Döviz Kuru Çeşitler

Finansal serbestleşmenin getirdiği çerçevede, gelişmekte olan ülkeler, bir taraftan dış borç yükü nedeni ile kurdaki dalgalanmanın olumsuz etkilerini yok etmeye çalışırken, öte yandan sabit kurların sürdürülememesi durumunda oluşacak finansal krizlerle baş etmek durumda kalmaktadırlar. 126 Uluslararası finans

piyasalarında yaşanabilecek borç krizleri yüksek enflasyon ve büyüme oranlarında düşüş meydana getirir. Gelişmekte olan ülkeler, yabancı sermaye akımlarını engelleyen kısıtlamaları kaldırmaya başlamıştır. Paranın değeri yani dövizlerin değeri değişkenlik gösterir. Her ülkenin kendi parası aynı zamanda finansal gücünün göstergesidir. Nominal efektif kur yoluyla ülkelerin finansal durumları ifade edilmiş olur. Faiz, enflasyon oranlarında yaşanan değişim nominal kurların belirleyicisi konumundadır. Ülkelerin paralarının değerlenmesini belirleyen faktörler içerisinde faiz ve enflasyon oranlarının etkisi yadsınamaz. Yüksek faiz, yüksek enflasyon oranlarına sahip bir ülkenin para biriminin, daha düşük faiz ve enflasyon göstergelerine sahip ülke para birimlerine karşı daha değersiz kalması söz konusudur. Efektif döviz piyasasının belirleyicisi olarak reel döviz kurları finansal göstergelerden etkilenir. Efektif döviz kuru; ticari işlemde bulunanlar reel döviz kuru değerlerini bütünleştirerek nominal ya da reel efektif döviz kurunu oluşturur.

125Bünyamin Demirgil, Hakan Türkay, Türkiye’de Faiz Oranlarını Etkileyen Faktörler: Bir ARDL/Sınır Testi Uygulaması, Gazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 2017, s.924.

126Muhteber Dilber Kavanoz, Gelişmekte Olan Ülkelerde Ekonomik Krizler ve Döviz Kuru Seçimi İstanbul Tticaret Üniversitesi Dış Ticaret Enstitüsü, İstanbul 2017, s.19.

94

Reel efektif döviz kuru, Türkiye açısından dış ticaret yapılan ülkelerin para birimlerine karşı TL’nin sahip olduğu ortalama değerin ifadesidir. TL’nin ağırlığı yani reel efektif döviz kuru, ikili döviz akımları üzerinden oluşmaktadır. Uluslararası finans sistemi içerisinde döviz kuru işlemleri, 1970’li yıllardan ititbaren daha serbest tam rekabet koşulları içerisinde oluşmaya başlamıştır. Efektif döviz kuru tanımının gerçekleşebilmesi için döviz kuru piyasalarının esnek döviz kuru piyasası özelliğine sahip olması gereklidir. Esnek döviz kuru sisteminde döviz işlemleri, nominal döviz kuru ve reel döviz kuru olarak iki ayrı şekilde hesplanır. ABD Dolarının gelişim seyri izlenirken, efektif olarak sadece AB Euro’su ile olan ilişkisine bakmak yeterli olmaz. Aynı zamanda ABD ve AB’nin en önemli ticari ortağı konumunda olan Kanada ile olan döviz ticaret hacmine de bakmak gerekir. ABD Doları, AB Euro’su, Kanada Doları arasındaki parite ilişkisi bize, efektif döviz kurunu verecektir. Türkiye örneği üzerinden düşünüldüğünde TL.’nin ağırlıklı olarak kullanıldığı para birimleri ile olan ilişkisi belirleyici olacaktır.

Çapraz Kur, para biriminin yabancı para birimi karşılığındaki değeridir. Bu terim yabancı gelse de Türkiye'de döviz bürosuna gittiğinizde aslında Dolar/Türk Lirası kurunda işlem yapmış oluyorsunuz. Platformlardaki karşılığı ise USD/TRY'dir. 127 Çapraz kur, üç farklı ülke parasını gösteren döviz kurunun

ifadesidir. Çapraz kur; bir ülkenin finans sistemine giren yabancı paraları dolaylı yoldan satın almasıdır. Örneğin, Türk Lirası ile önce ABD Doları daha sonra da AB Eurosu satın alınabilir. Üçüncü bir ülkenin parasının iki ülke arasında kullanılan para birimini değerlemede kullanılması çapraz kur olarak ifade edilir. Şöyle ki 1 Amerikan Doları 4,700 TL. ve 1 Euro 5,500 TL. ise 1Euro = 1,210 ABD Doları (5,500 /4,700 = 1,170 ) ya da 1ABD Doları 0,854 Euro ( 4,700 / 5,500 = 0,854 )‘dur. Döviz ticareti ile uğraşanlar düz döviz kuru ve çapraz döviz kuru arasında meydana gelen farktan yararlanmaya çalışırlar. Döviz spekülatörleri, döviz kurlarının düşük olduğu bir yerden döviz alarak daha pahalı olan döviz kuru piyasalarında kar elde etmeye çalışırlar. Dövizin düşük olduğu piyasadan alınıp daha yüksek olduğu piyasada satılmasına döviz arbitrajı denir. Çapraz kura dair yapılan işlemler genellikle ABD Doları üzerinden hesaplanır. ABD dolarının rezerv para birimi olması, diğer ülke paralarının da ABD Doları üzerinden yapılmasını gerektirmektedir. Birçok ülke Merkez Bankası gibi Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası’da çapraz kurların hesaplanma işlemlerinde ABD Doları bazlı çapraz kur verileri üzerinden işlemler yapmaktadır.

