Görev, Yetki ve Sorumlulukları

Yeni büyükşehir yönetim sistemi yukarıda anlatıldığı üzere ikili bir yapıya sahiptir. Sistemde hem “Büyükşehir Belediyesi” hem de “Büyükşehir İlçe Belediyesi”

bulunmaktadır. Sistemin bu ikili yapısı beraberinde yetki ve sorumluluk açısından sorunlara da yol açabilir niteliktedir. Sonuçta Büyükşehir ve Büyükşehir İlçe Belediyesi yer bakımından aynı coğrafi alanda hizmet sunmaktadır. Hizmet alanı olarak aynı coğrafi alanda hizmet sunulduğu için hangi görevlerin Büyükşehir İlçe Belediyesine, hangilerinin Büyükşehir Belediyesine ait olması gerektiği mevzuatta belirtilmiştir. İki yönetim biriminin de birlikte koordineli bir biçimde hareket edip hizmetlerini kaliteli bir biçimde sunması oldukça önemlidir.

Şekil 1. Büyükşehir Belediyesi ile İlçe Belediyeleri Arasındaki Yetki Bölüşümü (Arıkboğa, 2015: 203).

Yetki bölüşümü yapılırken özellikle daha büyük mali kaynak, personel gerektiren; ilin tümüne hitap eden daha stratejik olan yerel kamu hizmetlerine ilişkin yetkilerin Büyükşehir Belediyesi’ne verilmesi daha anlamlı olacaktır. Büyükşehir ile ilçe belediyeleri arasındaki yetki bölüşümü yapılırken temel prensip olarak dörtlü bir ayrım yapılmıştır (bkz. Şekil 1). Bu dörtlü ayrım Arıkboğa’ya göre; Büyükşehir Belediyesinin tek başına yetkili olduğu kamu hizmetleri (I), Büyükşehir Belediyesinin yetkisinde olan fakat devredilebilir olan yetkiler (II) hem Büyükşehir Belediyesi’nin hem de Büyükşehir İlçe Belediyesi’nin beraber yetkili olduğu kamu hizmetleri (III) ve

Büyükşehir ilçe Belediyesi’nin tek başına yetkili olduğu hizmetler (IV) olarak belirlenmiştir.

Şekil 1’e bakıldığında, I nolu alanda, Büyükşehir Belediyesi sadece kendisi yetkili kılınmıştır. II nolu alanda normalde Büyükşehir Belediyesinin tek başına yetkili olduğu ancak Büyükşehir Belediye Meclisi, dilerse bu alandaki yetkilerini devredebilir olanlar bulunmaktadır. Bu devir işlemi III nolu alana (ortak yetki havuzuna) yapılabileceği gibi, IV nolu alana (tamamen ilçe belediyelerinin sorumluluğuna) bırakılabilir. Şekilde aynı zamanda alanların büyüklüğü de önemlidir. Çünkü yetkiler arttıkça şekildeki alanların büyüklüklerinin de değiştiği görülmektedir (Arıkboğa, 2015: 203).

2.2.2.1 Yalnızca Büyükşehir Belediyesine Bırakılan Yetkiler

5216 sayılı Kanun’da büyükşehir belediyesine verilen yetkiler Madde 7’de a’dan z bendine değin sıralanmıştır. Kanun’da bu görev ve yetkiler oldukça geniş tutulmuştur. Bunlar ana hatlarıyla aşağıda belirtilmiştir:

 Büyükşehir belediyesinin stratejik planını, ilçe belediyelerinin de görüşlerini alarak yapmak ve belediyenin bütçesini hazırlamak.

 İlin çevre düzeni planını yapmak ve plana uygun olarak hizmet sınırı içinde 1/5.000 ile 1/25.000 ölçeğinde nazım imar planı yapmak.

 İlçe belediyelerinin yaptıkları imar planlarını değiştirerek veya aynı şekilde onaylamak.

 İlçe belediyelerinin imar uygulamalarını kontrol etmek.

 Alt yapılı ve imarlı arsalar üretmek; toplu konut yapmak, satmak ve kiralamak.

 İlin ulaşım ana planını yaparak; il bütününde her türlü toplu taşıma araçları ile taksi sayılarını, bilet ücretlerini, güzergâh ve zamanlarını belirlemek.

 İlin bütününde trafiğe ilişkin düzenlemeleri yapmak.

 Eski köy yerleşim yeri olan mahalleleri ilçelere bağlayan yollar ile ildeki Büyükşehir Belediyesi’nin yetkisinde olan bulvar, meydan ve ana yolların yapım, bakım ve onarımı ile ilgili hizmetleri yürütmek.

 Yetkisindeki alanlarda zabıta hizmetlerini yürütmek.

 Çevrenin, su havzalarının ve tarımsal alanların korunmasını sağlamak.

 Çevre ve halk sağlığına etkisi olan işyerleri ile kanunda belirtilen diğer iş yerlerine yönelik düzenleyici tedbirleri almak.

 Katı atıkları depolamak, bertaraf etmek ve yeniden değerlendirmek.

