1.8. Sovyet Türkolojisi’nde Türkiye Türkçesi ÇalıĢmaları
1.8.3. Rus Türkologlarının Türkiye Türkçesi Üzerine Sözlük ÇalıĢmaları
olmuĢtur:
1. Devrimden Önce Rusya Bilimcilerinin ÇalıĢmaları 2. Sovyet Dönemi AraĢtırmaları
3. Sovyet Döneminden Sonraki AraĢtırmalar
Sovyet Türkolojisi, baĢka alanlarda olduğu gibi, burada da devrimden önceki Rus Türkolojisi‘nin uzun tarihȋ geliĢimine dayanmaktadır. Bu açıdan Budakov‘un, Verbitskiy‘in, Radloff‘un, Pekarskiy‘in, AĢmarin‘in adını anmak yeterlidir. Sovyet döneminde SSCB‘deki tüm Türk Lehçelerinin, özellikle Türkiye Türkçesinin genel iki dilli sözlükleri hazırlanmıĢtır.
Dilbilimin çok ağır alanı olan tarihȋ söz bilimi ve sözlük bilimine dayalı etimolojik sözlükler alanında da Sovyet döneminde pek çok çalıĢmalar yapılmıĢtır.
Rusya‘da ve Rus dilli çalıĢmalarda bugünkü Türkiye Türkçesinin adı Osmanlıca veya Türk dili Ģeklinde geçiyordu. 1917 Rus devrimine kadarki dönemde yayımlanan sözlüklerin büyük çoğunluğunda Türk dilinin baĢka dillerle karĢılaĢtırmalı sözlüklerdi. Genellikle bu dönemde Türk diline ait düzenlenmiĢ sözlükleri üç kısma ayırabiliriz:
1. Ġki Dilli Sözlükler; 2. KarĢılaĢtırmalı Sözlükler
32 3. Etimoloji Sözlükleri
Fakat biz bu araĢtırmamızda sözlüklerin tertip olunduğu tarihi esas aldık, sözlükleri tarihsel sıralama ile inceledik.
Rusya‘da Türkiye Türkçesinin sözlük biliminin öğrenilmesi, sözlüklerin derleme tarihi XIX. yy.‘dan baĢlar. Fakat henüz XVII. yy.‘ın sonu, XVIII. yy.‘ın baĢlarında Rus alfabesi ile yazılmıĢ anonim yazar ve tarihi belirsiz ―Rus-Tatar Sözlüğü‖ tertip edilmiĢtir. Bu sözlükte 300 kelimeye yer verilmiĢtir. Sözlüğün Rus tüccarlarının hazırladığı düĢünülmektedir.
XVIII. yy.‘da Rusya‘da hazırlanmıĢ ilk sözlükler Ģunlardır. 1.Rus-Buhar (Özbek) -Tatar Sözlüğü (300`e yakın söz) 2.Rus-Tatar Sözlüğü (250`ye yakın kelime)
3. Rus-Tatar-Çağatay-Fars-Türk-Kabardin Sözlüğü (270 civarında kelime)
XVIII. yy.‘da hazırlanmıĢ en büyük iki dilli sözlük ―Türk-Rus Sözlüğü‖dür. Kitabın elyazmasında 29 Ağustos 1793 tarihi kayıtlıdır. Burada 30.000 kelime yer almaktadır. XVIII. yy.‘da Rusya‘da karĢılaĢtırmalı dilbilimin öncüsü sayılan V. N. TatiĢĢev`in giriĢimi, yönetimi ve aktif katılımıyla K. A. Kondratoviç Türk Lehçelerine, aynı zamanda Türk ve ÇuvaĢ dillerine ait malzemeleri toplayıp sözlükler yayımlamıĢtır. ―Rus-Türk-Kalmık Sözlüğü‖nün elyazması ise V. H. TatiĢĢev‘in adı ile anılmaktadır.
1784 yılında Rus hükümdarı II. Yekaterina gençliğinde hazırlamayı planladığı genel sözlüğün tertibi meselesine eğilmiĢ ve doğa bilimcisi P. C. Pallas‘ı çağırtarak ona bu iĢle uğraĢmayı salık vermiĢtir. Eser iki yılda tamamlanmıĢ (1787-1789) ve ―Bütün Dillerin ve Lehçelerin KarĢılaĢtırmalı Sözlüğü‖ adını almıĢtır. Sözlükte 285 Rusça kelime, 200 dile çevrilmiĢtir ve bu diller arasında Türkçe de vardır.
