Sayısal Olmayan Đş Değerleme Yöntemleri

Sayısal olmayan iş değerleme yöntemleri olarak sıralama ve sınıflama yöntemleri sayılabilir.

3.2.3.1.1. Sıralama Yöntemi

Sıralama yönteminde, işletmede iş değerlemesi kapsamına alınan işler bir bütün olarak göreli güçlük derecelerine, görev, sorumluluk ve işkollarına göre birbirleriyle karşılaştırılırlar. Yöntemin temelinde işletmenin bünyesindeki işlerin bir bütün olarak önem derecelerine göre yukarıdan aşağıya doğru sıralanması yatar. Anlaşılması kolaydır ve iş değerleme metotlarından en basit olanıdır.197

Sıralama yöntemi uygulanmaya başlarken öncelikle değerlenecek işlerin belirlenmesi gerekmektedir. Uygulama aşamasında işleri üretimle ilgili işler ve büro işleri şeklinde iki temel gruba ayırmak yararlı olacaktır. Bunu iş analizlerinin yapılıp iş tanımlarının çıkarılması aşamaları izler. Böylece değerlemeyi yapan kurul, iş tanımları ve gereklerini inceleyerek işler hakkında detaylı bilgi edinebilirler.

Sıralama aşamasında iki farklı yöntem kullanılabilir. Bunlardan birincisi uygulaması daha kolay olan doğrudan sıralamadır. Bu yöntemde, değerleyiciler her işin göreli değerini/önemini dikkate alarak tamamen sübjektif yargılara dayanarak işleri önemli olandan önemsiz olana doğru sıralamaktadırlar. Bir diğer yöntem ise, ikili karşılaştırmadır. Bu yöntemde her iş, tek tek kartlara yazılır. Sırayla kartlar çekilir ve farklı şekillerde ikili olarak değerlendirilir. Önemli olana işaret koyularak işlem

197

tekrarlanır. Karşılaştırmalar tamamlandığında en çok işaret alan iş, en önemli kabul edilir ve işler aldıkları işaret sayısına göre sıraya konur.198

Bu yöntemin uygulamada daha kolay olan bir şekli ise matrislerden yararlanmaktır. Matris bir tabloda bütün iş isimleri yatay ve dikey sütunlara yazılır ve kendiyle kesişen hücrelere “X” işareti konulur. Yatay sütundaki işler tek tek dikey sütundakilerle karşılaştırılır. Burada önemli olan işe 2 puan, eşdeğer işe 1 puan ve düşük değerdeki işe 0 puan olacak şekilde puanlama yapılır. Matris içerisindeki tüm işler birbirleriyle kıyaslanıp puanlamaları yapılınca işlerin yatayda toplamları alınır ve puan sırasına göre işler dizilerek önem sıralaması yapılır. Karşılaştırma her bir değerleyici tarafından ayrı olarak yapıldığı takdirde hepsinin aritmetik ortalaması alınarak sıra numaraları belirlenebilir199.

Tablo 3.1. Đkili Karşılaştırma Matrisi Örneği

ĐŞLER ĐŞLER A B C D E TOPLAM A X 2 2 2 2 8 B 0 X 1 2 2 5 C 0 1 X 2 2 5 D 0 0 0 X 1 1 E 0 0 0 1 X 1

Kaynak : Can, a.g.e., s. 214.

Sıralama yöntemi maliyet gerektirmeyen bir yöntemdir. Đş sayısı az olan işletmeler için daha uygun olduğundan bu işletmelerde kolay ve doğru sonuçlar elde edilmesine olanak sağlar. Ancak yöntemin uygulanmasında, işlerin birbirleriyle karşılaştırılması sırasında kullanılan kriterler tamamen sübjektif tahminlere dayandırılmaktadır. Bunların da personele açıklanması ve ikna ettirilmesi güç olduğu için ücret sisteminin

198

Ataay, a.g.e., s. 29. 199

temeli olarak kullanılması doğru değildir. Aksi takdirde yöntemin yaratacağı sorunların üstesinden gelmek maliyeti yüksek çözümler gerektirecektir200.

