Cutter-Perforating Instrument Injuries in Operating Rooms Doç. Dr. Sevban Arslan*, Arş. Gör. Nursevim Aydıngülü*, Arş.
Gör. Muaz Gülşen*, Öğr. Gör. Sevgi Deniz Doğan** *Çukurova Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi Hemşirelik Anabilim Dalı **Isparta Uygulamalı Bilimler Üniversitesi Uluborlu Selahattin Karasoy Meslek
Yüksekokulu
353-PRESENTATION TYPE /SUNUM TÜRÜ: Oral Presentation / Sözlü Sunum
ÖZ
Birçok meslekte olduğu gibi sağlık çalışanları da hastanelerde bazı riskler açısından tehlike altındadır. İş yükünün fazla olması ve vardiyalı çalışma usulü, hemşireleri mesleki kazaları ve sağlık sorunlarını en fazla yaşayan meslek grubu yapmıştır. Özellikle cerrahi işlemler için özelleşmiş üniteler olan ameliyathanelerde karmaşık teknolojik cihazlar ve kesici delici aletler içermesi nedeniyle kaza riski daha fazladır. Literatürde ameliyathane hemşirelerinin radyasyon ve kimyasallara maruz kalma, kan ve kan ürünleri ile temas, cerrahi duman, kesici delici alet yaralanmaları, ağır araç gereçleri kullanma, ameliyat masalarının vücut mekaniğine uygun olmaması gibi nedenlerle diğer cerrahi kliniklerine oranla daha fazla riske maruz kaldığı görülmektedir. Altıok ve arkadaşlarının araştırmasına göre sağlık çalışanlarının çalışma hayatında en az bir kez kesici delici alet yaralanmalarına maruz kaldığı belirlenmiştir. Özdemir ve Şengöz’ün bir eğitim ve araştırma hastanesinde yaptığı çalışma en sık görülen yaralanmaların ameliyat sırasında cerrahi aletlerin elden ele geçirilirken ya da kesici delici aletle çalışan birisi ile çarpışma nedeniyle olduğunu bildirmiştir. Sağlık çalışanlarının iş güvenliğinin incelendiği bir araştırmada ameliyathane hemşirelerinin malzeme ve araç gereç denetimi nedeniyle göre iş güvenliğini diğer kliniklerde çalışan hemşirelere daha yetersiz olarak değerlendirdiği bildirilmiştir. İlçe ve arkadaşları (2013) bu konu hakkında alınan önlemlerin yaralanma oranlarına etkisini araştırmış ve hastane genelinde hayata geçirilen önlem uygulamaları sonrası kesici delici alet yaralanma oranlarının %57,4’ten %42,6’ya düştüğünü saptamıştır. Ancak 2017 yılına gelindiğinde Karacaer ve arkadaşlarının çalışması son iki yıl içinde yaşanan kesici delici alet yaralanma oranının %53,6 ile hala yüksek seviyelerde olduğunu göstermektedir. Bu yaralanmalar HBV, HCV ve HIV gibi etkenlerin de kan yoluyla bulaşmasına neden olarak sağlık çalışanlarının hayatını tehdit etmektedir. Yaşamı tehdit eden bu yaralanmaların kontamine olan kesici-delici atıkların rehberlere uygun olarak uzaklaştırılması gibi basit önlemlerle azaltılabileceği düşünülmektedir. Ancak bu önlemlerin alınması konusunda farkındalığı arttıracak çalışmaların düzenlenmesi gerekli görülmektedir.
Anahtar Kelimeler: Ameliyathane, Hemşirelik, İş Güvenliği, Kesici Delici Alet Yaralanması
ABSTRACT
As is the case in many occupations, health workers are also in danger of some risks in hospitals. Due to the high workload and shift work procedure, nurses were the most experienced occupational group in terms of occupational accidents. Especially in
171
operating rooms, the risk of accident is higher due to the complex technological devices and the cutting tools. In the literature, it is seen that the operating room nurses are exposed to more risk than other surgical clinics due to exposure to stabbing injuries, contact with blood, use of heavy equipment. According to the study of Altıok et al., it has been determined that health workers are exposed to perforating injuries at least once in their working life. Özdemir and Şengöz reported that the most frequent injuries in a training and research hospital were due to a collision with the hand of the surgical instruments during operation or with someone who was working with the cutting tool. In a study that examined the safety of health workers, it was reported that the operating nurses evaluated the work safety as inadequate to the nurses working in other clinics due to the control of materials and equipment. İlçe et al. found that the hospital-wide precautionary measures decreased the rate of injuries from 57.4% to 42.6%. However, in 2017, Karacaer et al. Study showed that the rate of perforating tool injuries in the last two years was still high at 53.6%. These injuries cause blood-borne infections such as HBV, HCV and HIV and threaten the health of health workers. It is thought that these injuries can be reduced by simple measures such as the removal of the stabbing waste in accordance with the guidelines, but studies that will raise awareness on this issue should be arranged.