 Tıbbi atıklar, endüstriyel atıklar ve deniz aracı atıklarına ilişkin hizmetleri yürütmek.

 İl bütününde su ve kanalizasyon hizmetlerini sunmak.

 İl bütününde itfaiye ve acil yardım hizmetlerini yürütmek.

 Birinci sınıf gayrisıhhi işyerlerine ruhsat vermek.

 İlin bütününe yönelik hayvanat bahçeleri, bölge parkları, hayvan barınakları, müze, kütüphane, spor, dinlence ve eğlence vb. yerler yapmak.

Ayrıca büyükşehir belediyeleri, Kanun’a göre; “Kanunlarla Büyükşehir Belediyelerine verilmiş görev ve hizmetlerin gerektirdiği proje, yapım, bakım ve onarım işleriyle ilgili her ölçekteki imar plânlarını, parselasyon plânlarını ve her türlü imar uygulamasını yapmak ve ruhsatlandırmak, 20.7.1966 tarihli ve 775 sayılı Gecekondu Kanunu’nda belediyelere verilen yetkileri kullanmak.” Görev ve yetkilerini imar planlarına uygun olarak kullanmak ve ilgili belediyeye de bildirmek zorundadır.

Görüldüğü gibi sadece Büyükşehir Belediyelerine bırakılan yetkiler, daha geniş bir perspektifte ilin tümünü kapsayan kentsel hizmetleri sunmaya yöneliktir.

Özellikle il bütününde; su, kanalizasyon, itfaiye, acil yardım, trafiğe ilişkin, ilin çevre düzeni, ilin ulaşım planı gibi yerel hizmetlerin sunumunu Büyükşehir Belediyeleri yapmaktadır. Bu sayede hizmetlerin ilin mülki sınırı içerisindeki tüm yerleşim yerlerinde standardizasyonunun, yerel ihtiyaçların en uygun ve kaliteli bir biçimde sunulmasının sağlanması hedeflenmiştir.

2.2.2.2 Büyükşehir Belediyesinin Yetkisinde Ancak Devredilebilir Yetkiler

Büyükşehir belediyesi, bazı görev ve yetkilerini belediye meclisinin kararı ile devredebilir. 5216 sayılı Kanun’un 7. Maddesinin z) bendinin 2. fıkrasında;

“Büyükşehir belediyeleri birinci fıkranın (l), (s), (t) bentlerindeki görevleri ile temizlik hizmetleri ve adres ve numaralandırmaya ilişkin görevlerini belediye meclisi kararı ile ilçe belediyelerine devredebilir, birlikte yapabilirler” demektedir. Bu görev ve yetkiler özellikle gelir getirici olmayan ve yerel niteliği ağır basan hizmet alanlarına ilişkindir:

 İlin bütününde her türlü yol, cadde, sokak, park, bulvar, meydan gibi alanların isim ve numaralarını belirleme görevleri.

 Mezarlık alanlarını belirlemek, işletmek.

 Yolcu ve yük terminallerini yapmak, işletmek buraları ruhsatlandırmak.

 Toptancı hallerini yapmak, işletmek ve buralara ruhsat vermek.

 Mezbahaları yapmak, işletmek ve buraları ruhsatlandırmak.

 Ortak yetki havuzunda da bulunan kapalı ve açık otoparklar yapmak, işletmek.

2.2.2.3 Büyükşehir ve İlçe Belediyelerinin Ortak Yetkileri

Kanun, büyükşehir ve büyükşehir ilçe belediyelerinin görev ve yetkilerini birbirinden tamamen koparmamış, bunun aksine bazı yetkileri her ikisine birden vermiştir. Bu tür yerel hizmetleri büyükşehir ve büyükşehir ilçe belediyeleri beraber yapabilecekler veya ikisi birbirinden bağımsız yerine getirebilecekler. 5216 sayılı Kanun’un 7. Maddesinin z bendinin ikinci fıkrasında belirtildiği üzere, yukarıdaki devredilebilir yetkiler başlığında da belirtilen; “Yolcu ve yük terminalleri, kapalı ve açık otoparklar yapmak, yaptırmak, işletmek, işlettirmek veya ruhsat vermek”,

“Mezarlık alanlarını tespit etmek, mezarlıklar tesis etmek, işletmek, işlettirmek, defin ile ilgili hizmetleri yürütmek”, “Her çeşit toptancı hallerini ve mezbahaları yapmak, yaptırmak, işletmek veya işlettirmek, imar plânında gösterilen yerlerde yapılacak olan özel hal ve mezbahaları ruhsatlandırmak ve denetlemek” hizmetlerini büyükşehir belediyesi ile büyükşehir ilçe belediyesi birlikte yapabilirler.

Büyükşehir Belediyeleri ve Büyükşehir İlçe Belediyeleri ayrıca aşağıda belirtilen hizmetleri ise birlikte de yapabilirler, birbirinden bağımsız da yapabilirler (5216 sayılı Kanun Md. 7):

 Gecekondu alanlarının dönüştürülmesi, ıslahı vb. hizmetleri yapmak.

 Kentsel dönüşüm ve gelişim projelerini yürütmek.

 Coğrafi ve kent bilgi sistemlerini kurmak.

