Rehberlik ve danmanlk

Baz gençler, eitim sistemi içinde kendilerini ilgili olmadklar bir alanda bulabilmektedir. Tercih ettikleri alan için yeterli sonuçlar elde edememeleri, bilgi eksiklii veya kritik bir noktada mesleki bir seçim yapmak için hazr olmamalar bu durumun nedenleri arasndadr. Birçok ülkede örenciler devam ettikleri alanda ilgili olmadklarn anlaynca okulu terk etmektedir. lke olarak, rehberlik ve danmanlk hizmetleri örencilerin eitimlerine ve kariyerlerine ilikin seçim yapmalarna yardmc olmaldr. Ancak rehberlik ve danmanlk hizmetlerinin kalitesi ve yeterlilii ülkeler itibaryla veya ülke içinde büyük oranda farkllaabilmektedir. Ayrca, okulu terk edecek potansiyel örenciler için verilen destek yetersiz düzeyde de olabilmektedir. Kariyer danmanlnn hem eitimsel karar verme hem de meslek seçimi konusunda kapsayc olmas önem tamaktadr. Rehberlik ve danmanlk hizmetleri igücü piyasasndaki frsatlar ve eitim frsatlarn örencilere tantma görevini uygun bir ekilde yapamaz ise hem kaynaklarn verimsiz kullanlmasna hem de örenciler üzerinde psikolojik basklar olumasna neden olacaktr. Rehberlik ve danmanlk hizmetlerinden en çok faydalananlar ise sosyo-ekonomik koullar yetersiz çocuklar olmaktadr. Çünkü bu çocuklar ailelerinden veya çevresindeki dier yetikinlerden bu konuda çok az yardm alabilmektedir.

Bireyin eitim hayat boyunca alm olduu derslerin snf geçmek için araç olmasndan ziyade, onun bilinçli yönelmesine kaynaklk edecek nitelikte olmas gerekmektedir. Bu tür bir anlay örenciler üzerinde oluabilecek snf geçme korkusunu da engellemi olacaktr. Örenciler arasnda doutan gelen yetenekleri hususunda farkllklar vardr. Bu farkllklardan dolay onlar eitim sisteminin dna atmak demokrasi ve insan haklar açsndan da çan gereklerine uymamaktadr. Her bireyin bir yetenei vardr ve bu yeteneklerin tespit edilerek yönlendirilmesi insan kaynaklarnn verimli kullanlmas açsndan da büyük önem tamaktadr.

104 TÜRKYE’DE ETM POLTKALARININ FIRSAT ETSZL ÜZERNDEK ETKLER

Mesleklerin tantlmasnn, rehberlik ve danmanlk hizmetleri kapsamnda büyük önemi vardr. Türkiye’de mesleki ve teknik eitime olan talebin yeterince artrlamamasnn en önemli nedenlerinden biri, edinilen mesleklerin toplum içinde yeterince sayg görmemesidir. Mesleklerin yeterince tantlamamas bu sorunu öne çkarmaktadr. Bu nedenle, Türkiye’de genel veya mesleki eitime yönelmede; ilgi, kabiliyet ve yeteneklerden ziyade örencinin sosyo-ekonomik koullar öne çkmaktadr. ekil 4,8’te de görüldüü üzere Türkiye’de genel eitim ve mesleki eitimdeki örencilerin matematik becerileri arasnda bir fark olmakla beraber bu fark istatistiksel olarak anlaml deildir. OECD ortalamasnda ise beklendii gibi anlaml bir fark vardr. Türkiye’de yükseköretimi amaçlayan genel eitimdeki örencilerin matematik becerileri mesleki eitimdekilerle benzer olmasna ramen sosyo-ekonomik koullar istatistiksel olarak anlaml ekilde daha iyidir (Bkz. Ek-1). Bu durum, Türkiye’de baar düzeyleri akademik bir eitim için yetersiz birçok örencinin mesleki eitimle kazandrlan mesleklere ilikin toplum içindeki olumsuz bak açs nedeniyle genel eitime devam etmesinden veya baarl ancak sosyo- ekonomik koullar yetersiz olmas nedeniyle yükseköretim hayali kuramayan birçok örencinin mesleki eitime devam etmesinden kaynaklanabilir. Erken yönlendirme ve okul çeitliliinin yannda rehberlik ve danmanlk hizmetlerinin de yetersiz olmas bu konuda önemli bir etkendir.

