Reikif or Healthy Life
Evşen Nazik1, Sevban ARSLAN2, Muaz GÜLŞEN3, Nursevim AYDINGÜLÜ4,
1(Assoc. Prof. Ph.D.); Çukurova Üniversitesi, Sağlık Bilimler Fakültesi, Doğum ve Kadın Hastalıkları Anabilim Dalı, Adana- Türkiye, eceevsen_61@hot.mail.com 2(Assoc. Prof. Ph.D.); Çukurova Üniversitesi, Sağlık Bilimler Fakültesi, Cerrahi
Hastalıkları Anabilim Dalı, Adana- Türkiye, sevbanadana@hot.mail.com 3(RA);Çukurova Üniversitesi, Sağlık Bilimler Fakültesi, Cerrahi Hastalıkları Anabilim
Dalı, Adana- Türkiye, muaz.gulsen@gmail.com
4(RA);Çukurova Üniversitesi, Sağlık Bilimler Fakültesi, Cerrahi Hastalıkları Anabilim Dalı, Adana- Türkiye, nursevimaydingulu@gmail.com
382-PRESENTATION TYPE /SUNUM TÜRÜ: Oral Presentation / Sözlü Sunum
ÖZ
Günümüzde kullanılan tanı, tedavi ve bakım yöntemlerinde görünen hızlı gelişmelerle beraber hasta ve yakınlarının hastalıkları kontrol altına alma isteği, belirtileri ortadan kaldırma çabaları, sağlık profesyonellerinin iş yükünün fazla olmasından dolayı bakıma yeteli zaman ayıramaması, mevcut tedavilerin maliyetinin yüksek olması gibi birçok etken Tamamlayıcı Alternatif Tedavi (TAT) uygulamalarını gündeme taşımıştır. TAT uygulamaları içinde önemli yere sahip uygulamalardan biri Reiki’dir. Japonya da doğan ve ismini Japoncadan alan reikinin anlamı iki kelimenin birleşmesiyle oluşmaktadır. Rei, “her yerde var olan” Ki ise “yaşam enerjisi” anlamına gelmektedir. Bu kelimelerin birleşmesinden oluşan reiki “yaşam enerjisini temel alan şifa” olarak tanımlanmaktadır. Reiki sadece Japonlar tarafından kullanılmamakta olup bu enerji yöntemine Çinliler “Chi” Hintliler ise “Prana” olarak tanımlamaktadır. Bu yöntemle antik çağlardan beri insanoğlu ellerini şifa verme yöntemi olarak kullanmıştır. Dünyanın hem doğusunda hem batısında insanoğlu eski çağlardan beri baş ağrısı yaşanması durumunda ellerini başına götürerek tedavi etmeye çalışmış ve ağrının azaldığını saptamıştır. Daha sonradan Hipokrat insanların ellerinde bulunan bu enerjiye biyoenerji adını vermiştir. Reiki ile sadece baş ağrısı tedavi edilmemiş bunun yansıra uygulayıcının elleri ile bireylerin stres, anksiyete kaygı, depresyon gibi psikolojik belirtilerinin azaldığı görülmüştür. Fizyolojik olarak da bireylerin uykusuzluk ve yorgunluk düzeylerinde azalma sağlanmış olup bu etkiler sonucunda bireylerin özgüven ve yaşam kalitesinde artma saptanmıştır. Sonuç olarak “evrensel hayat enerjisi” olarak ifade edilen Reiki, “ellerin pozisyonu ile şifa verme sanatı” olarak da tanımlanmaktadır. Bu uygulama ile bireylere uygulayıcı tarafından kanallar açılır ve içsel barış, huzur, mutluluk sakin bir yaşam sunulmaktadır. İşte bu özelliklerinden dolayı basta Amerika olmak üzere birçok ülkede yaygın olarak kullanılmaya başlanmıştır. Bu uygulama eğitim gerektirdiği için uygulayıcılar eğitim almalı ve bu eğitim yaygınlaştırılmalıdır.
