Ortak amaçlarının gerçekleĢtirilmesi için insan ve madde kaynağının etkili biçimde kullanılmasına yönetim denir. Kurum çalıĢmalarını izleme, denetleme ve geliĢtirmedir. Okul yönetimi ise önceden belirlenmiĢ hedeflere ulaĢmak için madde ve insan kaynaklarını etkili kullanarak karar alıp uygulamaktır. Okul örgütlerinin amacı eğitim-öğretim faaliyetlerinin bir program dahilinde yürütülmesidir. Okul örgütlerinin yetkilisi okul
20
müdürleridir. Okulda eğitim-öğretim faaliyetleri yürütüldüğü için diğer örgütlerden farklı olarak okul müdürlerine öğretimsel lider adı da verilmektedir. Öğretim liderliği, okullar için önemli bir kavramdır. Öğrenci baĢarısının artırılması ve öğrenmede etkililiğin sağlanması amacıyla müdürün gösterdiği davranıĢlar bütündür (DemirtaĢ, 2008, s.113). Milli Eğitim Bakanlığı, okul yöneticisini, okuldaki eğitim öğretim faaliyetlerinin baĢındaki kiĢi olarak tanımlamaktadır (MEB, 2016). Ortaöğretim Kurumları Yönetmeliğinin 78. maddesinde, okul müdürünün görev yetki ve sorumluluklarına geniĢ bir Ģekilde yer verilmiĢtir. Öğrencileri yeni bilgileri öğrenmeye, keĢfetmeye özendirmelidir. Okulun en temel amacı öğrencinin baĢarısını sağlamaktır. Bu görev sadece öğretmenin değil okul yöneticisinin de görevidir. Bu yüzden baĢarıyı sürekli gözlemeli ve değerlendirmelidir (Erdem ve ġimĢek, 2009). Bazı araĢtırmacılara göre okul müdürlerinin; öğrenciler, öğretmenler ve toplumdan oluĢan üç güce sahip olduğu bu güçleri koordine ettiği belirtilir (Yörük ve Akalın Akdağ, 2010). Ancak bir okul yöneticisinin etkili olabilmesi için yöneticinin davranıĢı ile öğrencinin öğrenmesi arasında doğrudan iliĢki olduğunu varsaymaktır (Balcı, 2007, s.129). Çünkü okul yöneticisinin görevi okula yön vermede stratejik bir pozisyona sahiptir. Stratejik pozisyona sahip okul müdürü, okul performansını olumlu yönde etkileyebilir. Okul yöneticisi, okul ikliminin oluĢturulmasında etkilidir. Bu sayede öğretmen performansını ve öğrenci davranıĢlarını etkileyerek okul baĢarısını geliĢtirebilmektedir (Sarı ve Cenkseven, 2008).
Bir okulun baĢarısı birçok faktör bileĢkesinden oluĢmaktadır. Ancak bu faktörlerin en önemlilerden birisi de okul müdürüdür. Bu anlamda okul müdürünün insan kaynağı olarak öğretmenlerle etkili iletiĢimde bulunması gerekmektedir. Yönetim kuramları incelendiğinde insan iliĢkileri konusunda bilgi ve beceri özelliklerine sahip kiĢilerin diğerlerine nispeten baĢarılı oldukları ve bulundukları kurumun çıktılarının daha nitelikli olduğu kabul edilmektedir. Yönetimde, insan kaynağı ve maddi kaynağı örgütün amaçlarını gerçekleĢtirmek için etkili kullanan kiĢi baĢarılı bir yöneticidir. BaĢarılı bir yönetici, bu yüzden, bulunduğu örgütü iyi analiz edip tanımalı ve bilimsel verilere göre gerekli yönlendirmeleri yapabilmelidir (Durukan, 2003).