XIX. yy.‘ın ikinci yarısında L. M. Lazerev‘in ―Osmanlı, Kırım ve Kafkasya Lehçelerinin Türk-Tatar-Rus Sözlüğü‖nün (1864) ve L. Z. Budagov‘un ―Türk-Tatar Lehçelerinin KarĢılaĢtırmalı Sözlüğü‖nün 1869-1871 yıllarında yazılması Türkoloji tarihinde hem önemli bir olay hem de Türk Lehçelerinin sözlük biliminin ana eserleri olmuĢlardır.
Moskova‘daki Doğu Dilleri Enstitüsü‘nde Türk dili profesörü olan M. Lazerev`in sözlüğü çeviri niteliğindedir. Burada sık kullanılan sözler Rusçaya tercüme edilmiĢtir. Sözlüğün öncesinde kısa gramer bilgisi de verilmiĢtir. Kitabın sözlük bölümü yaklaĢık 10.000 kelime
33
içermektedir. Lügȃtteki Türkçe kelimelerin çoğu Azerbaycan Türkçesi ile ortaktır. L. M. Lazerev‘in sözlüğünde ―idrak, üslup, tanzim, cilt, harp, ıĢın, kanun, müzik, yelken, vilayet, tarih, vahdet, manzum, mensur, vekâlet, elmas, yabani, ilhak, meĢveret, tercüme, tezkire, uyak, araĢtırma, özellik, tutuklu‖ gibi sözler yer almıĢtır. ―Ġhtimal, itham, mantık, aritmetik, geometri, gözlem, üye, dolaĢım, ev sahibi, heykel, alay, devrim, veteriner, aĢı, neĢter, ebeveyn‖ ve bu gibi diğer sözcükler ise terim olarak ilk kez bu sözlükte verilmiĢtir. L. M. Lazerev 1866 yılında ―Osmanlı ve Azerbaycan Lehçeleri Esasında Türk Dilinin KarĢılaĢtırmalı Edebiyatı‖ adlı eserini yayımlamıĢtır. Kitap üç bölümden oluĢmaktadır: 1. Baburname‘den parçalar; 2. Azerbaycan Lehçelerinden örnekler; 3. Osmanlı Lehçeleri hakkında yazılmıĢ makaleler.
1828-1829 yılları arasında O. Ġ. Senkovski tarafından ―Rusça-Türkçe‖ adlı sözlük tertip edilmiĢtir. Bu sözlük de Kazım Bey‘in, Lazarev‘in sözlükleri gibi bilimsel denemelerden oluĢmuĢtur.
L. Z. Budagov 1849-1870 yıllarında St. Petersburg Üniversitesinde Azerbaycan ve Türk Lehçeleri derslerini veriyordu. O, üniversitede çalıĢtığı sürede ―Türk-Tatar Lehçelerinin KarĢılaĢtırmalı Sözlüğü‖nü hazırlamıĢtır. Sözlük 1869-1871 yılları arasında St. Petersburg‘da basılmıĢtır. Eser iki cilt ve 12.000 kelimeden oluĢmaktadır. L. Z. Budagov‘un sözlüğü genel Türk dünyası sözlüğü sayılmaktadır. Çünkü sözlüğe hem genel Türkçe ve Türk Lehçeleri arasında karĢılıklı kullanılan sözler hem de ayrı ayrı Türk Lehçelerinden sözler, Arap, Fars ve Moğol dillerinden alınmıĢ birçok kelimeler dâhil edilmiĢtir. Sözlükte kelimeler söz kökenine göre dizilmiĢtir. Bu konuda L. Z. Budagov sözlüğün önsözünde Türk sözlerinin sıralanması sisteminin kelimelerin kökenine göre yapıldığını yazmıĢtır. Kelimelerin bütün türev biçimleri de bir kökte verilmiĢtir. Sözlüğün içeriği Ģu Ģekilde kurulmuĢtur:
1. Kelimelerin çoğunun etimolojik yapısı.
2. Ġdari, hukuki, bilimsel, dinȋ ve baĢka terimlere uygun kaynak veya edebiyattan yararlı kısa bir açıklama.
