Sınıf Öğretimi

Sınıftaki öğrenme ortamının oluĢturulmasında en önemli etkili kiĢi öğretmendir. Öğretmenin sınıf içerisinde yaptığı ya da yapmadığı her davranıĢ sınıf atmosferini ve öğrenci davranıĢlarını etkiler. Öğretmen sınıfta baĢlatıcı konumda olduğunu aklından hiç çıkarmamalıdır. Öğretmenin ders öncesi hazırlığı, sınıfta eğitim teknolojisini etkin olarak

58

kullanma becerisi, iletiĢim becerisi, öğrenciye karĢı yaklaĢımları da öğrencinin derse ve öğretmene karĢı olan davranıĢlarının belirleyicidir. Eğitim örgütlenmiĢ ve planlı bir süreçtir. Her öğretmen okulun bir üyesidir. Okulda kendinden baĢka çalıĢanlar da vardır. Birçok mekân ortak kullanılmaktadır. Ġyi bir öğretmen, ortak mekânların kullanılmasında diğer öğretmenler ve okul yönetimi ile görüĢ alıĢveriĢinde bulunulmalı, ortak mekânları kendinden baĢka öğretmenlerin de kullanmak isteğini hesaba katarak ders öncesi bu tür hazırlıklarını tamamlamalıdır. Temel anlayıĢ okulda sorunların değil, çözümlerin bir parçası olma düĢüncesinin yerleĢtirilmesidir (Özdemir, 2011, s.10).

Ev ödevleri okuldaki eğitim faaliyetlerinin destekleyen, aileyi eğitim sürecinin içine çeken bir anlayıĢla organize edilmelidir. Derste ne kadar çok kaynak, materyal, araç-gereç kullanırsak dersi öğrenciler o derece iyi öğreneceklerdir. Bir gazete, dergi, farklı bir kitap öğrencinin ufkunu açacaktır. Dersin sadece ders kitabı ile yapılması mümkün değildir. Sınıftaki öğretimin örgütlenmesinde çocuklara hangi bilgilerin verileceği, çocuğun ihtiyaç ve tecrübelerine göre belirlenmelidir. Durum bu olunca, çocukların farklı özgeçmiĢ ve tecrübeye sahip oldukları gerçeği unutulmamalıdır (Balcı, 2007, s.44).

Okul yöneticisi, etkili okullara etkili sınıflarla ulaĢılacağı bilinciyle öğretmenlere etkili sınıflar oluĢturmanın yöntem ve tekniklerini bulmada rehberlik eder. Kurumun amaçlarıyla ile öğretmenlerin, öğrencilerin velilerin ve tüm eğitim çalıĢanlarının, amaç, beklenti ve ihtiyaçlarını değerlendirebilir ve buna göre hareket eder. Okulda ortak değerler geliĢtirerek, güçlü örgütsel kültür oluĢturarak ve bunları sürekli geliĢtirerek öğrenci, öğretmen ve okul baĢarısının ve etkililiğinin sağlanmasında katkılarını dolaylı veya doğrudan ortaya koyar (Izgar, 2011).

Sınıf ortamı, sınıfın içinde oluĢan insanlar arası iletiĢim, etkileĢim ve iliĢkiler dokusudur. Sınıfın ortamı, sınıftan sınıfa ayrılık gösterir. Bu ayrılığı yaratan değiĢkenler sınıfın yönetim biçimi, öğrenci sayısı, toplumsal yapısı ve gücü, sınıfta uygulanan disiplin, sınıf ortamında yaratılan duygular; öğrencilerin ve öğretmenin kiĢilik özellikleridir (BaĢaran, 2006, s.383).

Sınıf yönetiminin amacı, eğitim programına uygun olarak öğretmenin planladığı hedef davranıĢların, bireysel ayrılıklarına göre öğrencilerce gerçekleĢtirmesini sağlamaktır. Bunun için sınıfın yönetmeni olan öğretmen, öğretimi planlar; öğretime gereken kaynakları örgütler; öğrencilerin ve öğrenci kümelerinin arasında eĢgüdümü sağlar; kendisi ile öğrencileri arasında ve öğrencilerin birbirleri arasında iletiĢimi gerçekleĢtirir; öğretim

59

etkinliklerini ve öğrencilerin öğrenmelerini denetler; öğrencilerin öğrenme edimlerini ölçer ve değerlendirir.