95 3.22.1. Nominal Döviz Kuru

Döviz kurunda meydana gelen hareketler özellikle finansal yapısı çok güçlü olmayan gelişmekte olan ülkeleri etkilemektedir.128 _{Nominal döviz kuru, belirlenen}

yerel para biriminin diğer ülke para birimleri ile ya da diğer ülke paralarının yerel para birimi ile olan değerlenme durumunu açıklamak için kullanılır. Günlük hayatın içinde daha çok kullanılan döviz çeşidi nominal döviz kurudur. Nominal döviz kuru iki farklı para biriminin birbirleri ile olan farklılığını anlatmak için kullanılan bir terimdir. Nominal kurlar ülke vatandaşlarının günlük hayatlarında kullandıkları döviz kuru olduğundan iniş çıkışlı bir hal izlerler. Kriz öncesi ve sonrasında meydana gelecek değişimler finansal yapıda daralmaya yol açar. Finans piyasalarını krize götüren nedenler farklılıklar gösterebilmektedir. Nominal döviz kuru farklılıklarının fazlalaşması, döviz kuruna dayalı krizlerin en önemli göstergesidir. Nominal döviz kurlarının fiyatlara geçiş etkisinden dolayı kriz sonrası ekonomide yapısal değişikliklere sebep olmaktadırlar. Nominal döviz kurları piyasa fiyatlarını etkiler.

3.22.2. Reel Döviz Kuru

Teorik olarak reel döviz kurundaki artışların ihracatı arttırdığı, düşüşlerin ise ithalatı arttırdığı söylenebilir. Dış ticarete dayalı olarak yapılan işlemlerin sonucunda reel döviz kurları oluşur.129 Yurtiçi ve yurtdışında üretilen malların fiyatlarının

karşılaştırılması reel döviz kurlarını verir. Reel döviz kurları yolu ile nominal döviz kurlarının belirlenen bir fiyatlandırmayla karşılaştırılması söz konusudur. Reel döviz kurunun hesaplanması işleminde belirlenen bir yıl aralığı vardır. Belirlenen yıllar arasında 100 puan baz alınarak işlem yapılır. Reel döviz kurları uluslararası rekabeti ölçen özelliklere sahiptir. Gerek yurtiçinde gerekse yurtdışında üretilen malların fiyatlarının göreceli olarak karşılaştırılması imkanını da sağlar. Reel döviz kurları dış ticaret dengesinden etkilenir. İşletmelerin karlılık realizasyonları üzerinde reel döviz kurları belirleyici etkiye sahiptir. Mallar üzerinden yapılan fiyat karşılaştırmaları, kalite, karlılık, döviz kurları gibi farklı alanlarda belirleyici veriler ortaya koymaktadır. Ülkeler arasında mallar üzerinde mukayeseye dayandığından karlılık realizasyonları üzerinde etkilidir. Reel döviz kuru, ithal mallarının yurtiçinde üretilen mallar cinsinden fiyatını gösterir. İthalat ve ihracat dengesini büyük ölçüde etkileyerek, cari işlemler

128 Musa Bayır, Suna Korkmaz, Döviz Kuru Dalgalanmalarının Yurtiçi Fiyatlara Etkisi, Niğde Üniversitesi İİBF Dergisi, 2017, s.83.

129 Ergün Şimşek, Türkiye’de Reel Döviz Kuru, Tarımsal İhracat ve Tarımsal İthalat Arasındaki Nedensellik İlişkisi, Türk Tarım ve Doğa Bilimleri Dergisi, Sayı.4, 2017, s.109.

96

dengesi açığı üzerinde belirleyici rol oynar. Cari işlemler dengesi makro finans verileri açısından önemli bir gösterge özelliği taşır. Yurtdışında ve yurtiçinde üretilen malların değerleri, yatırım kararları, tüketim kararları dış ticaret dengesini oluşturmada önemli belirleyicilerdir. Döviz kurları değişimlerinin sahip olduğu istikrarlı görünüm finansal istikrara katkı sağlayacaktır. Reel efektif döviz kuru, ihracatı etkilemede bir politika aracı olarak tek başına kullanılmamalıdır.