3. Coğrafi, Türk destanlarının kahramanlarının isimleri, folklor, ev, Türk topluluklarının geleneğini bildiren sözler.
L. Z. Budagov‘un sözlüğünde çeĢitli bilim dallarına ait-tıp, coğrafya, tarım, askerȋ, mali, dilbilim, edebiyata ait hayli terim verilmiĢtir. Söz gelimi, gazel, kaside, mısra, mensur,
34
nesir, nazım, iki nokta, ünlem, sözlükçülük, zarf (dilbilim), seyahat, sezon, hararet, sezon vB. Burada tarihȋ-sosyal, tarihȋ-dinȋ, dinȋ-hukuki terimler de verilmiĢtir. Türk etnografyası hakkında verilen açıklamalar büyük ilgi çekmektedir. L. Z. Budagov Türk halk dilinde (edebȋ yazı dili değil, halk dili) geniĢ dairede iĢlenen künye, bulgur, lağım, kasırga, çakıl, baldırgan, kıskaç, çaylak vb. sözleri bilim, teknik, tarım alanında terim olarak kayda almıĢtır. Sözlükte Türk atasözlerinden açıklayıcı malzeme olarak kullanılmıĢtır.
1868 yılında filolog, tarihçi ve koleksiyoncu gibi tanınmıĢ V. V. Velyaminov-Zernov‘un ―Çağatay-Türk Sözlüğü‖ nün yayımı eski Türk söz biliminin öğrenilmesi tarihinde önemli bir gelime olmuĢtur.
Bu dönemde bazı sözlükler belirli alanlara ithaf edilmiĢtir. Bunlardan biri ―Kısa Askerȋ- Teknik Rusça-Fransızca-Türkçe-Farsça Sözlük‖ tür. Sözlük M. A. Gamazova tarafından 1887-1889 yılları arasında hazırlanmıĢtır. Fakat en büyük sözlük devrime kadarki dönemde yayımlanan ―Rusça-Türkçe‖ ve ―Türkçe-Rusça Sözlük‖ olmuĢtur. Sözlük 1902 yılında P. P. Cvetkova tarafından hazırlanmıĢtır.
Bu dönemde basılmıĢ en önemli sözlükler Ģunlardır:
L. Z. Budagova ―Sravnitelnom Slovare Turetsko Tatarskih Nareçiy (1869-1871) V. Radloff ―Opıte Slovarya Tyurkskih Nareçiy‖ (1888-1911).
Ekim Devriminden önce V. Radloff‘un düzenlediği ―Türk Lehçeleri Sözlüğünün Deneyimi‖ adlı eseri Rus sözlük bilimi tarihinde ve geliĢiminde önemli bir olaydır. L. Z. Budagov‘un sözlüğü yazıtların söz varlığını kapsıyordu fakat V. Radloff‘un sözlüğü yaĢayan Türk Lehçelerinin sözlük terkibini ve diyalektlerini kapsadığı için büyük bir ilgi çekmiĢti. V. Radloff yaĢayan ve eski Türk Lehçelerinin ilk araĢtırmacısıdır. Haklı olarak o bilimsel araĢtırma faaliyetlerine göre yeni dönemde Rus ve dünya Türkoloji geliĢiminin kurucusu olarak adlandırılır. V. Radloff‘un sağlığında yayınlattığı dört ciltlik ―Türk Lehçeleri Sözlüğünün Deneyimi‖ eseri eski ve yeni Türk Lehçelerinin öğrenilmesi iĢinde asıl hazine, tarihȋ-sözbilimsel açıdan temel kaynaktır. Bu sözlük, Rusya Türkoloji ekolünün temelini oluĢturan görkemli bilimcinin 50 yıllık faaliyetinin sonucudur. V. V. Radloff‘un bu sözlüğünde diğer Türk Lehçeleri gibi Türkiye Türkçesi de yer almıĢtır. Devrime kadar basılmıĢ Türk sözlükleri içerisinde etimolojik sözlükler de önemli yer kapsamaktadır. Türk diline ait Rusya‘da etimolojik sözlüklerin hazırlanma tarihi XIX. yy.‘dan baĢlar. Rusya‘da Türk etimolojik sözlüklerin yazılmasında amaç kadim Türkçenin
35