105 ZORUNLU TEMEL ETMN TAMAMLANMASI VE ORTAÖRETME

GEÇ

ekil 4.8 Ortaöretimde Genel ve Mesleki Eitimdeki Örencilerin Akademik Becerileri

(1) statistiksel olarak anlaml olmayan farklar açk renkle gösterilmitir. Kaynak: OECD, Education at a Glance 2006

Örenciler ortaöretime gelmeden önce temel eitimin ikinci yarsnda salkl bir yönlendirme sürecinden geçmelidirler. Ancak bu yöneltme, örenciye belli bir alan ya da meslei dayatmak biçiminde deil, örencinin gizil güçleriyle çalma yaamnn gerekleri arasnda bir eleme yapmaya dönük olmaldr. Dolaysyla, özellikle temel eitimin ikinci yarsnda uygulanan teknoloji eitimi programlarnda çocuklara meslekler hakknda kapsaml bir bilgilendirme yaplmaldr. Bu bilgilendirme, ksa bir seminer ya da konferans biçiminde olmamal, ders kapsamnda yl boyu süren örenme etkinlikleri olarak düzenlenmelidir. Bu çerçevede ilköretimden itibaren, örencilerin igücü piyasas temsilcileriyle bir araya getirilmesi ve iletmelerin ziyaret edilmesi ortaöretimde ve daha ileri eitim kademelerinde doru meslek seçimleri ve eitim kararlar verilmesi açsndan önem tamaktadr. Ayrca, örencilere her meslein önemli olduu bilinci alanmaldr. Ancak bu konudaki en büyük zorluklardan birisi önceki bölümde de deinildii üzere eitim sisteminin büyük ölçüde yükseköretime giri üzerinde odaklanm olmasdr. Türkiye’de okullarn sosyo-ekonomik ve baar düzeyi açsndan farkllamas da birçok okuldaki örencinin gerçek hayat ile ilikisinin zayflamasna neden olmutur. Bu kapsamda, mesleki eitime yönelik ötekiletirme örencilerden politika yapclara

-40 -20 0 20 40 60 80 100 120 140 Hollanda Belçika Kore Yunanistan Macaristan talya Japony a OECD ortalam a Avustury a Tü rk iye Slovak Cum huriy eti Rusy a Fedarasy onu Çek Cum huriy eti sviçre Meksika Portekiz Lüksem burg Matem atik Becerisindek i Baar Düz eyi Fark 

Genel ve Mesleki Eitime Devam Eden Örencilerin Matematik Baar Düzeyleri Arasndaki Fark

106 TÜRKYE’DE ETM POLTKALARININ FIRSAT ETSZL ÜZERNDEK ETKLER

kadar birçok kii tarafndan yaplmaktadr. Bu nedenle ilköretim düzeyinde mesleki eitime yönelik olarak yaplacak bu tür aktiviteler büyük önem tamaktadr.

Örenciler, temel eitimdeki bu bilgilendirme sonucunda liselerde uygun bölümü seçmeli ve seçtikleri bölüm kendilerine uygun deilse deitirebilmelidirler. Bölüm ya da meslek alan seçerken, örenci adna öretmen ya da anne-babann deil, örencinin kendisinin karar vermesi ve bu kararn da bilgilendirmeye dayal bir karar olmas gerekir.

Psikolojik danmanlk ve rehberlik hizmetleri, sadece, yönlendirme boyutu ile tüm örencilerin eitim sistemi içinde bireysel potansiyellerini kefetmeleri ve geleceklerine ilikin doru seçimler yapmalar açsndan önemli deildir. Özellikle dezavantajl gruplardaki çocuklarn duygusal geliimleri, eitim sisteminde kal süreleri ve okuldaki baarlar açsndan bu gruplara yönelik müdahalelerin olmazsa olmaz bir bileenidir.

Psikolojik danmanlk ve rehberlik hizmetlerine eriimin ve bu hizmetlerin kalitesinin artrlmasnn önündeki en temel engel rehber öretmen saysnn yetersizliidir. Rehberlik ve aratrma merkezlerinde, ilköretim okullarnda ve liselerde 12.356 rehber öretmen hizmet vermektedir. 2004 yl itibaryla lköretim düzeyinde: (i) rehber öretmenlerin yaklak yarsnn ilköretim okullarnda çalt, (ii) ilköretim okullarnn yüzde 73’ünde rehber öretmen olmad, (iii) ilköretim örencilerinin yüzde 41’inin rehber öretmen olmayan bir okulda eitimlerine devam ettii, (iv) rehber öretmen olan okullarda rehber öretmen bana 924 örenci dütüü (v) sekiz ilde il genelinde rehber öretmen bana düen örenci saysnn 2000’den fazla olduu görülmektedir (ERG, 2008:50). Dolaysyla, rehberlik ve danmanlk hizmetlerinin daha etkin olarak yaplabilmesi için personel açnn kapatlmas gerekmektedir.

ETMEAYRILAN