117 ABSTRACT
With the rapid developments seen in the diagnosis, treatment and care methods used today, many factors such as the desire of patients and their relatives to take control of the diseases, eliminating the symptoms, the lack of sufficient time to care due to the high workload of health professionals, and the high cost of the current treatments, TAT) applications have been on the agenda. One of the most important applications in TAT applications is Reiki. The meaning of the reiki, which is born in Japan and takes its name from Japanese, is composed of two words. Rei means ”life energy“ which is ”existing everywhere“ and Ki. Reiki consists of the merger of these words Bu healing based on life energy Bu is defined as. Reiki is not only used by the Japanese, but the iler Chi l Indians describe it as ine Prana ”. Later, this energy, which was in the hands of the Hippocrates, gave the name bioenergy. Reiki not only treated with headache, but also with the hands of the practitioner's hands, psychological symptoms such as stress, anxiety anxiety, depression has been seen to decrease. Physiologically, the insomnia and fatigue levels of the individuals have been reduced and the results of these effects have shown an increase in the self-confidence and quality of life. As a result, Reiki, defined as “the universal life energy“, is defined as the art of healing with the position of the hands. With this application, individuals are offered channels by the practitioner, and a peaceful life of inner peace, tranquility, happiness. Because of these characteristics, it has started to be widely used in many countries such as America. Because this practice requires training, practitioners should be trained and this training should be expanded.
Keywords: Reiki, Life Energy, Complementary and Alternative Therapy
Giriş
İnsanlık tarihi boyunca fiziksel aktivite ve egzersiz tüm toplumlarda farklı şekillerde var olmuş ve var olmaya devam etmektedir. Milattan öncesinde ve sonrasında fiziksel aktivite ve egzersizin yaşam kalitesine etkisini keşfeden insanoğlu çeşitli uygulamalara başvurmuştur (Kartın, 2015). Bu uygulamalar Tamamlayıcı Alternatif Tedavi uygulamaları (TAT) olarak belirtilmektedir (NCCAM, 2018a). Günümüzde kullanılan tanı, tedavi ve bakım yöntemlerinde görünen hızlı gelişmelerle beraber hasta ve yakınlarının hastalıkları kontrol altına alma isteği, belirtileri ortadan kaldırma çabaları, sağlık profesyonellerinin iş yükünün fazla olmasından dolayı bakıma yeterli zaman ayıramaması, mevcut tedavi maliyetinin yüksek olması gibi birçok etken TAT uygulamalarını gündeme getirmiştir (Erdoğan ve Çınar, 2011; Araz et al., 2007; Uysal, 2016).
TAT yöntemlerini geleneksel tıp uygulamalarıyla beraber uygulamak için inceleyen, güvenilirliğini kanıtlamaya çalışan ve 1991’de ABD’de Ulusal Sağlık Enstitüsüne (NIH) bağlı Ulusal Tamamlayıcı ve Alternatif Tıp Merkezi (NCCAM) kurulmuştur. Merkezin amacı tıbbın geleneksel uygulamaların dışında bulunan bu uygulamaları incelemek ve araştırmaktır (Kartın, 2015; NCCAM, 2018a; Erdoğan ve Çınar, 2011).
118
Doğal Ürünler: Bitki, vitamin ve diyet yer almaktadır.
Beden ve zihin tıbbi: Meditasyon, yoğa, akupunktur, derin solunum egzersizi, hipnoterapi ve relaksasyon teknikleri yer almaktadır.
Manüplatif ve beden temelli tıbbi uygulamalar: Masaj bu grupta yer almaktadır.
Diğer TAT uygulamaları: Plates tekniği gibi hareket terapileri, Reiki, Terapötik dokunma gibi enerji tedavileri bu grupta yer almaktadır (NCCAM, 2018b; Turan, 2015; Arslan ve Özdemir, 2015)
TAT uygulamaları içinde önemli yere sahip uygulamalardan biri Reiki’dir. Japonya da doğan ve ismini Japoncadan alan Reiki’nin anlamı iki kelimenin birleşmesiyle oluşmaktadır (Uysal, 2016; NCCAM, 2018c). Rei, “her yerde var olan” Ki ise “yaşam enerjisi” anlamına gelmektedir.
Bu kelimelerin birleşmesinden oluşan Reiki “yaşam enerjisini temel alan şifa” olarak tanımlanmaktadır. Bu enerji yöntemini sadece Japonlar tarafından kullanmamaktadır. Çinliler “Chi” Hintliler ise “Prana” olarak farklı isimlerde tanımlayarak kullanmaktadırlar (Uysal, 2016; Coakley ve Barron, 2015; Demir ve Can, 2015).
