Eğitimle ilgili literatür incelendiğinde “baĢarı” veya “akademik baĢarı” terimleriyle çok sık karĢılaĢılır. Her ne kadar bu iki terim farklı kavramlar gibi görünse de, bu terimlerin iç içe geçmiĢ olduğu ve genellikle “baĢarı” teriminin akademik baĢarıyı da kapsayıcı özellikte olduğu bilinmektedir. MEB Ortaöğretim Kurumları Yönetmeliği‟nin (MEB, 2016), 43. maddesine göre “Öğrencilerin baĢarısı; öğretim programı öğrenme kazanımları esas alınarak dersin özelliğine göre yazılı sınavlar, uygulamalı sınavlar, performans çalıĢmaları ve projeler ile iĢletmelerde beceri eğitiminde alınan puanlara göre tespit edilir.” ifadesinde de baĢarı ve akademik baĢarı arasında bir ayrım yapılmadığı ve baĢarı kelimesinin akademik baĢarı anlamında kullanıldığı açıkça belirtilmektedir.
13
Bununla birlikte “akademik baĢarı” kavramına ait literatür incelendiğinde farklı olarak ifade edildiği de bilinmektedir. Olcay ve DöĢ‟ün (2009) yaptığı çalıĢma da “okul baĢarısı” ifadesi kullanılırken Güleç ve AlkıĢ‟ın (2003) yaptığı çalıĢma da “okuldaki baĢarı” ifadesinin kullanıldığı görülmektedir. Uygulamada bu Ģekilde kullanım farklılıkları olsa da bu iki ifade, birbirinden farklı düĢünülemez hâle gelmiĢtir.
BaĢarı genel ifade olarak tanımlanacak olursa “BaĢarı, istenilen bir sonuca ulaĢma yönünde bir ilerlemedir.” Ģeklinde ifade edilebilir (Erdoğdu, 2006). Eğitimde baĢarı ise okul genelinde veya sınıf ortamında gösterilen derslerde geliĢtirilen ve öğretmenlerce takdir edilen notlarla, test puanlarıyla ya da her ikisi ile belirlenen beceriler veya kazanılan bilgilerin ifadesi olan “akademik baĢarı” kastedilmektedir. Okul ortamında öğrencinin psikomotor ve duyuĢsal geliĢiminin dıĢında kalan, öğretim programlarındaki kazanımların elde edilmesi sonucu bireydeki davranıĢ değiĢimlerini ifade eder. DeğiĢime sonuç olarak baktığımızda ise öğrenci baĢarısında öğrencinin önceden belirlenmiĢ bilgi ve becerileri kazanmayı gerektiren konularda istenilen düzeyde yeterlilik göstermesi ve bu yeterliklerin ölçme araçları ile öğrencinin olumlu tepkileriyle ortaya çıkan sonuç olarak da görülebilir (Arıcı, 2008) .
Okullarda baĢarılı ve baĢarısız olarak öğrenciler, öğretmenlerin verdiği sayısal notlarla değerlendirilmektedir. Bu notlar sınıf geçmede etkili olduğundan dolayı davranıĢ değerlendirilmesinin de önüne geçmektedir (Olcay ve DöĢ, 2009). Aslında okullar, bilgilerin kazanıldığı ve biliĢsel geliĢimin sağlandığı aynı zamanda öğrencileri bir üst eğitime hazırlandığı yerlerdir. Öğrencilere verilen sayısal notlar, onun okul baĢarısını veya baĢarısızlığını ifade etmektedir. Yani okul baĢarısı, akademik olarak öğrencinin gösterdiği performansa göre belirlenen bir göstergedir. Bir baĢka açıdan öğrenci baĢarısı, okuldaki eğitim-öğretim sürecinde, öğrencinin kazandığı (bilgi, beceri ve davranıĢ) öğrenmelerin gerçekleĢmesidir (DemirtaĢ, 2010).
BaĢarı, belirlenen bir amaca ulaĢma veya istenilen sonucu elde etme olarak da kabul edilmektedir. Öğrencide ise baĢarı kavramı, öğrencinin eğitim-öğretim ortamında aldığı ders, sınıf ve okula ait önceden belirlenmiĢ hedeflere ulaĢma hâlidir. Önceden belirlenmiĢ hedeflere ulaĢamadığı zaman baĢarısız olarak kabul edilip sınıf tekrarı veya ders tekrarı gibi terimler ile ifade edilir. Eğitimde, program hedeflerinin öğretim süreci sonunda öğrencide tutarlı davranıĢ hâline getirilmesi ile gerçekleĢen duruma akademik baĢarı denilmektedir. Tutarlı davranıĢı değerlendirme iĢi öğretmenin öğrenciye takdir ettiği not,
14
test puanı veya gözlemlediği becerilerle ölçülmektedir (DemirtaĢ ve Çınar, 2004). Yani baĢarı, okul ortamında belirlenmiĢ akademik program hedeflerinin öğrenme süreçleri sonunda bireydeki yansımasıdır.
