Döviz Kuru Riski ve Operasyonel Hedging İşlem

Kur riskinden korunma yöntemeri arasında en önemlileri arasında yer alan operasyonel hedging; firmanın kendi içerisinde ticari faaliyetleri ile ilgili yapabileceği operasyonel düzenlemeler ile kur riski yönetimi sağlaması ve bu riskden korunabilmesini içermektedir.121 _Hedging yöntemleri kullanılarak işletmelere finansal

risklerden korunma imkanı sağlanmış olur. Hedging ürün kullanımı ve yabancı para bazlı olarak yani operasyonel hedging yoluyla, finansal hedging yapılmış olacaktır. Türev ürün kullanımı konusunda firmaların bilgi eksiklikleri vardır. Kur riskinden korunma yöntemleri arasında, hedging ürünler en etkili korunma yöntemleridir. İşletmelerin faaliyetleri ile uyumlu hedging ürün kullanımının sağlanması, işletmelerin finansal risklerden korunması açısından önemlidir. Firmaların, başarılı olabilmek için şeffaf bir finansal yapıya kavuşmaları ve kayıt dışılığı yok ederek, risklerini yönetmeleri gerekmektedir. Geleneksel risk yönetim anlayışının yerine, kurumsal risk yönetimi anlayışı gelmiştir. Kurumsal risk yönetimi anlayışına dayalı finansal yönetim anlayışı geliştirilebilir. Piyasa koşullarının tam rekabet koşulları içerisinde oluştuğu durumda, Türk Lirası’da gerçek değerinde olacaktır. Farklı ülkeler, farklı sektörlerle, dış ticaret gibi yollarla olası döviz kuru risklerinin azaltması sağlanmış olacaktır. Tek bir sektöre dayalı, tek bir ülke ile yapılan dış ticaret ülke ve sektör riskleri ile beraber, risk olasılıklarının artmasına yol açacaktır. Örneğin, Türkiye’den yurt dışına yapılan otomotiv ihracatı, ihracat yapılan ülkede veya otomotiv sektöründe meydana gelecek bir krizle sonuçlanabilir. Bu durumda otomotiv ihracatı yapan firma bilançolarında katlanılması zor zararlar meydana getirecektir. Oysa belirlenen tek bir ülke ile otomotiv ticareti yapılması yerine, farklı ülkelerle otomotiv ihracatının yapılması sağlanmış, ülke çeşitliliği sağlanmış olsa idi olası risklerin daha az zararla atlatılabilmesi sağlanmış olurdu.

91 3.21. Parite Koşulları

Döviz kuru, bir ülkenin küresel ekonomi ile bağlarını temsil eden önemli bir göstergedir.122Parite koşulları, finans piyasaları üzerinde döviz kuru değişimlerinin

etkisini anlatır. Parite koşulları, ülkelerin ekonomik politikalarının belirlenmesinde, özel sektörün yaptığı işlemlerde kritik öneme sahiptir. Döviz kur değişimlerinin, uzun vadede tahmin edilebilmesinde parite koşulları önemlidir.

3.21.1. Satınalma Gücü Paritesi

Uluslararası ekonominin en eski ve en çok kabul gören teorilerinden biri olan SGP (Satın Alma Gücü Teorisi) teorisi, döviz kurlarındaki değişimleri açıklamada kullanılmaktadır.123Gelecekte spot döviz kurlarından döviz satın alma işlemleri satın

alma gücü paritesini oluşturur. Satın Alma Gücü Teorisi, para birimlerinin fiyat düzeyinden arınık olarak satınalma gücünün ifadesidir. Gelişmiş finansal sisteme sahip ülkelerde, döviz kurlarında değişim oranı oldukça sınırlıdır. Bu durumda finansal olarak sürecin içerisinde yer alanlar rahat hareket ederler. Türkiye yüksek faiz, enflasyon, cari açık oranlarına sahip bir ülkedir. Türk finans piyasaları, finansal derinliğe tam anlamıyla sahip olmadığı için döviz kurlarında oluşabilecek riskler oldukça yüksek seyretmektedir. Yaşanan yüksek enflasyon TL.’nin değerini düşürmekte yabancı paralar değer kazanmakta, döviz sahibi yabancı ülkeler için de Türkiye’den mal almak daha ucuza gelmektedir. Türkiye’de döviz kurlarında yaşanan değişim olmasaydı, yükselen enflasyona dayalı olarak mal ve hizmet fiyatları yükselirdi, döviz sahipleri için mal ve hizmet almak neredeyse imkansız olurdu. Serbest döviz kurlarında yaşanan dengelenme ve değişim neticesinde, enflasyon farkları ortadan kalkmakta ve ülkelerin satın alma güçleri karşılıklı olarak aynı kalmaktadır. Dünyada tüm mal fiyatlarının birbirine eşit olacağını söyleyen teori, tek fiyat kanunudur. Tek fiyat kanununun oluşmasını sağlayan da arbitraj faaliyetleridir. Arbitraj, aynı ürünün iki ülkede meydana gelen fiyat farkından yararlanarak, kar elde etme sürecidir. Aradaki karın adı arbitrajdır. Fiyat farklarından yararlanarak elde edilen kardır. Birçok mal ve hizmetin fiyatı ülkelere göre farklılık gösterir. Tek fiyat kanunu, altın ve döviz kurları gibi taşıma maliyetleri düşük olan

122 Mustafa Karabacak, Sevgi Gerek, Davranışsal Denge Döviz Kuru Yaklaşımı ile Reel Döviz Kurlarının Yanlış Dengelenmesinin Ölçülmesi: Türkiye Örneği, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi İİBF Dergisi, Cilt.12, Sayı.2, 2017, s.110.