Keywords: Operating Room, Occupational Safety, Nursing, Cutter-Perforating İnstrument İnjuries
Her uzmanlık alanı, kendine özgü çalışma ortamında insan yaşamını olumsuz etkileyen faktörler barındırmaktadır. Birçok meslekte olduğu gibi sağlık çalışanları da hastanelerde bazı riskler açısından tehlike altındadır (Çelikkalp, 2017). Kimyasal maddelerin ve mikroorganizmaların yoğun olarak bulunması nedeniyle hastaneler en tehlikeli çalışma ortamlarından biri olarak kabul edilir. Özellikle cerrahi işlemler için özelleşmiş üniteler olan ameliyathanelerde karmaşık teknolojik cihazlar ve kesici delici aletler bulunması nedeniyle kaza riski daha fazladır (Uğraş ve ark., 2018; Bakola ve ark., 2017). Diğer meslek gruplarıyla karşılaştırıldığında sağlık çalışanları yapılan işin doğası gereği biyolojik, kimyasal, ergonomik ve psikososyal açıdan tehdit altındadır (https://www.icn.ch/sites/default/files/inline-
files/PS_C_Occupational_health_safety.pdf; Karacaer, 2018). Bu risk faktörlerinin yanında iş yükünün fazla olması ve vardiyalı çalışma usulü, hemşireleri mesleki kazaları ve sağlık sorunlarını en fazla yaşayan meslek grubu yapmıştır.
Literatürde ameliyathane hemşirelerinin radyasyon ve kimyasallara maruz kalma, kan ve kan ürünleri ile temas, cerrahi duman, kesici delici alet yaralanmaları, ağır araç gereçleri kullanma, ameliyat masalarının vücut mekaniğine uygun olmaması gibi nedenlerle diğer cerrahi kliniklerine oranla daha fazla riske maruz kaldığı görülmektedir (Uğraş ve ark., 2018; Bakola ve ark., 2017). Altıok ve arkadaşlarının (2009) araştırmasına göre sağlık çalışanlarının çalışma hayatında en az bir kez kesici delici alet yaralanmalarına maruz kaldığı belirlenmiştir (Altıok ve ark., 2009). Kesici delici alet yaralanmaları sonucunda HIV ve Hepatit
172
dahil olmak üzere birçok patojenin kan yoluyla bulaşması sağlık personelinin yaşamı tehdit etmekte ve sağlık sistemine maliyetler yüklemektedir (De Girolamo, 2013; Kocur ve ark., 2016; Uğraş ve ark., 2018). 2006 ile 2015 yılları arasında sağlık çalışanlarında sık görülen Hepatit B ve Hepatit C gibi bulaşıcı hastalıklara en fazla maruz kalanların hemşire ve ebeler olduğu bildirilmiştir (Kocur, 2015; Uğraş, 2018). Bu konuda sağlık çalışanlarının kendi iş güvenliği düzeylerini değerlendirmeleri istenmiş ve ameliyathane hemşirelerinin iş güvenliklerini malzeme ve araç gereç denetimi nedeniyle diğer kliniklerde çalışan hemşirelere göre daha yetersiz olarak değerlendirdiği belirlenmiştir (Uğraş ve ark., 2018).