BaĢarılı okul yöneticileri öncelikle kendi duygularını anlayıp pozitif bir Ģekilde ifade etmesi ve çalıĢanlarını anlayıp onları önemsediğini hissettirmesi ve duyarlı olması neticesinde okulun baĢarısını arttırmaktadır (Babaoğlan, 2010). Bunun için okulda olumlu çevre oluĢturarak çalıĢanların performansını etkileyebilmelidir. Okul yöneticisinin
21
çalıĢanların performansını etkileyebilmek için onlara yönetimsel destek vermesi, meslektaĢ liderliği göstermesi ve yönetimsel kontrolü sağlayabilmesi gerekmektedir (Özdemir, 2002). Yönetici destek yerine otorite ve egemenlik kurmaya çalıĢırsa, öğrenci baĢarısını olumsuz yönde etkilemektedir. Otorite kurma yerine samimi, açık sözlü, yardımsever, saygılı ve iletiĢimi etkin kullanıp okulda sağlıklı bir öğrenme iklimi oluĢturarak öğrenci baĢarısını artırır. Yapılan araĢtırmalarda öğrenci baĢarısını üst seviyelere çıkarmak için dört liderlik stratejisi ortaya konulmuĢtur (Can, 2007). Kaynak sağlayıcı olan, öğretim kaynağı olan, iletiĢimi etkin kullanan ve vizyon sahibi olan öğretim lideri özelliği ile öğrenci baĢarısını arttırabilmektedir. Öğretimsel lider olarak okul müdürü özelliğinin yanı sıra öğrenci baĢarısını etkileyen üç önemli örgütsel özellik bulunmaktadır (ġevik, 2016). Bu özellikler, okulun akademik baĢarıya verdiği önem, öğretimlerin ortak katkısı ve çalıĢanların aile ve öğrenciye verdiği güvendir. Bu özellikler birbirini destekleyerek öğrenci performansını olumlu etkiler. Okulun akademik baĢarıya verdiği önem sayesinde okul çalıĢanlarının tüm öğrenciler üzerinde baĢarılı olacaklarına dair bir beklenti oluĢtururlar (Açıkalın ve Turan, 2011, s.25).
BaĢarılı okullarda, okul kültürünün oluĢumunda okul müdürünün liderlik stili önemli bir belirleyicidir. Okullar bir toplum olarak düĢünüldüğünde, bu toplumu oluĢturan üyeler arasında büyük ölçüde ortak inanç ve değerlerin paylaĢıldığı, öğretmen ve öğrencilerin birbirleriyle gurur duyduğu, öğretmenlerin özerklik olduğu, karĢılıklı destek, dostluk ve güvenin egemen olduğu sonucuna varılmıĢtır (ġiĢman, 2002, s.96). BaĢarılı okullardaki okul müdürleri, sınıfları ziyaret ederek öğretim sürecini gözler ve değerlendirir. Ancak sınıfları ziyaret etmeleri ve öğretimi gözleyip değerlendirme süreçlerini çok dikkatli yapmalıdırlar. Aksi durumda öğretmen ile okul müdürü arasındaki güven zedelenir. Okul müdürünün, çalıĢanlara karĢı samimi, destekleyici ve eĢitlik ilkesine bağlı açık iletiĢim kullanarak liderlik sergilemesi sağlıklı bir okul iklimi oluĢturmada önemlidir. Ancak okul müdürünün davranıĢları öğrenci baĢarısı konusunda yeterli değildir. Bunun nedeni ise okul müdürünün davranıĢları direkt olarak sınıf içinde öğrenme iĢi ile iliĢkili değildir. Sadece uygun öğrenme ve öğretme ortamlarının oluĢturulması ile öğrenci baĢarısı arasında bir köprüdür (Korkmaz, 2005).
