Rezerv Para Birim

Dünya çapında, likit, alım - satımı kolay para olarak ABD Doları önemini korumaktadır.70II. Dünya savaşına kadar rezerv para birimi İngiltere merkezli Sterlin

iken sonrasında ABD Doları finansal sistemin tercihi olmuştur. Bretton Woods sisteminde altına bağlanmış olan ABD Doları, son süreçte petrole dayalı özelliği ile yeniden güven sağlamaya çalışmıştır. Petro-Dolar sistemi aracılığıyla Ortadoğu’nun kaynaklarının ABD’ye akması sağlanmıştır. Reel sektörün payı ve kar hadleri azalınca finansal sistem ön plana çıkmaya başlamıştır. Düşen uluslararası ürün ve hizmet taleplerine karşı, neoliberalizm politikaları oluşturulmuş ve yeni finansal ürünler geliştirilmiştir. ABD piyasaları, neoliberal sistemi oluşturması ve yeni finansal ürünler sağlamasıyla da ön plana çıkmıştır. Sermaye serbestliği, serbest döviz kuru, finansal piyasalarda derinlik, öncü makroekonomik politikalar, rezerv para birimi, finansal yapısına duyulan güven, ABD ekonomisini ve para birimi olarak ABD Dolarını ön plana çıkarmaktadır. Gelişmekte olan ülkeler, bütçe açıklarını, kamu

70 _{Ahmet Turan Özgül, Rezerv} Para Brimi Olan ABD Doları’nın Rezerv Para Konumunun Sürdürülebilirliği, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul, 2017,s.108, (Yayımlanmış Doktora Tezi).

56

açıklarını, faiz oranlarını, borçlanmada kullanacakları oranları ABD Doları bazlı yapmaktadır. Bu durum küresel finansal yapıda büyük ölçüde ABD Dolarının belirleyici konumunu arttırmaktadır. ABD eksenli yaşanan küresel kriz neticesinde ülkeden para çıkışı değil, tam aksine 2008 yılında ABD’ye yarım trilyon dolar para, gelişmekte olan piyasalardan gelmiştir. ABD piyasalara oldukça yüksek miktarlarda para sürmektedir. Yüksek para sürülmesi neticesinde rezerv para birimi olan ABD Dolarının, ABD finansal piyasalarının resesyona düşebilme ihtimaline karşı, ABD Dolarının değerinin düşmesi, rezerv para olmaktan çıkması gibi sorunlarla karşılaşılabilir. 2011 yılında borç tavanını belirleme meselesi yüzünden başlayan kriz, borçlanma tavanının serbest bırakılmasıyla sonuçlanmıştır. Bu süreçte S&P’nin, ABD’nin genel piyasa notunu AAA düzeyine indirmiştir. ABD finans piyasaları yaşanan bu not indirimine tepki olarak, faiz artışı, yurt dışına fon çıkışı, ABD Dolarının değerinin düşmesi gibi olumsuzlukları hızlı bir şekilde yaşamıştır. Bu olumsuzluklara rağmen, 2013 tarihinde ABD’de faizlerin %3 seviyelerinde olması güvenli finansal yapıya sahip olduğunun bir göstergesidir. ABD dolarının değeri ve geçerli yapısı kendini korumakta, dışarıdan ülkeye sermaye çekmektedir. Güvenli finansal yapı arz etmesi, yatırım ve genişleme dönemlerinde olduğu kadar, finansal daralma yaşanan dönemlerde de ABD Doları’na olan önemi arttırmıştır. Uluslararası döviz piyasalarında ABD Doları, küresel kriz dönemi de içinde olmak üzere yatırımcıların dikkatini olumlu yönde çekmiştir. ABD Doları’nın rezerv para statüsüne sahip olması, ABD finans piyasalarına senyoraj geliri sağlamakta, düşük borçlanabilme imkanı oluşturmaktadır. ABD Dolarının değer artışının ABD finans sistemine olumlu olarak etkileri sürmektedir.