söz varlığını ve anlam bilimini oluĢturmak için etimolojik yorumla kelimenin ilkin Ģeklini ve anlamını, daha sonra kelimenin morfem içeriğini belirlemek, yabancı kelimelerin ilkin kaynaklarını belirlemek, dildeki yabancı unsurları tespit etmek, kelimelerin ve kelime Ģekillerinin oluĢumunu, geliĢimini ve değiĢimini izlemek, Türk Lehçelerinin çeĢitli dallarının söz bilimini birleĢtiren ve ayıran iliĢkileri göstermektir. Devrime kadarki Türkoloji tarihine ait eserler sırasında olan G. Vamberi‘nin ―Türk-Tatar Dilinin Etimolojik Sözlüğü‖ 1878 yılında yayımlanmıĢtır. G. Vamberi‘nin etimolojik araĢtırmalarındaki bulgular Ģöyledir;
1) En eski Türk kelimelerinin kökü ilk baĢlarda üç sesten oluĢmuĢ, iki sesli sözler bir süre sonra ortaya çıkmıĢ; 2) ünlülerin değiĢimi; 3) sessiz harfler farklı ses uygunluğudur. Bu sözlük iki bölüm Ģeklinde yazılmıĢtır: A. Kökün seçenekler listesi; B. Açıklayıcı materyal.
1969 yılında Fin bilgini M. Ryasyanen‘in düzenlediği ―Türk Lehçelerinin Deneysel Etimoloji Sözlüğü‖ G. Vamber‘in sözlüğünden 91 yıl sonra ortaya çıkmıĢtır. Bu sözlük V. Radloff‘un sözlüğüne dayanarak ve Türk dilinin malzemesi esas alınarak yazılmıĢtır. Sözlükte üç tip sözlük makalesi vardır. Birinci tip etimolojik açıdan daha ilginçtir, ilk kelime olarak Türk sözü incelenmiĢtir. Bu tipe ait makaleler azdır. Sözlüğün ana bölümünü ikinci ve üçüncü tipler oluĢturmaktadır. Ġkinci tip basit çeviri sözlüğünü hatırlatır. Üçüncü tip etimolojik makale dile geçen yabancı kelimelerle iliĢkilidir.
Türk Lehçelerinin etimolojik sözlüğünün kurucularından biri de Sovyet bilim adamı E. V. Sevortyan‘dır. Onun ―Türk Kelimelerinin Etimolojik Sözlüğü‖nün birinci cildi 1974, ikincisi 1978, üçüncü cildi 1980 yılında yayımlanmıĢtır. Bu sözlük genel Türk ve Türk Lehçeleri arasındaki ünlü esasına dayalı sözlerin etimolojisine yakındır. E. V. Sevortyan‘ın etimolojik sözlüğünde amaç, kelimelerin dil-anlamsal içeriğini, çeĢitli iliĢkileri ortaya çıkarmak, ayırt edici özelliklerini tespit etmek, sözlerin içeriğini açıklamak, etimoloji yönünden analiz edilen kök morfemini açmak, esasen bir heceli esasların birleĢme ve ayrılmasının genel veya ortak özelliğini, esasın veya onun içindeki morfemin en eski fonetik Ģekline döndürmektir. Sovyet döneminde 1969 yılında yayımlanan ―Eski Türkçe Kelime Sözlüğü‖ de etimolojik sözlüklere aittir. Sözlüğün yazarı A. K. Borovkov‘dur. Eser VII-XII. yy.‘larda Türk dilli yazıtların malzeme bazında hazırlanmıĢtır. Burada Türk dilinin ve diyalektinin söz varlığı hakkında ilk kez tam bilgi verilmeye gayret gösterilmiĢtir. Sözlükte ―Kutadgu Bilig‘den 2854 kelime ve deyimler verilmiĢtir. Sözlük
36
izahlı çeviri niteliğindedir. Burada hem anlatma hem de çeviri vardır, esas kelime ve onun etimolojik arayıĢından sonra Rus dilindeki çevirisi verilmiĢtir. AraĢtırmadan anlaĢıldığı üzere, Rusya‘da sırf Türkçe üzerine etimolojik araĢtırma olmamıĢtır. Sadece Türk Lehçeleri adı altında yapılan araĢtırmalarda devrimden önce Osmanlıca denilen bugünkü Türkiye Türkçesinin sözcük yapısı etimolojik incelemelerle araĢtırma alanına girmiĢtir.
