1975 yılında eski SSCB‘de Türkoloji‘nin esas okulunun bulunduğu Leningrad Devlet Üniversitesi Türk Filolojisi Bölümü‘nde ―Türk Dili Grameri" kitabı hazırlanır. Öncelikle bu kitap, bir ders kitabıydı ve Türkiye Türkçesini öğrenen öğrenciler için tasarlanmıĢtır. Kitabın iki bölümden oluĢması öngörülse de sadece ilk bölümü yayınlanır. Birinci bölümde Türk dilinin yapısından ve isimden bahsedilir. Birinci bölümün kendisi de iki bölümden oluĢmaktadır. Birinci bölüme analitik araĢtırma, ikinci bölüme teorik araĢtırma denir. Ġsmin tüm kategorileri eserde yer almıĢtır. Bildiğimiz tüm Türk Lehçelerinde isimlerde kemiyet kategorisi -lar // -ler morfolojik göstergesi ile gerçekleĢir. Bu ekin çeĢitli fonetik seçenekleri Türk Lehçelerinde ismin çoğul kategorisinin oluĢmasına hizmet etmektedir. ÇağdaĢ Türkiye Türkçesinde -lar // -ler eki isimlerin çoğul biçimini oluĢturur. Dilbilimci ilk önce Türkiye Türkçesindeki isimlerin tekilde olan seçeneklerini gözden geçirmiĢtir. Türkiye Türkçesinde tekilde iĢlenen isimlerin özel morfolojik göstergesi yoktur. Yazarın görüĢüne göre, Türkiye Türkçesinde isimlerin tekilde olduğunu bildirmek için çoğu zaman ―bir‖ sözcüğü kullanılır. Söz gelimi, O, bir kadın, baĢtan aĢağı bir kadındı... Bunun için de mesela bir kitabın çok masum bir cümlesi veya sokaktan gelen bir kadın sesi kâfidir... (Ġvanov, 1975, s. 5).
Ġsimlerin çoğul Ģeklinden konuĢan Ġvanov Türkiye Türkçesinde hem somut, hem de soyut isimlerin -lar, -ler çoğul ekini kabul ettiğini yazıyor. Somut isimlerin çoğul Ģekli: ―Caddenin iki tarafı gazinolar, sinemalar, tiyatrolarla kaplı idi‖ (Ġvanov, 1975, s. 5).
Soyut isimlerin çoğul Ģekli: ―Bana sakatlığımı unutturarak deli deli rüyalar görürdüm. Bir an içinde arkadaĢının kendisinden hızla uzaklaĢıp sisler, karanlıklar içinde kaybolduğunu hissetti‖.
ÇağdaĢ Türk dilinde özel isimler çoğul olamaz. Fakat özel durumlar var ki ünlü kiĢilerin soyadları çoğul eki kabul eder. Bu tüm özel isimlere has olan bir durum değildir. Söz
151
gelimi, Bütün okuduğum kitaplar, MiĢel Zevako‘lar, Jül Vern‘ler, Aleksandr Düma‘lar, Ahmet Mithat Efendiler kafamda silinmez Ģekilde yer tutmuĢlardı (Ġvanov, 1975, s. 6). S. Ġvanov, ismin kemiyet (miktar) kategorisi hakkında bilgi verdikten sonra hal kategorisine geçer. Bilindiği gibi, Türkiye Türkçesinde bugün de ismin kaç halinin olması ve onların isimleri hakkında tam net fikir yoktur. S. Ġvanov da bu kitabında Türkiye Türkçesindeki hallere Rus dil bilgisi açısından yaklaĢmıĢtır. O Türk dilinde 6 halin olduğunu göstermiĢtir: osnovnoy padej, vinitelniy padej, roditelniy padej, datelniy padej,
isxodnoy padej, mestnıy padeJ.
Türkiye Türkçesindeki yalın hal hakkında araĢtırma yapan bilim adamı bir yanlıĢa düĢmüĢtür. Eksiz tüm kelimeler yalın hal olarak gösterilmiĢtir. Diğer Türk Lehçelerinde belirsiz aidiyet sayılan kelimeleri S. Ġvanov, yalın halli sözler olarak kabul etmiĢtir. Söz gelimi, yatak odası, öksürük ilacı, bahar rüzgârı, sabun köpüğü vb. Ġzafet terkiplerinin birinci tarafını yalın hal gibi göstermiĢtir.