123Burak Güriş vd., Türkiye’de Satın Alma Gücü Paritesi Geçerli mi?: Doğrusal Olmayan Birim Kök Testleri, Social Sciences Research Journal, Volume.5, Issue.4, 2016, s.40.

92

mallar için iyi işlemektedir. Fakat bu bir gram altının tüm dünyada eşit fiyata satılacağı anlamına da gelmez. Satınalma gücü paritesi, döviz kurlarında meydana gelen değişime ülkeler arasındaki enflasyon farkının yol açtığını ifade eder. Satınalma gücü paritesine göre, döviz kurları enflasyon farklarını dengeleyici işlev görmektedir.

3.21.2. Uluslararası Fisher Etkisi

Gelecekteki spot döviz kurları ve nominal faiz oranları ilişkisi, uluslararası fisher etkisini meydana getirir. Uluslararası Fisher Etkisi’ne göre, yabancı ülkede elde edilen yüksek faiz, yabancı ülkenin parasının faiz farkı kadar değer kaybetmesi nedeniyle yerli paraya dönüldüğünde içerde yerel para üzerinden elde edilen faiz kadar getiri sunar. Uluslararası Fisher Etkisi, nominal faiz oranları ve ülkenin enflasyon oranları farkının birbirine eşit olması halidir. Uluslararası Fisher Etkisi, satınalma gücü paritesine dayalı olduğundan, satınalma gücü paritesi geçerli değilse Uluslararası Fisher Etkisi geçerli olmaz. Enflasyon yanında döviz kurunu etkileyen diğer faktörler de varsa döviz kurları enflasyon farkına dayalı olarak değişmez. Uluslararası piyasalarda yaygınlaşan esnek döviz kuru sistemi ile birlikte efektif döviz kuru işlemleri de kullanılmaya başlanmıştır. Serbest (esnek) döviz kuru, nominal döviz kuru ve reel döviz kuru olarak hesaplanır. Döviz kurlarının gelişimi üzerinde, çok taraflı para birimleri, ülkelerin sahip olduğu finans gücü etkili olmaktadır. Uluslararası Fisher Etkisi, satınalma gücü paritesine dayalıdır. Satınalma gücüne dayalı koşullar yoksa Uluslararası Fisher Etkisinden söz edilemez. Sonuç olarak, hem kısa dönemde hem de uzun dönemde enflasyonun tüm faiz oranları üzerinde anlamlı bir etkisi mevcuttur ve bu etki pozitiftir. Bu sonuç, tüm alternatif faiz oranları için Fisher etkisinin Türkiye ekonomisi açısından geçerli olduğu göstermektedir.124

3.21.3. Faiz Oranı Paritesi

Literatürde yüksek miktarlı kamu borçlanmasının ülkedeki finansal yapının gelişmişliğine (derinliğine) ve finansmanın nasıl yapıldığına göre değişim

124 _{Arda Özalp vd., Fisher Hipotezinin Alternatif Faiz} Oranları ile Türkiye Ekonomisi Açısından Analizi, Dokuz Eylül Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, Cilt.31, Sayı.1, 2016, s.117.

93

göstermekle birlikte faiz oranlarını artırıcı etki gösterdiği genel kabul görmektedir.125

Faiz oranı paritesi, herhangi bir dövizin forward priminin veya forward iskontosunun iki ülke faiz oranları arasındaki farka eşit olması gerektiğini belirtir. Forward kurlar ve nominal faiz oranları ilişkisi, faiz oranı paritesini meydana getirir. Faiz oranı düşük olan kurun forward kuru primlidir. Örneğin, $ faizi TL. faizine göre düşüktür ve dolayısıyla TL. karşısında forward primlidir. Yani $’ın vadeli fiyatları her zaman spot kurdan yüksektir. Forward kurlar gelecekteki spot kurları tahmin etmeyi kolaylaştırır. Döviz kurlarını etkileyen birden çok faktör vardır. Döviz kurunun faiz farkından az mı çok mu değişeceğini, diğer bir deyişle kurun forward priminden (veya iskontosundan) az mı çok mu değişeceğini tahmin ederek, kazanç elde edilebilir. Forward primi veya iskontosu piyasanın spot kurda beklediği yüzde değişimi yansıtır.