İki dilli Genel Sözlükler: Sovyet döneminde Türkiye Türkçesi sözlük bilimi üzerine
yapılan araĢtırmalar D. A. Magazianiku‘nun adı ile iliĢkindir. O, 1931 ve 1945 yılında ―Türkçe-Rusça‖ sözlük hazırlamıĢtır. 1931 yılında çıkan sözlük V. A. Gordlevskiy‘in editörlüğünde yayımlanmıĢtır. Sözlük 40.000 kelimeyi kapsamaktadır. Bundan baĢka Sovyet döneminde A. A. Fedosov‘un ―Russko-Turetskiy Slovar Novıh Slovar Novıh Slov Ġ Slovosoçetaniy‖ (1971), D. A. Magazin ve M. S. Mihaylov‘un ―Russko-Turetskiy Slovar‖ (1943), M. E. Mustafayev ve V. G. ġerbin‘in ―Russko-Turetskiy Slovar‖ (1975) sözlükleri de yayımlanmıĢtır.
Rus ve Sovyet sözlük bilimcileri hem Rusça-Türkçe, hem de Türkçe-Rusça Sözlükler hazırladılar. 1977 yılında SSCB Bilimler Akademisi ġarkiyat Enstitüsü tarafından ―Türkçe-Rusça‖ iki dilli sözlük yayımlandı. Sözlükte 48.000 kelime yer almıĢtı. Sözlüğün editörleri A. N. Baskakov. N. B. Golubeva, A. Kyamileva, R. Yusupova vb. idi. Sözlük kendi dönemine göre mükemmel düzeyde yazılmıĢ bir eserdir. Moskova‘da yayımlanmıĢ kitap hacmine, sözcük materyaline, düzenleyici Ģekline göre diğerlerinden farklı mükemmel iki dilli sözlüktür. Sözlüğün giriĢ bölümünde ―Türk Dilinin Tarihi‖ adlı geniĢ makale verilmiĢtir. Bu bölümde ayrıca ―Türk sözlük biliminin tarihi‖, ―Sözlüğün sözcük yapısı‖, ―Türk dilinin yazım kuralları" adlı makaleler de verilmiĢtir.
Somut alanlara iliĢkin sözlükler;
1936 yılında ―Russko-Turetskiy Tekstilnıy Slovar‖ sözlüğü;
1938 ve 1940 yılında P. S. Boçkareva‘nın editörlüğü ile 12000 kelime ve terimden oluĢmuĢ ―Askerî Rus-Türk‖ sözlüğü;
1977 yılına kadar Rusya‘da Türkiye Türkçesi ile iliĢkin yayımlanmıĢ sözlükler Ģunlardır: B. N. Ġbrahimov ―Kratkiy Turtsko Russkiy VneĢne Torgovıy Slovar‖ (1957).
B. M. Hohlova ―Turetsko Russkiy Voennıy Slovar‖ (1968); R. A. Aganin ―Karmannıy Turetsko Russkiy Slovar‖ (1968).
37
Sovyet döneminde Türkçe-Rusça Sözlükler iki dilli niteliktedir. Bununla beraber belirli alanlarla ilgili de iki dilli sözlükler yayımlanmıĢtır.
1990‘lardan sonra Türkçe-Rusça, Rusça-Türkçe sözlüklerin hazırlanmasına ilgi daha da artmıĢ, Türkiye-Rusya arasında ekonomik, kültürel, bilimsel, tıbbi iliĢkiler güçlenmiĢtir. Bu dönemde daha çok iki dilli konuĢma ve belirli somut alanlarla ilgili sözlüklerin tertibi baĢladı.