 Kapalı ve açık Otoparklar yapmak.

 Spor, eğlence ve dinlence yerleri yapmak.

 “Yaşlılar, engelliler, kadınlar, gençler ve çocuklara yönelik kültürel hizmetler” sunmak.

 Özellikle kadınlar ve çocuklar için konukevleri kurmak.

 Yükseköğrenim öğrencileri ve orta öğrenim öğrencilerine yurt açıp işletmek.

 Meslek kazandırma beceri kursları açmak.

 Mabetlerin, eğitim, sağlık, kültürel tesislerin bakım ve onarımını yapmak.

 Sağlıkla ilgili tesisler kurup işletmek.

 Gençlik ve spor, sanat, turizm, kültürel ve sanatsal hizmetler yürütmek.

 Kültür ve tabiat varlıkları ile tarihi dokuyu korumak.

 Defin hizmetlerini yürütmek.

 Tarım ve hayvancılığı destekleyecek her türlü faaliyette bulunmak.

2.2.2.4 Yalnızca Büyükşehir İlçe Belediyelerine Bırakılan Yetkiler

Büyükşehir belediyesini ilgilendiren ancak kanunda yalnızca büyükşehir ilçe belediyelerine verilen bazı görev ve yetkiler ise şunlardır (Md. 7):

 Büyükşehir katı atık yönetim planına uygun olarak, katı atıkları toplamak ve büyükşehir aktarma istasyonuna bunları taşımak.

 2. Sınıf ve 3. Sınıf gayrisıhhi müesseseler ile sıhhi işyerlerini, umuma açık eğlence yerlerini ruhsatlandırmak ve denetlemek.

 Afet riski taşıyan veya can ve mal güvenliği bakımından tehlikeli olan binaları tahliye etmek ve yıkmak.

 İlçe belediyesi yetkisinde olan sokak ve caddelerdeki reklam unsurlarıyla ilgili standartlar getirmek, ilan ve reklam vergisi işlemlerini yerine getirmek.

 Nikah işlemlerini yürütmek.

 İlçe belediyesi yetki alanında olan zabıta hizmetlerini yerine getirmek.

 Emlak vergisi ile ilgili gereken işlemleri yürütmek.

İlçe belediyelerinin yetkisine bırakılan uygulama imar planı, büyükşehir nazım planına uygun hazırlanması gereklidir. Yine bu kapsamda Büyükşehir belediye meclisinde bunun görüşülüp kabul edilmesi gereklidir. Ayrıca ruhsat görevinde hem büyükşehrin kendi kurduğu işletmelere hem de sorumluluğunda olan alanlardaki işyerlerinde ruhsatlandırma yetkisi Büyükşehir Belediyesine aittir. Buna ek olarak afet

riski taşıyan durumlardaki hizmetlerinde büyükşehir belediyesinden yardım isteyebilmeleri de mevzuatta yer almıştır.

Sonuç olarak, büyükşehir belediyeleri “istisnai”, büyükşehir ilçe belediyeleri ise “genel” yetkilidir. 5216 sayılı Kanun’un 7. Maddesinde büyükşehir belediyelerinin görev ve yetkileri tek tek sayılmıştır. Dolayısıyla Türkiye’de Büyükşehir Belediyelerinin sunabileceği hizmetler, “istisnai yetkiler” niteliğindedir (Gözler, 2018: 398). Büyükşehir belediyeleri ile aynı coğrafi alanda bulunan büyükşehir ilçe belediyeleri arasında görev ve yetki uyuşmazlıklarının çıkması da doğaldır. Yetki uyuşmazlıklarının çözümünde 5216 sayılı Kanun’un, 12 Kasım 2012 tarih ve 6360 sayılı Kanun değişen 27. Maddesinin 1. Fıkrasında şu şekilde bir düzenleme yapılmıştır:

“Büyükşehir kapsamındaki belediyeler arasında hizmetlerin yerine getirilmesi bakımından uyum ve koordinasyon, büyükşehir belediyesi tarafından sağlanır.

Büyükşehir belediyesi ile ilçe belediyeleri veya ilçe belediyelerinin kendi aralarında hizmetin yürütülmesiyle ilgili ihtilaf çıkması durumunda, büyükşehir belediye meclisi yönlendirici ve düzenleyici kararlar almaya yetkilidir.”

Düzenlemenin bu şekliyle büyükşehir belediyesi ile büyükşehir ilçe belediyeleri arasında çıkabilecek yetki uyuşmazlıkları, büyükşehir belediyesinin karar organı tarafından çözülmektedir. Gözler’in ifadesiyle bu durumda; “pek muhtemelen nalıncı keseri gibi büyükşehir belediye meclisi uyuşmazlıkları hep kendi lehine çözebilir”. Bu nedenle yetki uyuşmazlıklarının yargısal çözümüne de ihtiyaç bulunmaktadır. Keza büyükşehir belediye meclisinin düzenleyici ve yönlendirici kararları “icrai nitelikte iseler” bu tür idari işlemlere karşı ilgililer idari yargıda iptal davası açabilmektedirler (2018:399).