Son 20 yllk dönemde OECD ülkelerinde eitimde toplumsal cinsiyet eitlii açsndan bir sosyal devrim gerçeklemitir. Ancak, OECD içinde erkeklerin ve kadnlarn ortalama eitim düzeyi arasndaki farkn kadnlar aleyhine artt tek ülke Türkiye olmutur. 20 yl önce Türkiye cinsiyet eitlii açsndan Yunanistan,
34 TÜRKYE’DE ETM POLTKALARININ FIRSAT ETSZL ÜZERNDEK ETKLER
Hollanda, Lüksemburg, Kore, Meksika ve sviçre’den daha olumlu bir yap göstermesine ramen, bu dönemde söz konusu ülkelerde kadnlarn örgün eitimde kalma süresi erkeklerinkine göre daha çok artmtr. Ayn dönemde Türkiye’de ise erkeklerin eitim düzeyi kadnlarnkine göre daha çok artmtr. 25-34 ya grubunda erkeklerin ve kadnlarn eitim düzeyi arasndaki farkn en çok olduu ülke Türkiye’dir (Bkz. ekil 2.1). OECD’ye üye 21 ülkede 25-34 ya grubundaki kadnlarn ortalama eitim düzeyi erkeklerden daha yüksektir. Bu ülkelerde erkeklerin eitim düzeyinin daha düük olmas, erkeklerin kadnlara göre daha erken bir yata eitimden ayrlp igücü piyasasna girmeleri ile açklanabilir. Ancak, Türkiye’de kadnlarn eitim düzeyinin düük olmas onlarn igücünde olmasndan kaynaklanmamaktadr. Zira Türkiye’de 15-24 ya grubundaki kzlarn yaklak yars ne eitimde ne de igücünde yer almaktadr (OECD, 2006c:317).
Sonuç olarak OECD ülkelerinde yaanan bu deiimle beraber kadnlara yönelik eitlikçi politikalar eitim üzerinde deil bunun yerine igücü piyasas ve sosyal politikalar üzerine odaklanmaya balamtr. Ancak, Türkiye’de ise kadnlara yönelik eitlikçi eitim politikalar önemini korumaktadr.
35 ETMDE FIRSAT ETSZLNN BULUNDUU ALANLAR
ekil 2.1 Cinsiyete ve Ya Grubuna Göre Eitimde Kalma Süresi Arasndaki Farkllk
(1) Ülkeler 25-34 ya grubundaki kadnlar ve erkeklerin ortalama örgün eitimde kaldklar süre (yl) arasndaki farka göre azalan bir ekilde sralanmtr. Eitimde kalma süresi arasndaki farkllklar yl olarak verilmitir.
Kaynak: OECD, Education at a Glance 2006 verilerinden derlenmitir.
-2 -1,5 -1 -0,5 0 0,5 1 1,5 2 2,5 3 Türkiye sviçre Birleik Krallk Avusturya Kore Almanya Japonya Meksika Lüksemburg Danimarka Çek Cumhuriyeti Slovak Cumhuriyeti Avustralya Fransa ABD OECD ortalamas Macaristan AB-19 ortalamas Yeni Zelanda Belçika srail rlanda Norveç Kanada Hollanda sveç talya spanya Yunanistan Polonya Finlandiya Portekiz zlanda
36 TÜRKYE’DE ETM POLTKALARININ FIRSAT ETSZL ÜZERNDEK ETKLER
‘Bin Yl Kalknma Hedefleri’ kapsamnda, kz ve erkek örencilerin okullama orannn ilköretimde 2005 ylnda ve ortaöretimde ise 2015 ylnda eit olmas hedeflenmektedir. ekil 2.2’den de görüldüü üzere Türkiye’de son on ylda kzlarn eitime eriimi konusunda bir iyileme salanmtr. Ancak, 2008-2009 eitim ve öretim yl itibaryla ilköretimde kz/erkek okullama orannn eit olmas hedefine ulalamamtr. Ortaöretimde ise son 11 ylda kz/erkek örenci oran 74,7’den 88,89’a yükselmitir. Söz konusu art eilimi bu ekilde devam ettii takdirde 2015’te ortaöretimde de bu hedefe ulalmas mümkün görünmemektedir.
ekil 2.2 lköretim ve Ortaöretimde Cinsiyet Oran (1997-2008)
Kaynak: MEB eitim istatistiklerinden derlenmitir.