Belirli alanlara ilişkin iki dilli sözlükler: 1990‘lı yıllarından baĢlayarak Türkiye Rusya
arasında ekonomik iliĢkiler güçlendi. Tekstili, sanayisi yüksek Ģekilde geliĢmiĢ Türkiye‘ye ticarî amaçla Rusların akını baĢladı ve bugüne kadar da devam etmektedir. Tüm bu iliĢkiler sonucunda tabii ki, dil iliĢkileri de oluĢtu. Günümüzde ekonomik kelimeler sözlüğünün tartibine ihtiyaç vardır. 2009 yılında yayımlanan bu sözlük de bu amaçla tertip edilmiĢtir. Sözlük, çağdaĢ Türkiye Türkçesinde iĢlenen askerî ve siyasi sözleri kapsamaktadır. Sözlük askeri bölümünün öğretmenleri, uluslararası iliĢkiler ve siyaset bilimi ile uğraĢanlar için tasarlanmıĢtır: Elena Grigorevna Kaytukova ―Turetsko-Russkiy Ekonomiçeskiy Slovar‖ (Türkçe Rusça Ekonomi Sözlüğü, 2009, s.197).
―Kratkiy Turetsko-Russkiy Mediçinskiy Slovar‖ (Türkçe Rusça Kısa Tıbbi Sözlük, 2007). ―Kratkiy Turetsko-Russkiy Voenno-Politiçeskiy Slovar‖ (Türkçe Rusça Siyasi-Askeri Kısa Sözlük).
Genel iki dilli sözlükler: Tamara Rıbalçenko ―Turetsko-Russkiy i Russko-Turetskiy
Slovar‖ (Türkçe Rusçe ve Rusça Türkçe sözlük). Sözlük 40.000 kelime ve birleĢimlerden oluĢmuĢtur.
N. N. Bogoçanskaya ―BolĢoy Turetsko-russkiy i russko-turetskiy slovar‖ (2011). Sözlükte 450.000 kelime ve birleĢmeler yer almıĢtır.
―Türk dili-KonuĢma dili. Turetsko-Russkiy Slovar. Russko-Turetskiy Slovar. Grammatika‖ bir kitap halinde hazırlanmıĢtır. Sözlük 4 kitaptan oluĢmaktadır. Yabancı dilleri öğrenmek için en önemli ve gerekli bilgileri kapsamaktadır. Kitapta ayrıca Türkiye Türkçesinin dilbilgisine ait de bölüm yer almıĢtır. Türkiye Türkçesinin grameri basit ve anlaĢılır bir dille verilmiĢtir;
Y. V. ġeka ―Novıy Turetsko-Russkiy Slovar‖ (2012). Sözlük 30.000 sözü kapsamaktadır. Sözlükte deyimler, kalıplaĢmıĢ söz grubu, gündelik sözler, Türk dilinde iĢlenen Arap
38
kökenli sözler yer almıĢtır. Sözlük okuyucular için tasarlanmıĢtır. Türk dilini öğrenenler için yararlıdır.
Rıbalçenko Tamara ―Turetsko-Russkiy, Russko-Turetskiy Slovar‖ (2009). Sözlük, 40.000‘e yakın sözcükten oluĢmuĢtur. Bu sözler Türkiye Türkçesinin ve çağdaĢ Rus dilinin söz bilimini temsil etmektedir. Sözlükte ayrıca her iki dile ait gramer özellikleri de yer almıĢtır.
R. R. Yusipova‘nın ―Turetsko-Russkiy Slovar‖ (2005) adlı sözlük, 80.000 kelime içermektedir. Sözlükteki kelimeler çağdaĢ Türkiye Türkçesindeki kültür, sanat, edebiyat, ekonomisiyle ilgili kelime hazinesini kapsamaktadır. Ayrıca burada güncel kelimeler de bulunmaktadır. Sözlük öğretmenler, öğrenciler, Türk dilini öğrenenler için tasarlanmıĢtır. N. N. Bogoçanskaya, A. C. TorgaĢova ―BolĢoy Turetsko-Russkiy Ġ Rusko-Turetskiy Slovar. 45000 Slov i Slovosoçetaniy‖ (2009) adlı sözlük 45.000 kelime kapsamaktadır. Diğer sözlüklerden farklı burada kalıplaĢmıĢ söz grupları, atasözleri ve örnekler de yer almıĢtır. Sözlük, okuyucular için tasarlanmıĢtır.
