Opsiyon Sözleşmeler

Opsiyon sözleşmeleri; prim ödemek koşuluyla satın alana (müşteriye) hiçbir

taahhüde girmeden belirli tutardaki spesifik bir kıymeti (döviz, hisse senedi, tahvil, ticari emtia, kıymetli maden vb.) üzerinde anlaşılan fiyattan, belirli bir süre içinde veya belirlenen bir vade tarihinde almak veya satmak hakkını veren sözleşmelerdir.145 Opsiyon işlem sözleşmeleri, karşılıklı iki taraf arasında yapılan

alım ve satıma dayalı bir işlemdir. Vade tarihi ve alıcının ödeyeceği tutar bellidir. Opsiyon sözleşmesine konu olan kıymet, mal, finansal gösterge olabilir. Vadeli İşlem ve Opsiyon Piyasası (VİOP)’ta pay endeksi, pay senedi, ABD Doları, TL. opsiyon sözleşmeleri gibi birtakım finansal ürünler işlem görmektedir. Opsiyon primi kavramı opsiyon fiyatı olarak da adlandırılmaktadır. Opsiyon primi işlemleri yolu ile

145_{https://www.isbank.com.tr/TR/ticari/risk-yonetimi/Sayfalar/risk-yonetimi-turev-ve-yapilandirilmis-urux.} (Erişim Tarihi: 18.03.2018).

108

opsiyonların satın alma veya satılma aşamalarında satıcıya ödenen fiyattır. Opsiyon primi sözleşmesinde forward sözleşmesinin aksine vade sonunda sözleşmeye uyma zorunluluğu yoktur. Zaten opsiyonun en önemli özelliği alıcısına sözleşmeye uymama hakkı tanımasıdır. Opsiyon fiyatı demekle kast edilen, yapılacak işlemler arasında seçenekte bulunmaktır. Alıcı konumunda olan kişiye, koşulları daha önceden belirlenen şekilde alma ve satma hakkının verilmesidir. İkincil piyasası da vardır ve yasal olarak uygulanması gereken bir işlemdir. Opsiyon satıcısı opsiyon alıcısının insiyatifi dahilinde belirlenen şartları yerine getirmekten sorumludur. Birçok opsiyon fiyatını belirleme yöntemi geliştirilmiş olmakla birlikte, en çok kullanılan model, Black Scholes modelidir. Fischer Black ve Myron Scholes adlı iki finansçı tarafından geliştirilmiştir. Geliştirilen bu modellerde, bir opsiyon fiyatının birçok değişkene bağlı olarak değişme gösterdiği belirlenmiştir. Opsiyon fiyatının belirlenmesinde etkili olan değişkenlerden ilki ve en önemlisi opsiyonun alım satım hakkını verdiği değerin cari piyasa fiyatıdır. Bu fiyattaki sürekli değişim, opsiyonun değerini dolayısıyla piyasa fiyatını ya da primi değiştirecektir. Bir diğer önemli değişken ise opsiyon ile belirlenen değerin el değiştirme fiyatı olan kullanım fiyatıdır. Kullanım fiyatı ile opsiyonun üzerinde yazıldığı varlığın cari fiyatı arasındaki fark primin belirlenmesinde etkilidir. Opsiyon işlemler yolu ile önceden belirlenen fiyat ve vade tarihi üzerinden anlaşma yapılması, taraflar arasında daha sonra finans piyasası koşullarında olabilecek olumsuzluklardan korunmalarına yardımcı olmuş olur. Opsiyon işlemler vadeli işlem piyasaları yolu ile belirlenen finansal ürünler üzerinden gerçekleştirilir. Opsiyon işlemlerinde alıcı satıcıya belirli miktar prim öder. Prim ödenmesi alıcı için maliyet oluştururken satıcı için kar oluşturmaktadır.

3.26. Diğer Korunma Araçları

Hedginge dayalı işlemler yolu ile piyasa risklerinden korunmak için, diğer korunma araçları olarak forfaiting, factoring, leasing sayılabilir. Tüm bu işlemleri ele almak gerektiğinde sırasıyla şunları belirtmek mümkündür.

