Faiz Risk

İşletmeler açısından faiz riski, mevduat ve kredi oranları arasında meydana gelen farklılığın ifadesidir. Faiz oranı riskinde ki değişimlerin neden olduğu riskler düşünüldüğünde işletmenin içinde bulunduğu nakit akışları, portföy durumu ve genel ekonomik durum olarak düşünebiliriz. Ülkede ki borç ve likidite krizini gösteren faiz volatilitesi de sırası ile açık pozisyon - sıcak para politikasından, enflasyondan ve düşük banka karlılığından kaynaklanmaktadır.52 Faiz oranlarında meydana gelen

artış, talep enflasyonu açısından olumlu gibi görünse de maliyet enflasyonunu yukarıya çekmektedir. Faiz oranlarında meydana gelebilecek değişimler, faiz riskini oluşturur. Faiz riski, faiz oranlarında gözlenemeyen değişimleri ifade eder. Gelişmiş ülkeler 0.50’nin altında hatta negatif faiz uygulamaktadır. 2017 yılında, ABD 0.50 Japonya ise -0.10’luk faiz uygulamaları ile finansal risklerini azaltmaya çalışmaktadırlar. Türkiye gibi gelişmekte olan ülkelerde ise faiz bir zorunluluk olarak ortaya konulmaktadır. Bankalar çoğunlukla faizli işlem yapmakta ve finansal olarak faizle başlangıç yaptıkları ve sonuç yine faize dayandığı için artan daha çok para kazanma iştahı daha fazla faize dayalı riski beraberinde getirmiş olmaktadır. Faiz oranı riski neticesinde, sabit gelirli menkul kıymet oranlarında meydana gelen değişimler ifade edilmiş olur. Faizin oransal olarak yükselmesi daha olumsuz etkiler meydana getirirken, faizlerin düşmesi daha olumlu sonuçlar oluşturur. Yüksek faiz, nakit akımları üzerinde doğrudan bir etkiye sahiptir. Nakit akımlarının bozulması uluslararası finansal düzeyde cari açığın artmasına yol açar. Özellikle yüksek faiz, değişen ödemeler dengesi ve döviz kurlarında meydana gelecek kur farklarını başlatmış olur. Faiz riski, işletmeler düzeyinde nakit akımları, aktif ve pasif yapısı, bilançolar üzerinde çok büyük etkiye sahiptir. Faizin kullanılması aslında başlı başına bir zararın ifadesidir. Faizle ilgili yapılan işlemlerde hem faiz alan hem de faiz veren adına kayıpların olacağı baştan bellidir. Faiz esasında, paradan para kazanma olayı olduğu için işletmeler açısından olduğu kadar, faiz veren banka ve kredi kuruluşları açısından da aslında bir kısır döngüdür. Sürdürülemeyen finansal bir süreçtir. Bu açılardan faize dayalı işlemler, başlangıç aşamasından bittiği

52 _{Murat Türker,} Faiz Ve Bankacılık Kaynaklı Finansal Kırılganlıkların Temel Belirleyicilerinin Analizi, İşletme Araştırmaları Dergisi, 2015, s.218.

44

aşamaya kadar çok açık riskleri içerisinde barındırmaktadır. Faiz alan kişi maliyet değerinin üzerinde ayrıca bir parayı, borç olarak aldığı kişiye ödemek zorundadır. Parayı veren banka ya da kredi kuruluşu bunu geçen zamanda uğradığı kayıp olarak ifade etmektedir. Oysa ki bunun üretim ve yatırım üzerinden hesaplanması hem borç alanı hem de borç veren kişiyi, ödemeler dengesi noktasında daha da rahatlatacak bir çözüm olacaktır. Faiz alan ve veren durumda olanların karşılaşacağı enflasyon, likidite, ödenmeme riski, vade riski gibi kavramlardan söz edilmektedir. Bu risklerin belirleyicisi ve başlatıcısı faizdir. Bu durum karşısında enflasyona, likiditeye, ödenememeye, vadeye dayalı risklerin ortadan kaldırılması çok daha kolay olacaktır. Faizde meydana gelen artışlar, sıcak para politikası, açık pozisyonlar, enflasyon, bankaların düşük karlılığından, borç oranlarının yüksekliği, likiditenin kontrol edilemeyişinden kaynaklanmaktadır. Finans piyasalarında faizi etkileyen birçok faktör bulunmaktadır. Faizi etkileyen faktörler, para arzı, para talebi, enflasyon, döviz kuru, siyasi belirsizlikler, hukuk sistemi, kamu mali sistemi, yapısal reformlardan etkilenmektedir.

Faiz oranına ilişkin temel kurallardan birisi piyasada ifade edilen faiz oranlarının önlerinde herhangi bir tanımlayıcı sıfat olmaması durumunda: Nominal faiz, basit faiz, yıllık faizdir.53 Nominal faiz fiyatların genel seviyesinden yani

enflasyon seviyesinden farklı olan faizdir. Örneğin; yıllık faiz oranı %12 ise üç aylık faiz oranı %3’tür. Basit faiz belli dönemde kullanılan paraya ödenen faizi ifade etmektedir. Örneğin; 1000 TL. için aylık %1 faiz oranıyla 3 ay süreyle elde edilecek faiz oranı

1000, 00 * 1 * 3 = 60, 00 TL’dir. Yıllık faiz ise, anapara (A) , faiz (n), zaman (t) çarpımlarının 100 (yüz) sayısına bölünmesi ile elde edilir.