Okullarda öğrenci değerlendirmeleri Bakanlıkça çıkarılan yönetmelikte belirtildiği Ģekilde yapılmaktadır. Ġlköğretim okullarında kendi yaĢ grupları arasında bir bütün olarak değerlendirme yapılmaktadır. Buna göre program hedeflerinde derslerin ve sosyal etkinliklerin ortak katkısıyla ilgi ve yetenekleri ölçüsünde yetiĢtirilecekleri bir dönem olarak bakılır. Yani derslerdeki baĢarısızlığa göre elenecekleri bir dönem değildir. Bu dönemlerde öğrencinin baĢarı değerlendirilmesinde programın hedeflerindeki genel ve özel amaçların yanı sıra kazanımlar da önemlidir (Erdem, 2015, s.246). Genel ve özel amaçların yanı sıra kazanımları değerlendirme de puanlama sistemi kullanılır. Öğretmen tarafından yapılan sınavlar ve performans değerlendirmesine yönelik çalıĢmalar yüz puan üzerinden yapılır. Bu verilen puanlar karneye beĢlik isteme göre nota dönüĢtürülerek yazılır. BeĢlik not sisteminde sıfır ve bir baĢarısız diğerleri ise geçer not olarak algılanır ve baĢarılı kabul edilir.
Ġlkokullarda öğrencilerin baĢarı duygusunu yaĢamasının sonraki öğrenim yaĢantılarında onları daha baĢarılı olmaya teĢvik edeceğini ileri sürülmektedir (AltıntaĢ ve AltıntaĢ, 2008). Her öğrencinin baĢarıyı tatması için öğrencilerin öğrenme karakterleri farklı olacağından dolayı her öğretmenin, program hedeflerine uygun olarak gerekli yöntem ve teknikleri kullanıp öğrenme ortamlarını zengin içeriklerle donatması gereklidir. Bu sayede farklı öğrenme tarzı olan her öğrencide anlamlı ve kalıcı öğrenme gerçekleĢir. BaĢarı ile ilgili bir baĢka iddia ise öğrencilerin okuldaki öğrenmelerinin değerlendirilmesinde baĢarı- baĢarısızlık veya geçti-kaldı Ģeklinde değil de baĢarıyı öğrencinin okulda öğrendiğini gerçek yaĢamda kullanma becerisi olarak ifade etmektedir (KumandaĢ ve Kutlu, 2011). BaĢarı, öğrencilerin sadece aldıkları notlar değil okuldaki öğrenmelerini gerçek yaĢamlarında kullanabilme yeteneği olarak ifade edilmelidir. Bunun için öğrencilerin gerçek yaĢamda baĢarılı olabilmeleri adına öncelikle iletiĢimi etkili kullanmayı bilmeleri, karĢılaĢtığı durumları analiz ve sentezi de kullanarak eleĢtirel olarak irdelemeleri, problemleri algılama, karar verme ve çözme süreçlerinde üst düzey zihinsel yeteneklerini kullanmaları gerekmektedir. Bu özelliklerin öğrencilere kazandırılabilmesi için öğrenme ortamlarında etkin katılımın sağlanması, kendilerini tanıma imkânı verilmesi ve gerçek
15
hayatta baĢarılı olabilmeleri adına çevre etkenlerini analiz edebilme yeteneklerinin kazandırılması gerekmektedir (Kutlu vd., 2010,s.22).
Eğitim örgütlerinde öğrenme süreçleri yapılıp dönem sonunda öğrencilere baĢarı göstergesi olarak geçti-kaldı veya baĢarılı-baĢarısız gibi ifadeler verilmektedir. Burada en önemli görev öğretmenlere düĢmektedir. Öğretmenler Bakanlıkça verilen program hedeflerine göre müfredat oluĢturup aylık, haftalık ve günlük olarak öğrenme süreçlerini dilimlemektedir. Öğrenme süreçleri sınıflarda veya atölyelerde verilirken farklı yöntem ve teknikler kullanılmaktadır. Öğrenme sürecinden sonra, yönetmeliklerle belirlenen Ģekilde öğrenci değerlendirilmesi de gerçekleĢtirilmektedir. Sosyal öğrenmenin farklılaĢtığı dünyada öğrencilerin öğrenme ve değerlendirme süreçleri de artık değiĢime uğramıĢtır. Bu anlamda öğretmenlerin farklı yöntem ve teknikleri kullanarak öğrenme ortamlarını içerik olarak zenginleĢtirmesi gerekmektedir. Aynı zamanda değerlendirme süreçlerini de eĢ zamanlı yapması gerekmektedir.
Eğitim-öğretim süreçlerinde ailelerin dolayısıyla toplumun; okulda ilgilendiği program hedefleri, genel amaç, özel amaç veya kazanımlar değildir. Toplumun merak ettiği öğrencinin baĢarılı ya da baĢarısız olduğudur. Tüm sorunların öğrenci baĢarısına indirgendiği bir ortamda okulun ve öğretmenlerin öğrenme ve değerlendirme süreçlerini dikkatli yapması beklenir. Bu anlamda eğitim araĢtırmacılarının da ilgilendiği konuların baĢında değerlendirme süreçleri gelmektedir. BaĢarı ifadesi eğitim araĢtırmacılarının genel konusu olarak görünmektedir (Korkmaz, 2005). Öğrenci çıktıları konusunda yapılan araĢtırmalarda öncelikli olarak etkili bir öğretim süreci gerçekleĢtirmenin devamında değerlendirmenin yapılması ve nitelikli sonuçların ortaya konması hedeflenmektedir.