3.26.1. Forfaiting

Forfaiting yönteminin ihracatçının nakit gereksinimini karşılaması yanında ithalatçıya vadeli bir alım sağlaması ve alacak haklarını satan firmanın karşılaşabileceği çeşitli risk faktörlerini devretmesi bakımından tercih edilen bir

109

yöntem olduğu ifade edilebilir.146 Forfaiting, ihracat işlemlerinden doğan ancak

henüz vadesi gelmemiş bir alacağın, rücu edilmeksizin (kayıtsız, şartsız ve cayılamaz) bir banka ya da bir finans kurumu tarafından satın alınmasıdır. Forfaiting'in "alacağın kesin olarak satılması" esasına dayandığına dikkat edilmelidir.147 _{Forfaiting, genel olarak} ihracatın finansmanında kullanılır. Döviz

alacağının iskontosu finansman işlemine benzemektedir. Forfaiting, ticari işlemlerden kaynaklı orta vadeli alacakların, tacire rücu hakkı olmaksızın iskonto yoluyla satın alınmasıdır. Forfaiting işlemleri banka ve özel finans kurumları aracılığıyla yapılır. Forfaiting önceki kısımda açıklanan, aralarındaki fark, forfaiting işleminde senedin tahsil edilememesi riskini ihracatçı forfaitere (bankaya) kesin olarak devrederken, riski banka taşımaktadır. Forfaiting işlemlerinde döviz alacağının (artı - açık pozisyonun) iskonto edilerek milli paraya çevrilmesiyle kur riskinin telafi edilmesi sağlanmış olur.

3.26.2. Factoring

Faktoring, bireysel satışlarda kredi kartı kullanımında olduğu gibi, kurumsal satışlarda herhangi bir mal veya hizmet satıcısının satışlarını ve böylece karlılığını artıran en önemli finansal enstrümanlardan birisidir.148 Factoring işleminde bir finansman kurumu (factor), bu tür işletmeler ihtisaslaşmış işletmelerdir. Factor, ihracatçının mal ve hizmet ihracatından doğan alacaklarını satın almakta ve ayrıca ihracatçıya çeşitli hizmetler sunmaktadır. Factoring işlemler, firmaların vadeli alacaklarının temlik altına alınması yolu ile tahsilatların garanti edilmesine yönelik finansal bir hizmettir. Ticari işlemlerde mal ve hizmet alımlarında tercih edilen bir yöntemdir. Kur riski açısından factoring, forfaitinge çok benzemektedir. Factoringin maliyetinin de yine forfaiting gibi nispeten yüksek, hatta idari (hizmet) fonksiyonundan ötürü forfaitingten daha yüksektir. Forfaiting anlaşmaları tekil alacakları kapsarken, factoring toplam veya bir dizi alacak grubunu karşılıklı anlaşmaya bağlı olmak şartıyla, kapsayacak şekilde de yapılabilmektedir. Bu durumda toplam veya bir dizi alacağı olan ihracatçılar ağırlıklı olarak factoringi tercih etmektedir.

146 _{Davut Aygün,} TMS 18 Hâsılat ve TMS 2 Stoklar Standartlarına Göre Forfaıtıng İşlemleri ve Muhasebeleştirilmesi, Yönetim ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi, Sayı.23, 2014, s.209.

147 _{https://www.vakifbank.com.tr/forfaiting.aspx?pageID=393}. (Erişim Tarihi: 23.03.2018).

148 R. Yüce Uyanık, Dünyada ve Türkiye’de Faktoring Tanımı, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt.2, Sayı.3, 2015, s.37.

110 3.26.3. Leasing

İşte faaliyet kiralamasının sahip olduğu avantajlarından dolayı, ülkemizde leasing sektörünün finansal kiralamadan faaliyet kiralamasına doğru bir artış göstereceği düşünülmektedir.149Faaliyet kiralaması leasing işlemleri içerisinde yeni

bir alan olarak görünmektedir. Genel olarak leasing, finansal kiralama anlamına gelmektedir. Yatırım malları ihracatından doğan kredi ve kur riskinin önlenmesinde leasing yeni bir araç olarak son zamanlarda yoğun bir şekilde kullanılmaktadır. Kiralama şirketinin devreye girmesi, ithalatçıya yatırım malının vadeli kullanım hakkını sağlaması, ihracatçıya ise vadeli satıştan doğabilecek kredi ve kur riskini önleme imkanı oluşturması, leasingin etkili olan tarafıdır. Leasing işlemlerinde ihracatçı açısından kur riskine karşı korunma sınırlı kalmaktadır. Leasing işleminde üretici veya pazarlamacı firma ile finansal kiralama şirketi arasında yapılan sözleşme zamanı ile ödemenin yapıldığı zaman (mal teslimi veya montajı) arasında geçen sürede ihracatçı için artı-açık pozisyon doğmaktadır. Leasing işlemlerinin ihracatçı açısından kur riskine karşı korunma etkisi sınırlı kalmaktadır. Leasing işlemlerinin kur riskine karşı korunma etkisinin sınırlı kalması nedeniyle, ihracatçıların dikkate alması gereken yanıdır.

149 _{Emel Burak, Saad}et Öztaş, Türkiye’de Faaliyet Kiralaması (Operasyonel Leasıng), Kırklareli Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, Cilt.3, Sayı1, 2014, s.63.

111