Piyasadaki ödünç verilebilecek fon miktarı artmakta ve faizler düşmektedir. Friedman bu etkiyi "Likidite Etkisi" (Liquidity Effect) olarak adlandırmaktadır.54

Yüksek faiz oranları nedeniyle işletmeler ve uluslararası finansal sistemin üzerinde meydana gelen zorluklar; dış borçlanma yükü, artan borçlanma maliyetleri, pozitif net bugünkü değere sahip proje sayısının azalması, GSYİH’sını faiz ödemelerine ayırmak zorunda kalmasıdır. Faiz ödemeleri, işletmeler ve kurumlar üzerinde ciddi finansal baskı oluşturmaktadır. Yatırım fonlarının artması, üretime dönük faaliyetlerin

53Aysel Gündoğdu, Finansal Yönetim, Seçkin Yay., Ankara 2017, s.181.

54Bahadır İldokuz, Sermaye Akımları Üzerinde Faiz ve Döviz Kuru Etkisi: Türkiye ve Gelişmekte Olan Ülkelerin Ampirik Olarak Karşılaştırılması, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul, 2015, s.27-28, (Yayımlanmış Doktora Tezi).

45

çoğalması finansal canlanmayı arttıracağından faizlerin düşmesine yol açacaktır. Artan istihdam oranları, hizmet artışı, döviz kurlarının daha az anlam kazanması, ülke ekonomisine olan güveni daha da arttıracağından faizleri düşürücü etki yapacaktır. Faize olan yatırım yerine portföy yatırımları, üretim yatırımları, hizmet yatırımları daha da canlılık kazanacaktır. Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası tarafından kredilere bankaca verilen oran şu şekilde olmuştur. 0-120 gün vadeli kredilere bir aylık LIBOR/EURIBOR, 121-360 gün vadeli kredilere ise altı aylık LIBOR/EURIBOR.55

Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası, yurtiçinde finansal piyasaları faize dayalı işlemler yoluyla düzenlemeye çalışmaktadır. Bu durumda Türkiye’deki finansal yapının faize dayalı işlemler yoluyla belirlenmesine yol açmaktadır. Son yıllarda çok sayıda finansal kontrol arttırıcı çalışmayla faizler kontrol altında tutulmaya, piyasalar da faize dayalı oluşabilecek aşırı olumsuzluklar önlenmeye çalışılmaktadır. Ancak bu çabalar da finansal alandaki her gelişmeyi kendine bahane eden faize dayalı sistemler üzerinde sınırlı etkiye sahip olarak kalmaktadır. Faiz, enflasyon ve döviz kuru artışının temel belirleyicisidir.

Risk algısını ortaya çıkaran temel faktör ise piyasalarda işlem gören döviz ve faiz gibi temel makro ekonomik değişkenlerin öngörülebilirliği ile ilgilidir.56 _{Faiz alan}

ve veren açısından riskleri içerisinde barındırır. Faiz veren üretip üretmediğine bakmadan baştan fazlaca bir parayı ya da malı vereceğini taahhüt etmektedir. Faiz alacak olan kişi de aynı şekilde paradan para kazanmanın güvencesine ulaşmaya çalışmaktadır. Üretim imkanlarının yok sayıldığı paradan para kazanmaya dayalı faiz sistemi kısır bir döngüdür. Faizli işlemler finans piyasalarında oluşan krizlerin esas belirleyicisidir. Faiz oranları enflasyon ve döviz kurlarının da artışına yol açmaktadır. Finansal hareketler üzerinde büyük bir baskı oluşturması nedeniyle, faiz oranı riski öncelikle takip edilmesi gereken bir unsurdur. Faiz oranı riski, faiz oranları değişiminin ortaya koyduğu risktir. Sabit gelirli menkul kıymetler de faiz oranlarında meydana gelen değişimlerden etkilenir. Faizlerin yükselmesi, faiz oranı riskini daha da arttırır. Faizlerin düşmesi de faiz oranı riskini daha da azaltır. Faiz oranları her halükarda nakit akımları üzerine etki eder. İşletme borçları da faizlerde meydana gelen oransal değişikliklerden etkilenir. Faiz işletmelerin finansal yapısı üzerinde de risk oluşturur. Nakit akış riski; işletme nakit akım tabloları üzerinde faiz oranlarının

552017 Yılı Para ve Kur Politikası, Ankara, Merkez Bankası, 2017, s.16.

56Faruk Mike, Faiz Oranı Paritesi ve Etkin Piyasa Hipotezinin Gelişen Piyasa Ekonomileri İçin Test Edilmesi, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi İİBF Dergisi, C.13, S.1, 2018, s.83.

46

artması finansal riskleri arttırır. Borçlanmasını değişken faiz oranlarına göre yapan bir işletme faizlerde meydana gelen değişimden etkilenir.