Sınıftaki talimatlar ve öğrencinin derse katılımı: günümüzde yönetim anlayıĢı “sıfır hatalı”

üretim anlayıĢını benimsemiĢtir. Bunun sınıfa yansımasını düĢünecek olursak, her öğrenci derse katılmalı, dersin bir parçası olmalıdır. Öğretmen tüm öğrencilere hiçbir ayrım yapmadan aynı mesafede durmayı baĢarabilmelidir. Belli öğrencilerle ders yapmaya çalıĢırsa, diğerleri de dersin yapılmamasına neden olan, sınıf atmosferini bozucu istenmeyen davranıĢlar içerisine girebilirler. Öğretmen sınıfın tamamının öğretmeni olmalıdır. Öğrenci katılımı eğitimin en önemli boyutlarından biridir. Ders öğrenci içindir. Öğrenciler yalnızca dinleyerek dersin amaçlarını gerçekleĢtiremezler. Öğrenciler, öğrenme sürecinde ne kadar çok duyu organlarını iĢin içine katarak derse katılırsa, o kadar kalıcı ve iyi öğrenirler (Özdemir, 2011, s.8).

Öğrencinin derse katılımı açık ve örtük olmak üzere iki Ģekilde gerçekleĢmektedir. Açık katılım, öğrencinin derste sorulara cevap vermesi, soru sorması, deney yapması gibidir. Örtük katılım ise dersi ilgiyle izlemesi, etkin dinlemesi, dikkatini dersin amaçlarına yöneltmesidir. Öğrenci, o ders için gerekli davranıĢ düzeyinin altındaki tüm basamaklarda yeterli olduğunda yeni öğrenmeler için hazır bulunuĢluğundan söz edilebilir. Hazır bulunuĢluk düzeyi uygun olmayan öğrencinin dersi anlamak, dikkatini sürdürmek ve öğrenme isteği için neden bulamayacağından derse katılımı gerçekleĢemeyecektir (Somuncuoğlu ÖzerbaĢ, 2011).

Klasik sınıf anlayıĢında öğretmen kürsüden dersi anlatır, öğrenciler de pasif bir Ģekilde öğretmeni dinlerler. Sınıf farklı kazanımlar için farklı Ģekilde düzenlenebilir. Öğrenciler, öğretmeni her zaman görebilmeli, öğrenciler konuĢurken öğretmen onları izleyebilmeli ve göz teması kurabilmelidir. Sessiz sınıf her zaman iyi sınıf anlamına gelmez. Önemli olan kargaĢaya yer vermeden her öğrencinin derse katılımını sağlamaktır. Bunu sağlamanın bir yolu da sınıf kurallarını sene baĢında öğretmen ve öğrencilerin birlikte tespit etmeleridir. Sınıf kurallarının amaç değil, iyi bir öğrenme ortamını sağlamanın aracı olduğu unutulmamalıdır. Etkili öğrenme ortamları sağlamanın bir koĢulu da öğretmen ve öğrencilerin psikolojik olarak ruh sağlığının yerinde olmasıdır. Öğretmen her sınıf içi problemi abartır, günlerce onun etkisinde kalırsa, yeni problemlere de davetiye çıkarır. Öğretmen geçmiĢte olan olayların etkisinde kalıp kendisini yönetmesine izin vermemelidir (Balcı, 2007, s.46).

60

Sınıf düzensizliği: öğrenme ortamlarında sıklıkla karĢılaĢılan veya uzun süre ders anlatılma

fiilini engelleyen, öğrenmeyi olumsuz Ģekilde etkileyen istenmeyen davranıĢlara denir. Öğrencinin bir ders süresi içinde %50-60 oranında konuĢması, bir günlük ders süresi içinde 30-40 kez sırasından kalkması, 5-10 defa küfür etmesi istenmeyen davranıĢlardır. Öğretmen, kendi öğretim tekniğine göre öğrencilerin sınıf içindeki rollerini belirler. Öğrencilerden de bu rollere uygun davranmalarını ister. Bu rollerin dıĢında davranıĢ gösteren öğrencilerin davranıĢları istenmeyen davranıĢlar olarak kabul edilir. Eğer öğretmen geleneksel yapıda bir öğretmen ise, öğrencileri kontrol altında tutamadığı zaman istenmeyen davranıĢların ortaya çıkacağını düĢünerek sınıfı sıkı kontrol altında tutmak ister (Özdemir, 2011, s.199).