Vinitelniy padej-belirtme hali: Dilbilimci Türkiye Türkçesinde hem ekli, hem de eksiz belirtme halin kullanıldığını söyler ve örnekler gösterir. Bütün Türk Lehçelerinde olduğu gibi, Türkiye Türkçesinde de bu hal -ı, -i, -u, -ü ekleri ile gerçekleĢir. Burada dilbilimci hem belirli, hem de belirsiz belirtme hale ait örnekler vermiĢ, bu halde olan isimlerin çeĢitli sözdizimsel konumlarda olabilirliğinden bahsetmiĢtir. Söz gelimi, ―Karasakızla hemen delikleri kapadılar; Çocuklar yol kenarında bir kaplumbağa görmüĢlerdir‖ (Nesin, 1960, s. 234).
Roditelnıy padej-aidiyet hali: S. Ġvanov genitif hal hakkında bilgi verir, fakat bu sadece belirli genitif hali hakkındadır. Türkiye Türkçesinde aidiyet hal -in, -in, -un, -ün ekleri ile oluĢur. Belirsiz aidiyet halle ilgili hiçbir Ģey yazmaz. Söz gelimi, Çocuklarımız sınıf geçemiyorlarsa, bütün suç anaların, babalarındır, dedim (Nesin, 1960, s. 153).
Datelniy padej-yönelme hali: a, // e, ya // ye ekleri ile oluĢan isimler, isimleĢen fiilî sıfatlar (sıfat filler), sıfatlar, mastarlar, zamirler Türkiye Türkçesinde yönelme halde olabilirler. Söz gelimi, ―KarĢımdakinin durgunluğu bana da geçmiĢtir;...bir yere yazmağa karar verdim...‖
Ġsxodnoy padej-ayrılma hali: Ayrılma hali ―-dan, -den‖ eki ile oluĢur. Söz gelimi, ―Bunu size baĢlangıcından anlatayım‖. S. Ġvanov iyelik ekli kelimenin de Türkiye Türkçesinde ayrılma halde olduğunu söyleyerek ona ait örnekleri de göstermiĢtir: ―Onunla
152
karĢılaĢmaktan bu kadar korktuğum halde Ģimdi beĢ-altı adım arkasından yürüyordum; ...evvelâ alnından, sonra yanaklarından öptü. ‖
Mestniy padej-bulunma hali: Türkiye Türkçesinde bulunma halde olan sözler nerede? kimde? nede? sorularına cevap olur. Bulunma hal bütün Türk Lehçelerinde olduğu gibi -da // -de eki ile yapılmaktadır. S. Ġvanov bulunma hale ait aĢağıdaki örnekleri göstermiĢtir: Benim bir yerde iĢim var, gidiyorum, dedi. Dilbilimci zaman anlamlı kelimelerin de bulunma halde kullanıldığını söyler. Söz gelimi, ―Ben değil günde, haftada elli lira kazanmıyordu. ‖
S. Ġvanov Türkiye Türkçesindeki iyelik kategorisini da kapsamlı Ģekilde iĢlemiĢtir. Türk Lehçelerinin tamamında iyelik kategorisi isimlere ait önemli kategorilerden sayılır ve morfolojik göstergeler aracılığıyla gerçekleĢir. Dilbilimci ilk olarak Türkiye Türkçesindeki izafet terkiplerinde olan iyelik ekleri hakkında bilgi verir. Yazara göre izafet terkiplerindeki ekler 3. Ģahsa ait olur. Söz gelimi, ―onların evleri, öpmek arzusu, babamın kitabı. En önde duran bir köylünün gömleğini tutmuĢ...‖
Eserin ikinci bölümü Ģu bölümlerden oluĢur: metodolojik sorunlar; diyalektik mantıkta genellik ve bireysellik sorunu; substonisional morfolojinin gerekçeleri; bilimsel düzeyde zıtlık meselesinin özü; gramer çok anlamlılığın doğası (bu bölümde akademisyen, genellikle, dilde hal kategorisinin teorik esaslarından söz açmıĢ); genel ve özel anlamın teorisi; hallerin sözdizimsel ve anlamsal anlamı üzerine araĢtırmaları.
Kitabın ikinci bölümü sırf dilbilimi teorisine, dilbilimin genel sorunlarına ayrılmıĢtır. Kitabın birinci bölümünde Türkiye Türkçesindeki isimler ve onların yapısal görevleri hakkında yeterli bilgi verilmiĢtir. 99 sayfalık kitabın 66 sayfası Türkiye Türkçesine adanmıĢtır. Teorik bölümde ise Türkiye Türkçesinden neredeyse bahsedilmemiĢtir.
2.11. S. N. Ġvanov, Kurs Turetskoy Grammatiki. Çast II., Grammatiçeskiye Kategorii