2.15. Regülatif Değerlendirme

Ekonomik istikrar için ekonomik faaliyetlerin kanunlarla düzenlenmesi ve denetlenmesi, krizlerin bertaraf edilmesi içinse regülasyon uygulamaları, zorunluluk arz etmektedir. 71 Finansal anlamda regülatif değerlendirme; piyasaların

düzenlenmesi, denetlenmesi, rekabet koşullarının, düzenlenmesini amaçlamaktadır. Finansal sistem sürekli gelişmekte ve büyümektedir. Finansal sistem çok büyük hacimlere ulaşmıştır. Gelişen, büyüyen piyasalar üzerinde düzenleyici kontrol mekanizmalarının geliştirilmesi gerekmektedir. 1994 Meksika krizi ve sonrasında yaşanan krizler sonrası uluslararası finans kuruluşlarının daha fazla istatistik ve bilgi

71 _{Hakan Ay, Öznur Uçar, Üç Küresel Ekonomik Krizin Analizi, Dokuz Eylül Üniversitesi, Sosyal Bilimler} Enstitüsü Dergisi, Cilt.17, Sayı.1, 2015, s. 28.

57

vermeleri yönünde olan ihtiyaç artmıştır. G-7 ülkeleri de finansal şeffaflığa vurgu yapmıştır. Türk finansal sistemi üzerinde özellikle 2001 krizinden sonra, düzenleyici finansal yapılar oluşturulmaya çalışılmıştır. Uluslararası finansal gelişmelere dair yapılan çalışmalarda liberal ve şeffaf değerler ön plana çıkmaktadır. Kriz yaşayan ülkelere, IMF kaynaklı olarak; krediler, politika desteği, finansal asistanlık hizmetlerinin sağlanması, hedeflenmiştir. G-20 ülkeleri 2009 Londra zirvesinde; finansal düzenlemeler, sermaye yapıları, muhasebe standartları, vergi oranları, piyasa disiplini, denetim, işbirliği, şeffaflık, işlem vadesi ile orantılı yeni bir vergi konulması, spekülasyonların maliyetinin yükseltilmesi, finansal bilgi konularında paylaşım sağlanması kararlaştırılmıştır. Uluslararası ölçekte alınması gereken regülatif değerlendirme sürecinde daha güçlü finansal sistemlerin geliştirilmesi, finans piyasalarının şeffaflığının sağlanması, hedging çalışmalarına ağırlık verilmesi gereklidir.

Finansal istikrar ülke ekonomilerinin geleceği açısından para ve maliye politikası yapıcıları için en önemli hedeflerin başında yer almaktadır.72 _Finansal

istikrarın sağlanabilmesi mikro ve makro ölçekte yapılacak regülatif değerlendirme süreçlerinin sürekliliği sayesinde olacaktır. Regülatif değerlendirme çalışmaları ile finansal eksiklerin giderilmesine yönelik faaliyetlerin yapılması amaçlanmaktadır. Finans piyasalarına etki eden değişik faktörler vardır. Finansal etki mekanizmalarının gözden geçirilmesine, finansal etki mekanizmalarının düzenlenmesine çalışılmalıdır. Gelişmiş olan ülke piyasaları para politikasını etkin kullanabilmektedir. Gelişmiş ülkelerde belirlenen enflasyon amaçlarına ulaşma konusunda belli ölçüde başarı elde edilmiştir. Enflasyon hedeflemesi uygulamaları sayesinde olası kriz durumlarına karşı önceden tedbir alınması daha kolay olacaktır. TCMB ise 2001 yılına kadar uyguladığı döviz kuru hedeflemesi yerine, döviz kurunu dalgalanmaya bırakmıştır. TCMB’nin halen uyguladığı örtük enflasyon hedeflemesi, döviz kuru hedeflemesinden daha başarılı sonuçlar vermiştir. Türkiye 2017 yılında %7’ye yakın bir büyüme yakalayarak, içinde bulunduğu bölgesel stratejik ve finansal sorunlara rağmen ulaşılması güç başarılara imza atmıştır. Bankacılık, kamu maliyesi, nüfus özellikleri, kültür düzeyi, finansal teşvikler, döviz kurlarının düşük seyri yüksek büyüme rakamları üzerinde etkili olmuştur. Kredi garanti fonu, varlık fonu gibi başarılı piyasa uygulamalarıda piyasalarda güven ortamı oluşturarak, olumlu izlenimler sağlamıştır. Türkiye finans piyasaları, üretim, vergiler, enflasyon, cari açık, borçların faiz maliyeti konularında belirlenen hedeflere tam olarak

72 _Tuğçe Olcay, Yeni Finansal Yapı ve Para Politikaları, Kırklareli Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, Cilt.6, Sayı.4, 2017, s.23.

58

ulaşamamıştır. Uluslararası finansal piyasalar çok daha büyük ve kontrol edilmesi güç özellikler taşımaktadır.