İç Savaşın İtici Özelliği

Uluslararası göçlerin nedenlerini açıklamaya yönelik teorilere baktığımızda Lee’nin 1966 yılında yayımlamış olduğu bir makalesinde göçün itici ve çekici etkenlerinin olduğu ortaya konulmuştur. Lee’nin bu makalesinde “Push-Pull” olarak nitelediği etkenler kendinden önceki teoriler gibi ekonomik temellidir. Temelde göçü etkileyen dört faktör şu şekilde açıklamıştır; Kişinin yaşadığı yerle ilgili faktörler, göç edilecek yerle ilgili faktörler, göçü engelleyebileceği düşünülen faktörler, kişinin göçe ilişkin bireysel düşünceleri. Göçün karmaşık bir yapıya sahip olduğunu ifade eden Lee bunların açıklanmasını kolaylaştırmak için bireylerin, bu faktörlerin pozitif ve negatif yönlerini karşılaştırarak göç etmeyi belirlediğini ifade etmiştir (Lee, 1966).

Suriye’de yaşanan göçlerde aslında savaş ve savaşın yıkıcı etkileri göç etmek için itici kuvvet oluşturmuştur. Fakat bu göç sürecinde kişiler göçün getirecekleri ve götüreceklerini hesaplama gibi bir zamanı olmadan plansız bir şekilde aniden göç etmek zorunda kalmışlardır. Genel olarak faydacı bir yaklaşımla bireyin kar ve zarar hesabı yapması üzerine geliştirilen göç teorilerinden farklı olarak Suriyeli göçmenler zorunlu bir göç süreci yaşamışlardır. Göç teorilerinin bu süreci açıklamada yetersiz kaldığı görülmüştür. Bu nedenle Suriye’den göçler kendi özelinde incelenmesi gereken ve içinde farklı dinamikleri barındıran bir süreçtir.

Katılımcıların ifadelerine göre, özellikle ekonomik anlamda daha rahat bir yaşam için göç etmemişlerdir. Savaştan önce bireysel olarak gelir düzeylerinin yüksek olması göç teorilerinde savunulan bireyin kazanç arttırmak için göç etmesinden farklı bir sürecin

yaşandığını göstermektedir. Bu nedenle de gidilecek yerin belirlenmesinde daha farklı etkenler itici ve çekici rolleri üstlenmiştir. Katılımcıların ifadeleriyle, savaşın yıkıcı etkileri ve bölgedeki güvensizlik ortamında nelerin bireyi göç etmeye ittiği, göç alan ülkenin hangi özellikleri göçü çektiği belirlenmeye çalışılmıştır. Giderek şiddetini arttıran savaş bu süreçte ilk itici özellik olduğu ifadelerden anlaşılmıştır. Katılımcılar savaşın ne derece tahrip edici bir hal aldığını ve ülkeyi yaşam için zor bir hale getirdiğini betimlemişlerdir.

“Katılımcı 18” savaş nedeniyle göç etmeye mecbur kaldıklarını şu ifade etmiştir;

“Savaş sırasında bir gün Halep’teki evimizde otururken birden bir çığlık oldu komşular dedi bomba attılar. Bomba üstümüze geliyordu. Hepimiz bir köşeye oturduk ben çocukların üstlerine kapaklandım bir şey olursa bana olsun diye. Allah’a dua ettik.

Bomba bizden biraz uzağa düştü. Benim kızım çok korktu biz ölürsek sana hakkımı helal etmem dedi. Biz burada niye duruyoruz dedi. Sonra bombalardan kaçamak için köye geldik. Bu sefer köyümüzü de İŞID ele geçirmiş biz kaçak birinin evine sığındık bir gün geldiler bu evden çıkacaksınız bu evin sahibi muhalif sizde muhalifseniz İŞID sizi öldürecek dediler. Sonra ben çıkmayacağımı söylemek için İŞID’lilerin komutan dedikleri adamın yanına gittim ama ya bugün çıkarsınız ya da bu adam gibi kafanı keseriz diye tehdit ettiler. Tavuk keser gibi her gün insanların kafalarını kesiyorlardı bizde mecbur kaçacak yerimiz kalmadığı için Türkiye tarafına geçtik. Zaten bizim köyümüz son sınırda karşısı Türkiye kaçacak yer kalmadı.” (Katılımcı 18, Erkek 46 yaşında, 30.03.2016)

“Katılımcı 13” ise savaşın kendilerine nasıl zarar verdiğini ve göç etmekten başka çarelerinin kalmadığını şu şekilde ifade etmiştir;

“Savaş çıkınca her şey zorlaştı yiyecek içecek bulmak hep zor oldu bizim için.

Ekmeğimizi falan evde sobada yapmaya başladık un bulamadık ocağa gaz yok sobayı yakacak odun yok. Dışarı çıkamıyorduk bombalıyorlar diye. Korkumuzdan çıkamıyorduk. Biz orada bir buçuk sene bombaların altında yaşadık. Evde otururken acaba şimdi mi düşecek çocukların üstüne mi düşecek diye sürekli korkuyla yaşadık.