3.2.3.1.2. Sınıflama Yöntemi

Đşletmeler içerisinde yer alan işlerin farklı düzeylerde görev, sorumluluk ve yetenek gerektirdikleri düşünüldüğünde işler arasında derece ve sınıf farklılıkları bulunduğundan bahsedilebilir. Sınıflama yöntemi kapsamında bu sınıflar/dereceler kategorize edilirler. Bu gruplar benzeri işleri içeriyorsa, sınıf olarak farklı olmalarına rağmen; güçlük bakımından benzeri işleri içeriyorsa derece olarak adlandırılır.201

Sınıflama yöntemi, işlerin sorumluluk, beceri gibi yönlerini dikkate alarak iş sınıflarının veya iş derecelerinin belirlenmesini içermektedir. Karmaşık bir yöntem değildir, sıralama yöntemi ile benzerlik göstermektedir.202

Yöntemin uygulanışı öncelikle iş analizlerinin yapılması, iş tanımları ve iş gereklerinin hazırlanması ile başlar. Đşlerin benzerliklerine göre gruplanmasında önceden belirlenen faktörlerden yararlanılır. Đşler belirlenmiş olan faktörlere göre tek tek incelenip değerlendirilir. Değerleme sonucunda da tüm işler kendi aralarında gruplara ayrılırlar. Uygulamada kolaylık açısından her grubun da kendi arasında alt gruplara ayrılarak (nitelikli, yarı nitelikli, niteliksiz v.b.) grup tanımlamalarının yapılmasında yarar vardır.

Đş gruplarının tanımlamalarından yararlanılarak birbirinden farklı iş sınıfları oluşturulmaktadır. Temel ölçütler ve grup niteliklerinden hareketle sınıf tanımlamaları yapılır önem sıraları saptanır. Bu anlamda sınıf tanımlamalarının açık, net, kolaylıkla anlaşılabilir olarak ortaya konmasına özen gösterilmesi gerekir.

Sınıf tanımlamaları ile, uygulamada kullanılacak bir ölçek ortaya koyulmuş olur. Böylelikle, mevcut işler iş sınıfı özellikleri ve tanımları göz önüne alınarak uygun

200 Kaynak, a.g.e., s. 354. 201 Benligiray, a.g.e., s. 148. 202 Can, a.g.e., s. 215.

olan sınıflara yerleştirilirler. Yapılacak olan uygulamalar bu iş sınıfları üzerinden değerleme yapılarak ortaya koyulmaktadır.

1. SINIF Basit, rutin ve belirli bir mesleki bilgiyi gerektirmeyen kısa süre içinde öğrenilerek yapılabilen, özel bir beceriye ihtiyaç olmayan; basit el araç ve gereçlerinin kullanıldığı; yakın gözetim altında veya öngörülen iş standart ve talimatlarla karşılaştırma yapılarak gerçekleştirilen işler.

2. SINIF Belli bir mesleki bilgiye dayanan ve temel bilgilerin kuramsal ve uygulamalı olarak bir öğrenimle veya eğitimle elde edildiği, kısa süreli eğitim veya işbaşı eğitim yoluyla öğretildiği kısa süreli deneyim gerektiren işler; çalışma usulleri belirlenmiş olmakla birlikte, öngörülen kalite ve tolerans sınırlarında bağımsız mesleki kararların verileceği yarı rutin işler.

3. SINIF Đş için gerekli bilginin öğretim veya işbaşında eğitim yoluyla elde edildiği, ileri düzeyde beceri, yetenek gerektiren; karmaşık tezgâh, donanım kullanmayı, hassas çalışmayı, öngörülen kalite ve tolerans sınırlarında çalışmayı, planlama ve düzenleme yapılmayı gerektiren işler.

Şekil 3.1. Sınıflama Yöntemi Örnek Sınıf Tanımları Kaynak : Kaynak, a.g.e., 357.

Sınıflama yönteminin uygulanması kolay ve esnektir. Daha sonra değişen süreçlerle yeni iş grupları ortaya çıkması halinde iş sınıf özelliklerine göre tekrar yerleştirilip yöntem içerisine dâhil edilme olasılıkları hep vardır. Karmaşık bir yöntem olmadığı için işlemler kısa zamanda tamamlanıp zaman tasarrufu sağlanabilir. Yöntem kıdem ve başarıya dayalı bir ücret sistemine temel olabilmek açısından uygundur. Ancak bunun yanı sıra değerleme sırasında bir takım aksama ve hatalara açık olduğu da söylenebilir. Özellikle işlerin belirli faktörler çerçevesinde değerlenmesi ve sınıf tanımlarının yapılması aşamalarında güçlük ve hatalarla karşılaşmak olasıdır.