Sınıf içi disiplin, geliĢmiĢ batı ülkelerinde eğitimin öncelikli sorunlarından biridir. Eğitimsel ve öğretimsel hedeflere ulaĢmak için gerekli pek çok koĢuldan biri de sınıf içi disiplinin sağlanmasıdır. Ġstenen ve istenmeyen öğrenci davranıĢları; öğrenci-öğrenci, öğrenci-grup, öğrenci-öğretmen, grup-öğretmen iliĢkileridir. Öğrencilerin hazır bulunuĢluk düzeyleri; öğrencilerin derslere yönelik tutumları; öğrencilerin okul dıĢı aile ve arkadaĢ çevreleri; öğretmenin iliĢki kurma biçimi; öğretmenin ders anlatma becerisi ve fiziki koĢullar gibi pek çok faktör sınıf içi disiplini doğrudan ya da dolaylı etkilemektedir (Arıcak, 2011, s. 215).

Sınıf ortamlarında, öğretmenin sınıfta, etkin öğrenme yaĢantısı kurma ve sürdürme yeteneğini zayıflatan öğrenci davranıĢlarından itaatsizlik, Ģaklabanlık yapma, baĢkalarını rahatsız etme, ders dıĢı davranıĢlar, vandalizm ve zorbalık gibi olumsuz davranıĢları göstermek mümkündür (EkĢi, 2011).

Sınıf ortamında istenmeyen davranıĢların kökeni; öğrencinin ailesi, çevresi, kiĢisel yapısı ve bireyselliği, öğretmenlerin tutum ve davranıĢları, okul ve yönetim tarzı, sınıf ortamının oluĢturulan iklimi, fiziki yapısı, donanımı, öğretmen ve öğrenme kaynakları, programın ağırlığı gibi değiĢkenler olabilir. Bir davranıĢı öğrencinin kendisinin, sınıftaki arkadaĢlarının öğrenmesini engelliyorsa, güvenliğini tehdit ediyorsa istenmeyen davranıĢ olduğu söylenebilir (Özdemir, 2011, s.210).

Öğrenci tartışma kalitesi: öğretim etkinliklerinde sınıf içi tartıĢma, fikirlerini rahatça

söyleme ve geri bildirimde bulunma öğrencinin tartıĢma kalitesini gösterir. TartıĢma her insanın hayatta baĢına gelebilecek olguların baĢında gelmektedir. KiĢi tartıĢmayı yapmak istemese bile yaĢanılan toplumda önemli önemsiz veya gerekli gereksiz belli bir amacı

61

olsun veya olmasın bir durum veya kavram etrafında tartıĢma yapılmaktadır. Öğrencinin tartıĢma kalitesi de sınıf ortamında tartıĢma, fikrini söyleme ve geri bildirimde bulunma özellikleridir.

ÇağdaĢ eğitim anlayıĢında denetim ve disiplin kavramları yerini iĢbirliği yoluyla problemleri çözme, sınıf tartıĢması, birlikte karar verme ve birlikte öğrenme kavramlarına bırakmaktadır. Bundan dolayı öğrencileri tartıĢma konusunda yetiĢtirecek öğretmenlerin sınıf yönetimi konusunda çağın gerektirdiği yeterliliklerle donatılması gerekmektedir. Eğitim öğretimin en önemli amaçlarından birisi de öğrencilerin kendilerini tanıması ve ifade edebilmesidir. Bunun için, okullarda, öğrencilerin gerçek problemleri algılamaları, bunları çözmeleri, farklı çözüm yöntemlerini bulup karĢılaĢtırabilmeleri ve seçtikleri çözümün niye seçildiği hakkında açıklamada bulunabilmelerini isterler. Güçlü tartıĢmalar için öncelikle tartıĢmada kullanılan savunma becerilerinin kullanılmasını öğrencilere öğretebilmelidir (GürĢimĢek, 1999).