Reiki’nin Tarihsel Gelişimi
Eski çağlardan beri insanoğlu ellerinde bulunan enerji yardımıyla baş ağrısını azaltmaya ya da ortadan kaldırmaya çalışmıştır. Ellerde bulunan bu enerjiyi ilk defa Hipokrat “biyoenerji” olarak tanımlamıştır (Kartın, 2015). Hipokrat’tan sonra zamanla unutulan bu yöntem, Budist rahip Dr. Mikao Usui tarafından 19. yy da yeniden keşfetmiş ve öğrencisi Chijiro Hayashi tarafından Reiki olarak tanımlanmıştır. II. Dünya savaşı sırasında Japonya’daki tüm Reiki ustaları öldürülmüş ve sadece Bayan Hawayo Takata kalmıştır. Takata Reiki’nin kurucusu olarak kabul edilmektedir. Amerika’da Reiki’yi “New Age Hareketi” ile birleştirerek tüm dünyaya yayılmasını sağlamıştır. Bayan Takata’dan sonra Phyllis Lei Furumoto görevi devralmış ve Furumoto Dünya Reiki Birliği’ni kurmuştur (Kartın, 2015; Demir ve Can, 2015).
Türkiye’de Reiki’nin gelişimine baktığımızda ise1970’li yıllarda Amerika ve Japonya’daki elçiliklerde görev yapan Türk vatandaşların Reiki ’den etkilenmesiyle ülkemize gelmiştir. Ancak Reiki ile ilgili ilk çalışma Yücel (2007)’ tarafından yapmış tez ile sağlık alanına girmiştir. Bu çalışmada resmi/özel kurum ve kuruluşlarda Reiki uygulamasının yapıldığı belirtilmiştir. Bu kurum ve kuruluşlar aşağıdaki gibi sıralanmıştır (Yücel, 2007).
119
İstanbul’da
o İsuder Doğal Yaşam Derneği,
o Kadıköy Belediyesinde bulunan Kültür evleri
Ankara’da
o Nadakamia Derneği, o Reiki Evi
o SCS Maha Mantra Merkezi ve Bilgi Paylaşım Derneği bulunmaktadır (Yücel, 2007).
Reiki’nin Özellikleri
İnsan, bedeninde sonsuz ve tükenmeyen enerji ile birlikte dünyaya gelmektedir. Fakat yaşam koşulları neticesinde enerji kanallarının işlev ve fonksiyonlarında bozulma görülür. Reiki’nin tek amacı bu fonksiyonu uygulayıcı bir el yardımıyla tekrardan düzene koymaktır. Bozukluğun düzeltilebilmesi için uygulayan kişinin bu konuda eğitim alması ve Reiki’nin özelliklerinin farkında olması yeterlidir (Uysal, 2016; Coakley ve Barron, 2012; Yalçın ve Işık, 2013).
Reiki uygulayıcısı tarafından aktarılan enerji miktarı, uygulanan kişinin alacağı kadardır. Şifa için gerekli enerji yer, zaman, mekân fark etmeden bütün nesnelerden geçebilecek formdadır. Bu uygulamada hem uygulayan hem de uygulanan kişi enerji bakımından zenginleşmektedir (Uysal, 2016; Yalçın ve Işık, 2013).
Uygulayan kişi herhangi bir olumsuz durumdan etkilenmez. Açılan kanallar tekrardan kapanmaz. Kullanılmazsa bile durumunu korur. Kullanılması durumunda uygulayan kişinin yaşam enerjisi artar. Ayrıca Reiki ile sadece fiziksel yönler değil aynı zamanda ruhsal ve duygusal yönler de tedavi edilir (Yalçın ve Işık, 2013).
Reiki Eğitimi ve Uygulaması
Reiki eğitimi üç basamaktan oluşmakta olup her basamakta ayrı sertifikasyon programları uygulanmaktadır.
a. Birinci Basamak Eğitimi
Bu basamakta Reiki’nin tarihçesi, çalışma prensibi, yararları, el pozisyonları, bireyin kendi üzerinde uygulaması, sekiz temel çakra alanı, çakralarda ellerin 1-3dk tutulacağı ve uygulamada çakraların üstten alta doğru hareket ettirilerek yapılacağı anlatılmaktadır (Yalçın ve Işık, 2013; Pocotto ve Salvador, 2008; Whelan ve Wishnia, 2003; Potter, 2007).