Oturduğumuz yerde uyurduk uyanınca çocukları kontrol ederdik bakardık ölen var mı diye. Köye de gidemedik köyleri sarmıştı. Benim eşim iki tarafta da değildi. Ne Esad’ın yanında ne de muhaliflerin. Bizim etrafımızda hep muhalifler vardı ama bizim onlarla

bağlantımız yoktu. Esad onları bombalıyordu benim kocamda o bombada yaralandı belden altı tamamen koptu. Çok ölü oldu kocam öldüğü gün on on beş kişi beraber öldü.

Dışarıya sigara içmeye çıkmıştı sonra bomba düştü üstüne. Bomba düştükten sonra hastaneye götürdük sonra Türkiye’ye getirdiler. Kilis’e getirdiler ameliyat ettiler ameliyattan on dakika sonra vefat etti. Şimdi çocuklarımız okula gidiyor burada uçak sesi duyunca hocalarının yanına koşuyorlarmış hoca sordu niye böyle yapıyorlar diye uçak sesi duydum mu kesin bomba atılırdı biliyorlar.”( Katılımcı 13, Kadın 45 yaşında, 30.03.2016)

Katılımcı 5 savaş sırasında yaşadığı deneyimleri şu şekilde ifade etmiştir;

“Savaştan en son ben çıktım bizim oradan, nasıl oldu böyle yan komşumun evini vurdular sonra altı kişi öldü cenazeleri benim evimin altına koymak zorunda kaldık böyle her yer kan kokudan durulmuyordu. Ben burada artık bir dakika bile durmam dedim ben eşime o da sen çocuklarla git dedi. Sonrada İŞID geldi kadınların dışarı çıkması yasak evlerde televizyon, telefon yasak sigara içemezsin elini keserler. Kim namaz kılıyor kim namaza gelmiyor sürekli yoklama yapıyorlar. Gelmeyenlere ceza kırbaçlıyorlar. Sonra bizim evimizin karşısındaki evi muhalifler ele geçirmişti. Bir gün İŞID geldi bu evden çıkacaksınız dedi biz köyümüze kaçtık eşimin arkadaşının evinde kaldık ama bir evde beş aile kaldık yatacak yer kalmayınca mecbur Türkiye’ye geçtik. ” (Katılımcı 5, Kadın 35 yaşında, 26.02.2016)

Savaştan sonra Suriye içinde oluşan grupların göçü ne derece etkilediğini, “Katılımcı 20”nin yaşadığı bölgeyi ele geçiren terör örgütlerinin sürekli olarak saldırması ve ailesindeki kişileri bu yüzden kaybetmesi nedeniyle göç etmek zorunda kaldığını şu şekilde ifade etmiştir.

“Savaş çıkınca benim abim Esad’a karşı muhaliflerin tarafındaydı. Abime yakalama kararı çıktı ve yakalandı. Sonra 1 buçuk sene hapiste kalma kararı çıktı 4 ay hapiste kaldı izinli çıkınca kaçtı bir daha gitmedi. Çok kötü durumdaydı hapiste neler yaşadığını ona neler yaptıklarını hiç anlatmadı. Biz diyorduk karışma savaşa gitme, dur. O yok ben gideceğim dedi durduramadık. Bir ay sonra savaşa gitti öldü. Bize de ölüm kararı çıkmıştı ama bizim olduğumuz yer muhaliflerin olduğu yerdi o yüzden rahattık Esad’ın olduğu yerlere gidemezsin ama gitsen de kaçak gideceksin yoksa öldürürler. Abimin yakalama kararı çıktığında gizli gizli şehre çıkardı. Sonra bizim

olduğumuz yere hem PKK hem de İŞID terör örgütleri girdi. Bize saldırdılar bizde onlarla savaşmak zorunda kaldık. O sıra bir abimi PKK bir abimi de İŞID’le savaşırken kaybettik. En son bizi de öldüreceklerini söylediler 2 abimle Türkiye’ye kaçtık.”

(Katılımcı 20, Erkek 22 yaşında, 04.04.2016)

İç savaşlar ve terör olayları nedeniyle ortaya çıkan zorunlu göçlerin belirli bir teoriyle açıklanması zordur. Çünkü savaşın neden çıktığı, savaşın gerçekleştiği coğrafya, savaşa hangi ülkelerin müdahil olduğu, savaşın ne derece yıkıcı bir ortam yarattığı gibi birçok etken göçü belirler. Genel bir şekilde açıklanamasa da özelde bu göçlerin nedenleri incelenmesi mümkün ve gereklidir. Türkmenlerin Suriye’den göçleri özelde incelendiğinde, göçlerin en önemli itici nedeni savaşın yıkıcı etkileri olmuştur.

Türkmenler, göç sürecinde tek amaçlarının hayatta kalmak olduğunu ifade etmiştir.

Savaş ve yerlerinden edilmeler bu durumda itici faktör oluşturmuştur.