Okul lideri olarak müdürlerin öğretmenlerle iĢbirliği yapmaları ve öğretmenleri destekleyici iliĢkiler kurmaları öğrenci baĢarısını arttırmaktadır (DemirtaĢ, 2010). Öğretmenleri destekleyici iliĢki kurarken arkadaĢ canlısı, açık, destekleyici ve mükemmelliğe inanan okul yöneticilerinin, öğrenci baĢarısını ortaya çıkaran bir okul iklimi
22
ortaya çıkarttıklarını öne sürmektedir (Korkmaz, 2005). Olumlu bir okul ikliminde akademik geliĢime ve öğrenmeye önem verilir. Öğrenciler ve öğretmenler arasında olumlu iliĢkiler vardır. Okulda bulunan tüm çalıĢanlar birbirine saygı duyar. Tutarlı ve adilce bir disiplin politikası izlenir. BaĢarı için aile desteği ve katılımı önemlidir. Bunlardan dolayı öğrencilerin okula bağlılık göstermesi, okul iklimi ve okuldan memnuniyet ile iliĢkilidir (Özdemir vd., 2010). Öğrenci baĢarısı için olumlu bir okul iklimi oluĢturulmasında birinci derecede etkili olan okul müdürlerinin etkileri oldukça fazladır. Ancak her okulun fiziki Ģartları birbirine benzese de okulun sosyal yapısı kendine özeldir. Sağlıklı bir okul iklimi o okulda bulunan çalıĢanlarla okul müdürünün etkili iletiĢiminden ortaya çıkar. Olumlu bir öğrenme ortamı ise bu iletiĢimin niteliğine göre değiĢmektedir. Okul dıĢından birisi geldiğinde, çalıĢanları gözlemleyip o okulun iklimi hakkında fikir sahibi olacaktır. Olumlu okul iklimi oluĢturup sürdürebilmek okul müdürünün görevidir (ġiĢman ve Turan, 2004, s.110).
Okul yöneticisi, okul içindeki grupların baĢarısını ve sürekliliğini sağlayan kiĢidir (Bursalıoğlu, 2002, s. 41). Bunu yerine getirirken okulun değer ve amaçlarını benimsemesi ve çalıĢanlarla bir bütünlük içinde olması beklenir. Özellikle öğretmenlerle uyum içinde olması ve onları öğrencilerin baĢarısı için motive etmesi gerekir. Bunun için her öğrenci öğrenebilir ve baĢarıyı tadabilir mantığını çalıĢanlarına hissettirmesi gerekmelidir. Öğrenci baĢarısı için okul müdürünün en büyük destekçileri öğretmenler ve ailelerdir (Aksu, Gemici ve ĠĢler, 2006).
Öğrencilerin baĢarılı olabilmesi için, en önemli etkenlerden birisi de ailelerdir (Erdem ve ġimĢek, 2009). Bundan dolayı, okul müdürleri, okul ile aile iĢbirliğini geliĢtirmelidir. Okul müdürü kuracağı sistem ile ailelere çocuklarının baĢarılarıyla ilgili durumlarını hem sözlü hem de yazılı olarak bildirmelidir. Bu sayede hem ailenin ilgisini hem de öğrencilerin baĢarısını artırabilir. Bu bilgilendirme ile aileler bilinçlendirilerek ev ortamında öğrenme süreci devam ettirilebilmelidir. Çünkü eğitim, aile olmadan sadece okulda tek taraflı yürütülebilecek bir süreç değildir. Okul müdürleri, aile ile birlikte öğrencilere çalıĢma becerisi de kazandırmalıdır. ÇalıĢma becerileri (okuma, yazma, sınava hazırlanma, not alma gibi) kazandırmak öğrencilerin okulda baĢarılı olmaları için önemli bir yoldur (Avcı ve Nazlı, 2006).
Okul müdürünün öğrenci sonuçları üzerindeki liderlik etkisinin olup olmadığına dair çalıĢmalar yapılmaktadır. ABD‟de karar verici ve eğitimciler, okul reformu çalıĢmalarında
23
okul müdürlerini en baĢa yani reformun merkezine koyarak çalıĢma yaptılar. Özellikle hiçbir çocuk geri kalmasın (No child left behind) yasasında okul müdürlerine güçlü bir vurgu yapılmıĢtır. Bu yüzden de okul müdürlerine gerekli önemin verilmesinin yanı sıra ve onları okul çıktılarında kaldıraç görevi yapmaları yönünde desteklemeleri gerektiği vurgulanmıĢtır. Ancak okul müdürleri okullarda hangi çalıĢmalarda bulunursa öğrenci çıktıları üzerinde bir etki yaptığı bilinmesi gereken bir durumdur. Bunun için de tarafından yapılan çalıĢmada okul müdür liderliğinin beĢ boyutunun okullarda öğrenci çıktılarında etkili olduğu sonucunu bulunmuĢtur (Robinson, 2007).
Şekil 1 . Öğrenci çıktıları üzerinde okul müdürü liderliğinin etkisi
Bu çalıĢmada, her bir kategori için öğrenci performansına neden olan ortalama etki büyüklüğü ile okul müdürünün beĢ boyutunu tanımlar. Bu beĢ boyut ve etkileri Ģunlardır.