Yapılan literatür incelemelerinde kesici delici alet yaralanmaları içinde en sık karşılaşılanın iğne batması olduğu ve bu yaralanmanın malzeme hazırlığı sırasında yaşandığı görülmüştür. İğne batması sonucu yaralanmaların sıklıkla, tek kullanımlık aletlerin uygunsuz seçiminde, temizlik sırasında ya da aletlerin atılması sırasında karşılaşıldığı bilinmektedir (Erdoğan, 2014). Ameliyat sırasında oluşan yaralanmaların ise %17’sini neşterlerin, %43’ünü dikiş iğnelerinin oluşturduğu ve bu yaralanmaların daha çok cerrahi aletler elden ele geçirilirken ya da kesici delici aletle çalışan birisi ile çarpışma sonucu olduğu saptanmıştır. (Özdemir ve Şengöz, 2013). Ayrıca yaralanma oranlarının hemşirenin yaşı, eğitim düzeyi, aylık vardiya sayısı ve en son verilen eğitimin tarihi ile ilişkili olduğu bildirilmiştir (Motaarefi, 2016). Bu risklere karşı hastanelerde alınabilecek güvenlik önlemleri Mesleki Güvenlik ve Sağlık İdaresi’nin (OSHA) gündemine alınarak 2001 yılında İğne Batması güvenlik ve Önleme Yasası kabul edilmiştir. İlgili kanunla birlikte OSHA bünyesinde kanla bulaşan patojenler standardı hazırlanmış ve ameliyat sırasında kullanılan cihazlar da dahil olmak üzere daha güvenli tıbbi cihazların kullanılması zorunlu hale gelmiştir (https://www.osha.gov/SLTC/bloodbornepathogens/). Amerikan Hemşireler Birliği (ANA) 2007 yılında “Safe Needles Save Lives” “Güvenli İğneler Yasamı Korur” sloganını kullanarak konuya dikkat çekmiştir (İlçe ve ark., 2013). Türkiye’de ise Hasta ve Çalışan Güvenliğinin Sağlanmasına Dair Yönetmelik ile gerekli güvenlik önlemlerinin alınmasını zorunlu kılmıştır ancak standart önlemler belirlenmemiştir (https://kalite.saglik.gov.tr/TR,6612/hasta-ve-calisan- guvenliginin-saglanmasina-dair-yonetmelik-2011.html).
Sistematik derlemelerde taranan makaleler, işlem süresince eller serbest tekniğinin kullanımı, künt dikiş iğnesi ve güvenlikli neşter kullanımı gibi önlemlerle yaralanma riskinin azalacağını göstermektedir. Ameliyat sırasında iki personelin hiçbir zaman aynı anda keskin aletlerle temas etmediği eller serbest tekniği bu yaralanmaları önlemek için çeşitli disiplinler tarafından en iyi uygulama olarak önerilmektedir. Perioperatif
173
Hemşireler Derneği (AORN), işlem sırasında cerrahın kesintisiz bir görüş sağlaması gerektiği durumlarda scrub hemşirenin kesici ekipmanı cerrahın eline dikkatli bir şekilde bırakmasını ve cerrahın kullanımdan sonra kesici aleti nötr bölgeye bıraktığı değişik bir teknik önermektedir. (De Girolamo, 2013; Linzer & Clarke, 2017). İlçe ve arkadaşları (2013) alınan bu önlemlerin yaralanmalara etkisini araştırmış ve hastane genelinde hayata geçirilen önlem uygulamaları sonrasında yaralanma oranlarının %57,4’ten %42,6’ya düştüğünü saptamıştır. Ancak 2017 yılına gelindiğinde Karacaer ve arkadaşlarının çalışması son iki yıl içinde yaşanan kesici delici alet yaralanma oranının %53,6 ile hala yüksek seviyelerde olduğunu göstermektedir. Bu yaralanmalar HBV, HCV ve HIV gibi etkenlerin de kan yoluyla bulaşmasına neden olarak sağlık çalışanlarının hayatını tehdit etmektedir (Kocur, 2015; Uğraş, 2018).
Yaşamı tehdit eden bu yaralanmaların azaltılması ancak güvenlik önlemlerinin alınması ile mümkündür. Bu konuda kontamine olan kesici- delici atıkların rehberlere uygun olarak uzaklaştırılması gibi basit önlemlerle azaltılabileceği düşünülmektedir. Bu önlemler çalışanların sağlığını sürdürürken aynı zamanda sağlık hizmetlerinin kalitesini ve sürekliliğini sağlanmada yararlı olacak, böylece sağlık hizmetlerinden faydalanan bireylerin de iyiliklerine hizmet edecektir (Solmaz & Solmaz, 2017). Ancak bu önlemlerin alınması konusunda farkındalığı arttıracak çalışmaların düzenlenmesi gerekli görülmektedir.
