonuçlarından az çok belli olmaktadır. Adayın etkisini de göz ardı etmeden, Karaağaç mahallesinin büyük bir çoğunluğunun “Sol” olarak tabir edilen siyasi partileri destekledikleri tablodan anlaşılmaktadır. Göze çarpan bir diğer nokta 2004 yılı yerel seçimlerinde Sosyal Demokrat Halkçı Parti’nin en çok oy almasıdır ki bu da bu mahalle için farklı bir eğilimi sergilememektedir. Katılım oranlarına bakıldığında yukarıdaki durum, “oy verme” siyasi katılımı için pozitif bir duruma işaret etmektedir.

Nüfusa oranla 6360 sayılı Kanun’un yürürlüğe girmesinden sonra “CHP” adayının daha fazla oy aldığı; yürürlüğe girmeden önce yapılan yerel seçimlerde ise daha az oy aldığı gözlenmektedir.

Tablo 14. Harbiye Mahallesi: 6360 Sayılı Kanun’dan Önce ve Sonra Yerel Seçim Sonuçları Karşılaştırması

6360 Sayılı; Kanundan Önce Kanundan Sonra

Seçimin Niteliği

Belde Belediye Başkanlığı

Belde Belediye

Başkanlığı Büyükşehir İlçe

Belediye Başkanlığı Büyükşehir İlçe Belediye Başkanlığı

Tarih 28 Mart 2004 29 Mart 2009 30 Mart 2014 31 Mart 2019

Seçim Yılı 2004 2009 2014 2019

Katılım Oranı 84% 85% 87% 82%

En Çok Oy Alan

Adayın Siyasi Partisi CHP CHP CHP CHP

Geçerli Oy Miktarı 9800 13396 15204 15244

Kazanan Siyasi Parti

Oy Miktarı 6501 7631 12295 10240

Harbiye mahallesinin seçim sonuçlarının karşılaştırıldığı Tablo 14’te benzer bir tabloyla karşılaşılmaktadır. Yine bu mahallede yaşayan vatandaşların vermiş

oldukları oyların büyük bir kısmı sol partilere gitmiştir. Tabloda katılım oranlarında da belirgin bir fark olmadığı görülmektedir. Seçim dönemlerinin her birinde hemen hemen aynı oranda katılım sergilenmektedir. Bu tabloda bulunmayan ancak dikkate değer bir farklılık 2009 yılında görülmektedir. Çünkü o dönem yerel seçimlerinde bu mahallede geçerli oyların toplam 5.642’sini “DP” almıştır. Yerel seçimlerde her ne kadar siyasi partilerin ulusal oy potansiyeli o yerel seçimde verilen oyları etkilese de seçimlerde yerel siyasi adaylar da bir o kadar etkili olmaktadır.

Hatay ili örneğinde küçük yerleşim birimlerinin kamu tüzel kişiliklerini kaldıran yasa, kaynakların tek bir elden yönetilmesini sağlamak amacındadır. Bu düzenleme hizmetlerin daha etkin, hızlı ve kaliteli yürütülmesine yönelik bir düzenleme olarak görülmelidir. Hizmetlerin tek elden güçlü bir şekilde yönetilmesiyle yetki ve sorumluluklar açısından farklı tüzel kişilikler arasındaki düzensizlik giderilmiştir. Büyükşehir ölçeği ilin mülki sınırı olması, yerel seçmenin de siyasi tercihlerini yukarıda gördüğümüz gibi etkilemiş, seçmen yerel siyasi tercihlerini daha çok büyük siyasi partiler lehine kullanmıştır (Adıgüzel ve Karakaya, 2017: 31).

Adıgüzel ve Karakaya’ya göre, Hatay ili örneğinde siyasi değişimin yanı sıra idari anlamda da değişim gerçekleşmiş, bunlardan en önemlisi de 64 belde belediyesinin ve 368 köyün tüzel kişiliklerinin kaldırılması olmuştur. Sonuç olarak 6360 sayılı Kanun’un getirdiği köklü değişimler sonucunda kaynakların etkin kullanımı noktasında olumlu sonuçlar elde edilebileceği düşünülmektedir. Yasanın ortaya çıkardığı değişimlerin sonuçlarını beklemek gerekmekte, yörede yaşayan halkın memnuniyetini uzun vadede gözlemlemek gerekmektedir.