N. N. Bogoçanskaya, A. C. TorgaĢova ―Novıy Turetsko-Russkiy Ġ Rusko-Turetskiy Slovar. 100.000 Slov Ġ Slovosoçetaniy‖ (2009).
N. N. Bogoçanskaya, A. C. TorgaĢova ―BolĢoy Turetsko-Russkiy Ġ Rusko-Turetskiy Slovar. 250.000 Slov Ġ Slovosoçetaniy‖ (2009)
Rusça-Türkçe, Türkçe-Rusça Konuşma Kitapları: Son yıllarda kısa konuĢma defterleri de
önemli yer tutmaktadır. Türkiye ile Rusya arasında kapsamlı iliĢkilerin artmasından sonra E. Gazina‘nın editörlüğünde hazırlanan ―Turetskiy Yazık. KonuĢma Dili, Turetsko- Russkiy Ġ Rusko-Turetskiy Slovar, Grammatika‖ konuĢma kitabı 2015 yılında yayınlanmıĢtır. Kitap çağdaĢ Türk dilini öğrenmek için hazırlanmıĢtır. Dört bölümden oluĢmaktadır ve Türk dilinin grameri hakkında da bilgi vermektedir
Görsel iki dilli sözlükler: ―Turetsko-Russkiy Ġ Rusko-Turetskiy Vizualnoy Mini Slovar‖.
Son yıllarda Rusça-Türkçe sözlükler arasında 13.500 kelimeyi kapsayan bu sözlük 2016 yılında yayımlanmıĢtır.
Söz konusu olan bu sözlük görsel sözlüğün kısaltılmıĢ Ģeklidir. Türkiye Türkçesinin söz varlığı bu sözlükte detaylı Ģekilde sunulmuĢtur. Bu sözlükte Türkiye Türkçesinin söz varlığı resimlerle verilmiĢtir. Bu sözlükler aracılığıyla kelimeler hafızada daha iyi kalır.
39
Sözlükteki kelimeler 18 tematik dağılım altında verilmiĢtir. ĠĢte bu dağılım sonucu sözleri hemen bulmak mümkündür.
İki dilli atasözleri ve deyimler sözlüğü: N. P. Siborina ―Turetsko-Russkiy Slovar Posloviç Ġ
Pogovorik‖. Ġki dilli Türkçe-Rusça atasözleri ve örnekler sözlüğü çok büyük öneme sahiptir. Bu tür sözlükler her halkın spesifik özelliklerini öğrenmek için önemlidir. Genel ve bireysel kültürel özellikleri yansıtan atasözleri ve deyimler her halkın adeti, geleneği, bakıĢ açısı, hayata bakıĢı ile ilgilidir. Sözlük iki bölümden oluĢur. Birinci bölümde her bir atasözü alfabetik olarak verilmiĢtir. Ġkinci bölümde ise atasözleri konu bakımından tematik olarak listelenmiĢtir. Sözlük Türk kültürü, geleneği ile ilgilenen Rusça konuĢan okuyucular için tasarlanmıĢtır.
O. Y. Mansurova ―Turetsko-russkiy Slovar Posloviç: 1111 Ġzreçeniy, Ġspolzuemıh V Povsednevnom ObĢenii‖ (2016) adlı kitapta günlük kullanılan 1111 atasözü bulunmaktadır. 2016 yılında derlenen ilginç sözlüklerden biri de O. Mansurova‘nın düzenlediği Türkçe-Rusça atasözleri sözlüğüdür. Bu tip sözlüklerin yayımı halkların birbirini daha iyi tanımasına hizmet eder.
AraĢtırma sonunda Ģu sonuca vardık ki, XVII yy.‘dan baĢlayarak Rusya‘da Türk diline, bu dili öğrenmeye bir ilgi olmuĢtur. Dört asır önce sözlüklerin baskısına baĢlanmıĢ ve bugün de devam etmektedir. Ġlk sözlükler iki dilli olsa da sonralar çeĢitli alanlarda sözlükler tertip edilmiĢtir.
41