1. Hedefleri ve beklentilerin oluĢturulması (0,35 etki büyüklüğünde) 2. Stratejik kaynak temini (0,34 etki büyüklüğünde)
3. Planlama, koordinasyon ile müfredat ve öğretimin değerlendirilmesi (0,42 etki büyüklüğünde) Etki B üyüklüğü 0, 9 0, 8 0, 7 0, 6 0, 5 0, 4 0, 3 0, 2 GeniĢ Etki Büyüklüğü Orta Etki Büyüklüğü 0,3 5 Hedef ve Beklenti OluĢturma 0,3 4 Stratejik Kaynak Sağlama 0,4 2 Öğretmen ve Öğretim ile Koordinasyonu Planlama ve Müfredat 0,8 4 Öğretmenin Öğrenme ve GeliĢmesine Katkıda Bulunmak ve TeĢvik Etmek 0,2 7 Düzenleyici ve Destekleyici Bir Ortam Sağlanması Liderlik Boyutları/Rolleri
24
4. Öğretmenin, öğrenci öğrenmesi ve geliĢimine katkı ve teĢvik edilmesi (0,84 etki büyüklüğü)
5. Düzenli ve destekleyici bir ortam sağlanması (0,27 etki büyüklüğü) boyutlarıdır. Bu çalıĢmanın öncesinde Leithwood, Louis, Anderson ve Wahlstrom (2004, s.21) araĢtırmacıları tarafından yapılan ve üç kategoride analizi çıkarılan çalıĢma yürütülmüĢtür. Yön belirleme, insanları geliĢtirme ve organizasyonu yeniden tasarlama olarak adlandırılan üç kategori analiz edilmiĢtir. Robinson (2007) ise etkili okul müdürünün yaptığı eylemler ve amaçlar üzerinde odaklanmıĢtır.
Bu çalıĢmanın amacı, öğretmen ve öğrenciler üzerinde olumlu bir etkiye sahip olmak için okul müdürünün, kendi performansını kullanabileceği hedef ve faaliyetlerin kategorilerini ortaya sunmaktadır. ÇalıĢmada en büyük etki büyüklüğü olarak “öğretmenin öğrenmesi ve
gelişimine katkı ve teşvik edilmesi (0,84 etki büyüklüğü)” boyutu öğrenci baĢarısı
üzerinde en önemli etkiye sahip olduğu ortaya çıkmıĢtır. Bu araĢtırma, diğer araĢtırmalara göre dört boyutlu olarak yaklaĢık iki kat daha güçlü olduğunu göstermektedir.
Bu meta-analiz çalıĢması için öğretmen ve öğrenci performansı üzerindeki liderliğin doğrudan ve dolaylı etki büyüklüğüne ait ana bulguları geliĢtirmek amacıyla okul liderliği üzerine yapılan 26 araĢtırma incelenmiĢtir. Bu çalıĢmalardan sadece 11 çalıĢma, her liderlik boyutu ve öğrenci sonuçları üzerindeki etkisini değerlendirmek için araĢtırmaya dahil edilme kriterlerini karĢılamıĢtır.
Okul müdürlerinin öğrenci çıktıları üzerinde etkileri bu çalıĢma ile de görülmektedir. Okul müdürleri, okulda, hedefleri ve beklentileri oluĢturarak iletiĢim ve öğrenme hedefleri ile birlikte standartları oluĢturup izlemektedir. Planlama, koordinasyon ile müfredat ve öğretimin değerlendirilmesi, düzenli sınıf ziyaretleri, biçimlendirici ve özetleyici geribildirim kullanımı dahil olmak üzere sınıf öğretimini değerlendirmesinin yanı sıra okul hedefleri ile uyumlu olan ve sınıflar genelinde müfredatın okul çapında koordinasyonunu denetlemektedir. Düzenli ve destekleyici bir ortam ile birlikte öğretim için yeterli zaman sağlanması, ayrıca dıĢ baskı ve kesintileri azaltılarak düzenli ve destekleyici bir ortam kurması ile öğrenci çıktıları üzerinde etkisini göstermektedir.
25