Ayrıca eğitimde bireyin fizyolojik ve psikolojik alanları arındırılarak titreşim frekanslarında yükselme meydana gelmesi sağlanır. Bu sayede
120
kanallardaki engeller çözülür, toksinlerin atılması sağlanır ve iyileştirme gücü artırılır. Eğitimin sonunda ise İnisiyel (el verme) yöntemi ile Reiki Masterı tarafından bireyin enerji kanalları açılır. Bu eğitim yaklaşık 2 gün sürmektedir (Yalçın ve Işık, 2013; Pocotto ve Salvador, 2008; Whelan ve Wishnia, 2003).
Şekil 1: Reiki çakra bölgeleri ve etkileri b. İkinci Basamak Eğitimi
Bu basamak Reiki sürecini anlamayı ve adapte olmayı kapsamaktadır. Eğitim alan kişinin ikinci aşamaya geçebilmesinin tek şartı birinci basamak eğitimini en az üç ay önce almış olması gerekmektedir. Bu şartın nedeni ise eğitimi alan kişinin Reiki’ ye adaptasyonunu sağlamaktır. Eğitim kapsamında semboller, sembollerle ilgili bilgiler verilmekte ve sonunda kişiye uygulama yaptırılmaktadır. Birinci basamak eğitimi alan bireylerin ikinci ve üçüncü basamak eğitimi alma zorunluluğu bulunmamaktadır (Yalçın ve Işık, 2013; Pocotto ve Salvador, 2008; Whelan ve Wishnia, 2003; Potter, 200).
c. Üçüncü Basamak Eğitimi
Bu basamak, üstat olma sürecini kapsamakta olup eğitim alan kişiye tüm üstat sembolleri gösterilmektedir. Fakat bu eğitim programı diğer programlardan farklıdır. Eğitimi alan kişinin eğitimi istemesiyle programa dâhil edilmez, üstadının öğrenciyi bu programa almak istemesiyle gerçekleşir. Eğitimin sonunda üstadın uygun görme durumunda inisiyel uygulaması yapılarak tüm eğitim basamakları tamamlanmış olur (Demir ve Can, 2013; Yalçın ve Işık, 2013; Pocotto ve Salvador, 2008).
121 Reiki Uygulaması
Reiki eğitimi alan birey; kendisine, farklı bireye, hayvana, bitkilere veya diğer varlıklara uygulama yapılabilir.
a. Kendi Kendine Reiki Uygulaması
Eğitim almış birey ellerinin ulaştığı veya problemli olan tüm bölgelere (gözlerine, kulaklarına, göğsüne, karın boşluğuna, kasıklarına, dizlerine, ayak bileklerine ve tabanına vb.) uygulama yapılabilir. Burada eğitim alan kişi ellerini uygun pozisyonda 3-5dk eğer problem varsa 10-20dk tutmalıdır. Kendi kendine uygulamada birey stresten ve yorgunluktan arınmaktadır (Kartın, 2015; Yalçın ve Işık, 2013).
b. Farklı Bireylere Reiki Uygulanması
Bireyin kendi kendine uyguladığı tüm durumlarda ve pozisyonlarda başka bir bireye de aynı şekilde uygulama yapılabilir (Kartın, 2015).
c. Hayvanlara, Bitkilere ve Diğer Varlıklara Reiki Uygulaması Reiki uygulama alanları oldukça fazladır. İnsanlara uygulama yöntemi ile hiçbir farkı yoktur. Evcil hayvanlara yakından, vahşi ve kafes hayvanlarına ise uzaktan uygulama yapılabilir (Yalçın ve Işık, 2013).
Reiki İle İlgili Yapılan Çalışmalar
Yazar Bulgu
Richeson et al., 2010
Kırk kişilik tedavi listesinden seçilen yirmi kişiye 8 hafta boyunca her tedavi öncesinde 45dk Reiki uygulaması yapılmış ve Reiki uygulanan bireylerde ağrı, anksiyete ve depresyon düzeylerinde azalma fakat kan basıncında anlamlı bir değişiklik olmadığı görülmüştür.
Cassidy et al., 2010
Preoparatif dönemde bulunan yirmi hastanın bir kısmına müzik diğer kısmına müzik ile beraber Reiki uygulanması sonucunda müzik ile beraber Reiki uygulanan hastaların kaygı düzeylerinin daha düşük olduğu saptanmıştır. Birocco
et al., 2012
Reiki seanslarının kaygı ve ağrı skoruna etkisinin değerlendirildiği bir çalışmada Reiki uygulamasının 1.seansında 6,77 olan kaygı skoru 4.seansta bu skor 2.28’e gerilemiştir. Ağrı skoru ise 1.seansta 4,4’ iken 4.seansta 2,32’e düşmüştür. Ayrıca iç huzurda, uyku ve yaşam kalitesinde artma olduğu görülmüştür.