TartıĢma fiili, bilimsel çalıĢma ve düĢünmenin temelini oluĢturmaktadır. TartıĢma baĢlı baĢına öğrenme sürecidir. Öğrencilere bilimin mantığını öğretebilmek için en uygun ve doğal yöntem tartıĢma yöntemi olmalıdır. TartıĢma süreci okuldaki öğrenme sürecinin ayrılmaz bir parçasıdır. Öğrenmenin etkili olabilmesi ve öğretimin uzun süreli etkilerini devam ettirebilmesi adına tartıĢma gereklidir. Bu anlamda, okulda, gerek okul müdürünün gerekse öğretmenlerin sınıf ortamlarında tartıĢma yapabilecek ortamları oluĢturması gerekmektedir.

TartıĢma sadece farklı görüĢler, fikirler ve bilgilerin konuĢulması değil aynı zamanda ortak düĢünce ve bilgilerin konuĢulup belli bir konuda görüĢ birliğine ulaĢmakta da kullanılabilir. Bir öğrenme-öğretme etkinliğinde hangi öğrenme kuramının temel alınması gerektiğine iliĢkin iddiayı desteklemek üzere karar verirken, alanda kabul görmüĢ bir uzmanın ulaĢtığı araĢtırma sonuçlarının veri olarak kullanılması, tartıĢmayı yapan öğrencinin kiĢisel tecrübelerinden daha etkili olacaktır. Ayrıca tartıĢmaların anlaĢılmasında ve değerlendirilmesinde duruma bağlı faktörlerin saptanması ve incelenmesi oldukça önemlidir (Aldağ, 2006).

Sınıf dışında eleştirel düşünme: eleĢtirel kelimesi, Türk Dil Kurumu Sözlüğü (2016)‟nde

eleĢtiri niteliği taĢıyan, eleĢtirisel, tenkidî kelimeleri ile ifade edilmektedir. EleĢtirel kelimesinin kökeni, eleĢtiri sözcüğünden gelmektedir. EleĢtiri kelimesinin, Türk Dil Kurumu Sözlüğünde kullanım alanlarına göre üç tanımı vardır. Genel kullanımında, bir

62

insanı, bir eseri, bir konuyu doğru ve yanlıĢ yanlarını bulup göstermek amacıyla incelemek iĢidir. Edebiyat alanında ise bir edebiyat veya sanat eserini her yönüyle değerlendirerek anlaĢılmasını sağlamak amacıyla yazılan yazı türüdür. Felsefe alanında ise özellikle bilginin temellerini ve doğruluk durumunu inceleme olarak tanımlanmıĢtır. Sınıf dıĢında eleĢtirel düĢünmede kiĢiler fikirler sunar, kanıtları ortaya koyar, farklı bakıĢ açıları sunar, analiz ve sentez yapabilir.

Yüksek eleĢtirel düĢünme eğilimlerine sahip öğrenciler düĢük eleĢtirel düĢünme eğilimlerine sahip öğrencilere göre akademik olarak daha baĢarılıdırlar (Akbıyık ve Seferoğlu, 2006).

EleĢtirel düĢünme becerilerinin incelenmesinde farklı yaklaĢımların olduğu bilinmektedir. DüĢünme olgusunu karmaĢık bir süreç olarak görüp düĢünme becerilerini farklı düzeylerdeki düĢünsel süreçler altında toplamıĢlardır. Bahsedilen düĢünsel süreçler ise Ģu Ģekildedir. EleĢtirel düĢünme, sorun çözme, okuduğunu anlama, yazma, bilimsel düĢünme ve yaratıcı düĢünme olarak ifade edilmiĢtir. Anlatılan düĢünsel süreçlerin her birinin gözlenebilir becerileri bulunmaktadır (Özden, 1999, s.18).

Aslında eleĢtirel düĢünme becerilerinin özünde sorgulama, çıkarsama yapma, olaylar olgular arası iliĢkiler kurma, kanıtlara dayandırma vb. üst düzey düĢünme becerileri bulunmaktadır. Bundan dolayı eleĢtirel düĢünme belirli bir mantık çerçevesinde yapılmalıdır (Güven ve Kürüm, 2006).