KAYNAKLAR
1. Çelikkalp, Ü., Saraçoğlu, G. V., & Tokuç, B. (2017).
Hemşirelik Öğrencilerinin İş Sağlığı Ve Güvenliği Hakkında Bilgi Düzeylerinin Arttırılması.
2. Uğraş, G. A., Akyolcu, N., Kanat, C., Yüksel, S., Ayoğlu, T.,
Sayın, Y., & Kanan, N. (2018). Cerrahi Kliniklerde Çalışan Hemşirelerin İş Güvenliği. FNJN Florence Nightingale Hemşirelik
Dergisi, 26(2), 93-101.
3. Bakola, H., Zyga, S., Stergioulas, A., Kipreos, G., & Panoutsopoulos, G. (2017). Musculoskeletal Problems Among Greek Perioperative Nurses in Regional Hospitals in Southern Peloponnese. In GeNeDis 2016 (pp. 21-37). Springer, Cham.
4. Occupational health and safety for nurses https://www.icn.ch/sites/default/files/inline- files/PS_C_Occupational_health_safety.pdf
Erişim Tarihi: 10.02.2019
5. Karacaer, Z., Diktaş, H., & Tosun, S. (2018). İkinci basamak
sağlık kuruluşunda sağlık personeli arasında kesici ve delici alet yaralanmaları sıklığı ve ilişkili risk faktörleri. Klimik Derg, 31(2), 88-93.
174
6. Altıok, M., Kuyurtar, F., Karaçorlu, S., Ersöz, G., &
Erdoğan, S. (2009). Sağlık çalışanlarının delici kesici aletlerle yaralanma deneyimleri ve yaralanmaya yönelik alınan önlemler. Maltepe
Üniversitesi Hemşirelik Bilim ve Sanatı Dergisi, 2(3), 70-9.
7. DeGirolamo, K. M., Courtemanche, D. J., Hill, W. D., Kennedy, A., & Skarsgard, E. D. (2013). Use of safety scalpels and other safety practices to reduce sharps injury in the operating room: What is the evidence?. Canadian Journal of Surgery, 56(4), 263.
8. Kocur, E., Śliwa-Rak, B., & Grosicki, S. Analysıs Of Cases Of
Occupatıonal Exposure To Blood Recorded In The Cıty Hospıtal In Zabrze In 2006–2015. Przegląd Epidemiologiczny, 2016; 603.
9. Erdoğan R. (2014). Sağlık Çalışanlarının Güvenli Tıbbi Alet
Kullanımının Sağlanması ve Bir Hastane Uygulaması. Sağlık
Akademisyenleri Dergisi, 1(1):33-37
10. Özdemir, E. G., & Şengöz, G. (2013). 500 yataklı eğitim ve
araştırma hastanesinde kesici delici alet yaralanmaları tutum ve bilgi düzeyi ölçüm anketi sonuçları. Haseki Tıp Bülteni, 51(1), 11-4.
11. Motaarefi, H., Mahmoudi, H., Mohammadi, E., & Hasanpour-Dehkordi, A. (2016). Factors associated with needlestick injuries in health care occupations: a systematic review. Journal of
clinical and diagnostic research: JCDR, 10(8), IE01. 12. Occupational Safety and Health Administration Bloodborne Pathogens and Needlestick Prevention https://www.osha.gov/SLTC/bloodbornepathogens/ Erişim Tarihi: 10.02.2019
13. İlçe, A., Karabay, O., Yorgun, S., & Çiftçi, F. (2013). Kesici
Delici Tıbbi Alet Yaralanmalarında Önleyici Faaliyetler Etkin Mi?. Anatolian Journal of Clinical Investigation, 7(3).
14. Sağlık Bakanlığı. Hasta ve Çalışan Güvenliğinin Sağlanmasına
Dair Yönetmelik. Resmi Gazete. Sayı 27897, 6 Nisan 2011.
https://kalite.saglik.gov.tr/TR,6612/hasta-ve-calisan-guvenliginin- saglanmasina-dair-yonetmelik-2011.html
15. Linzer, P. B., & Clarke, S. P. (2017). An Integrative Review of the Hands‐Free Technique in the OR. AORN journal, 106(3), 211-218.
16. SOLMAZ, M., & SOLMAZ, T. (2017). Hastanelerde iş sağlığı ve güvenliği. Gümüşhane Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi, 6(3), 147- 156.
175