122
Anuş, 2014 Genel cerrahi kliniğinde ameliyat olmayı bekleyen hastalar üzerinde yapılan çalışmada Reiki uygulanan hastaların kaygı düzeyleri kontrol grubu hastalarına oranla daha düşük olduğu belirlenmiştir.
Lafçı ve Kaşıkçı, 2014
84 sağlık çalışanının (hekim, hemşire, ebe) bulunduğu sağlık merkezinde yapılan tanımlayıcı araştırmada katılanların %71’inin Reiki uygulamasını bilmediği belirlenmiştir. Sağkal ve Eser,
2015
Sezaryen olmuş gebeler üzerinde yapılan bir çalışmada Reiki uygulanan kadınlarda 1. ve 2. günlerdeki ağrı ve anksiyete düzeyleri kontrol grubundaki kadınlara oranla daha düşük olduğu görülmüştür.
Erdoğan ve
Çınar, 2016
Huzur evinde yaşayan bireyler üzerinde belirli haftalarda Reiki seansları uygulanmış (1., 4., 8., 12. hafta) ve her hafta depresyon düzeyleri değerlendirilmiş kontrol grubuna göre 1. hafta da herhangi bir değişiklik yokken diğer haftalarda depresyon düzeyi Reiki uygulanan grupta gider azaldığı saptanmıştır.
Kurebayashi et al., 2016
Masaj ve Reiki uygulamasının aynı anda yapılması durumunda stres ve anksiyete düzeyleri sadece masaj uygulamasına göre daha düşük seviyelerde olduğu belirlenmiştir.
Bessaet al., 2017
Reiki seansı uygulanan bireylerin kontrol grubundaki bireylere göre özgüven düzeylerinde artma meydana geldiği belirlenmiştir.
Doğan, 2018 Reiki merkezlerinde yapılan çalışmada Reiki seanslarının ağrıyı düzeyini azalttığı belirlenmiştir.
Büyükbayram, 2018
Onkoloji hastalarında Reiki seansları uygulanmış deney grubundaki hastaların ağrı ve yorgunluk düzeylerinin kontrol grubuna göre daha az olduğu saptanmıştır.
123
Sonuç olarak “evrensel hayat enerjisi” olarak ifade edilen Reiki, “ellerin pozisyonu ile şifa verme sanatı” olarak da tanımlanmaktadır. Bu uygulama ile bireylere uygulayıcı tarafından kanallar açılır ve içsel barış, huzur, mutluluk sakin bir yaşam sunulmaktadır. İşte bu özelliklerinden dolayı basta Amerika olmak üzere birçok ülkede yaygın olarak kullanılmaya başlanmıştır. Bu uygulama eğitim gerektirdiği için uygulayıcılar eğitim almalı ve bu eğitim yaygınlaştırılmalıdır.
Kaynaklar
1. Kartın,T., P. (2015). Tamamlayıcı Ve Destekleyici Uygulamalar. (Ed: Başer M, Taşçı S) Akademisyen Tıp Kitap Evi, Ankara,s:9-12.
2. National Center for Complementary and Alternative Medicine . http://nccam.nih.gov (14.11.2018)
3. Erdoğan, Z., Çınar, S. (2011). Reiki: Eski Bir İyileștirme Sanatı – Modern Hemşirelik Uygulaması. Kafkas J Med Sci 1(2):86–91.
4. Araz, A., Harlak, H., Meşe, G. (2007). Sağlık davranışları ve alternatif tedavi kullanımı. Kor Hek 6,112-22.
5. Uysal, H. (2016). Kardiyovasküler Hastalıklarda Tamamlayıcı ve Alternatif Tıp Konusunda Güncel Yaklaşımlar. Journal of
Cardiovascular Nursing 7(Sup 2),69-83
6. National Center for Complementary and Alternative Medicine (NCCAM).https://nccih.nih.gov/health/meditation/overview.htm#hed2.(1 4.11.2018)
7. Turan, N. (2015). Yoğun Bakım Ünitesinde Terapötik Dokunmanın Önemi. ACU Sağlık Bil Derg 6(3),134-139.
8. Arslan, M., Özdemir, L. (2015). Kemoterapiye bağlı gelişen bulantı-kusmanın yönetiminde kullanılan tamamlayıcı tedavi yöntemleri.
Türk Onkoloji Dergisi 30(2),82-89.
9. National Center for Complementary and Alternative Medicine (NCCAM). https://nccih.nih.gov/health/meditation. (14.11.2018).
10. Coakley, A., Barron, A. (2012). Energy Therapies in Oncology Nursing. Seminars Oncol Nurs 28: 55-63.
11. Demir, M., Can, G. (2013). Reiki. Sağlıkla Dergisi, (2), 56-57. 12. Yücel, D. (2007). Reikinin Oluşumu, Gelişimi Ve Türkiye’deki Yansımaları. (Dan: Doç. Dr. Hakkı Şah YASDIMAN).İzmir. Pp:7-86
13. Yalçın, H., Işık, A. (2013). Çocuk Eğitiminde Reiki Yöntemi. Turkish Studies-International Periodical for the Languages, Literature
and History of Turkish, 8(6): 769-78.
14. Pocotte, S.,S alvador, D.(2008).Reiki as rehabilitative nursing intervention for pain management:a case study.Rehabil Nurs,33,231-2.
15. Whelan, K., Wishnia, G. (2003). Reiki therapy: the benefi ts to a nurse/reiki practitioner. Holist Nurs Pract 17, 209-17.
124
16. Potter, P. (2007).Commentary on “Breast biopsy and distress: feasibility of testing a reiki intervention. J Holist Nurs 25:249-51.
17. Richeson, N., Spross, J., Lutz, K.(2010) Effects of reiki on anxiety, depression, pain and physiological factors in communitydwelling older adults. Res Gerontol Nurs 3:187-99.
18. Cassidy, N., Collins, K., Cyr, D., Magni, K. (2010). The Effect of Reiki on Women‟s Preoperative Anxiety in An Ambulatory Surgery Center. Journal of PeriAnesthesia Nursing, 25(3),196-198.
19. Birocco, N., Guillame, C., Storto, S., Ritorto, G., Catino, C., et al.(2012). The Effects of Reiki Therapy on Pain and Anxiety in Patients Attending a Day Oncology and Infusion Services Unit. Am J Hospice
Palliat Med 29: 290-294.
20. Anuş, E. (2014) Ameliyat Öncesi Reiki Uygulamasının Hastaların Kaygı Düzeyine Etkisi. (Serdar SARITAŞ) Malatya. Pp:6-31
21. Lafçı, D., Kaşıkçı, K.,M. (2014). Yataklı Sağlık Kuruluşunda Görev Yapan Sağlık Personelinin Tamamlayıcı Ve Alternatif Tedavi Yöntemlerini Bilme ve Kullanma Durumları. Gümüşhane University
Journal of Health Sciences 3(4):1-18.
22. Sağkal, M., T., Eser, İ. (2015). Effects of Reiki on Post-cesarean Delivery Pain, Anxiety, and Hemodynamic Parameters:A Randomized, Controlled Clinical Trial. Pain Manag Nur 16(3): 388-9.
23. Erdogan, Z., Cinar, S. (2016).The effect of Reiki on depression in elderly people living in nursing home. Indian Journal of Traditional
Knowledge 15(1): 35-40.
24. Kurebayashi, L.,F.,S., Turrini, R.,N.,T., Souza,T.,P..,B., Takiguchi., R.,S., et al. (2016). Massage and Reiki Used to Reduce Stress and Anxiety: Randomized Clinical Trial. Rev Esc Enferm 24: 28-34.
25. Bessa, N. (2017). Reiki effect on subjective well-being: experimental study. Enfermeria Global .423-427.
26. Doğan, D.,M. (2018). The effect of reiki on pain: A meta- analysis. Complementary Therapies in Clinical Practice 31:384e387
27. Büyükbayram, Z. (2018). Onkoloji Hastalarında Reiki ve Yönlendirilmiş İmgelem Uygulamasının Ağrı ve Yorgunluk Üzerine Etkisi.(Dan. Dr. Öğr. Üyesi Seyhan Çıtlık Sarıtaş).Malatya. pp:11-36.
125
AMELİYAT SONRASI AĞRI YÖNETİMİNDE HASTA