222 sayl lköretim ve Eitim Kanunu’na göre mecburi ilköretim ça, 6 - 14 ya grubundaki çocuklar kapsar. Bu ça çocuun 5 yan bitirdii yln eylül ay sonunda balar, 14 yan bitirip 15 yana girdii yln, öretim yl sonunda biter. 14 yandaki çocuklar ilköretimde, ortaöretimde veya eitim sisteminin dnda olabilirler. Bu yata eitim sisteminin dnda olan çocuklarn bir ksm ilköretimi bitirdikten sonra eitimin dna çkabilecekleri için zorunlu temel eitim dnda kalan çocuklarn saysn hesaplamada 6-13 ya grubunun kullanlmas daha doru bir sonuç verecektir. Tablo 2.1’den görüldüü üzere bu ya grubunda olup mecburi olan ilköretime devam etmeyen örencilerin says oldukça fazla olup 2008-2009 eitim-öretim yl itibaryla 275.912’dir. Söz konusu say bir önceki yla göre
50 55 60 65 70 75 80 85 90 95 100 1997/'98 1998/'99 1999/'00 2000/'01 2001/'02 2002/'03 2003/'04 2004/'05 2005/'06 2006/'07 2007/'08 2008/'09
lköretimde Cinsiyet Oran Ortaöretimde Cinsiyet Oran
37 ETMDE FIRSAT ETSZLNN BULUNDUU ALANLAR
yaklak 85 bin art göstermitir. Bu art ise temel olarak erkek çocuklarn katlm orann dümesinden kaynaklanmaktadr. Mecburi olan ilköretime devam etmeyen çocuklarn ise büyük bölümünü % 59 ile kz çocuklar oluturmaktadr.
Tablo 2.1 6-14 Zorunlu Temel Eitime Devam Etmeyenlerin Oran (2007-2008, 2008-2009)
2007-2008 2008-2009
(1) Toplam Erkek Kz Toplam Erkek Kz
6-13 Toplam Ça Nüfusu A 10.398.454 5.334.820 5.063.634 10.314.237 5.294.176 5.020.061 6-13 Ya Grubunda Ortaöretime Devam Edenlerin Says B 83.594 45.108 38.486 85.760 46.057 39.703 6-13 Ya Grubunda lköretime Devam Etmesi Gereken Ça Nüfusu C=A-B 10.314.860 5.289.712 5.025.148 10.228.477 5.248.119 4.980.358 6-13 Ya Grubunda lköretime Devam Edenlerin Says D 10.124.820 5.256.559 4.868.261 9.952.565 5.134.722 4.817.843 lköretime Devam Etmeyen Çocuk Says E=C-D 190.040 33.153 156.887 275.912 113.397 162.515 lköretime Devam Etmeyen Çocuklarn Oran (%) F=E/C*100 1,8 0,6 3,1 2,7 2,2 3,3 lköretime Devam Etmeyen Çocuklar çinde Erkek ve Kzlarn Oran (%) 100 17 83 100 41 59
(1) Yaplan hesaplamalar kodlarla gösterilmitir.
Kaynak: TÜK Adrese Dayal Nüfus Kayt Sistemi (ADNKS) verileri ve MEB eitim istatistiklerinden derlenmitir
1999-2000 eitim öretim ylnda mesleki ve teknik eitim mezunlarnn yükseköretime giri imkann kstlayan katsay uygulamas ile mesleki ve teknik liselerdeki kz örencilerin erkek örencilere oran dümü ve tekrar bu seviyeye ancak 2006-2007 eitim ve öretim döneminde ulalmtr (Bkz. ekil 2.2). Mesleki ve teknik ortaöretimdeki kzlar aleyhine gelien bu durum genel liselerde yeterince
38 TÜRKYE’DE ETM POLTKALARININ FIRSAT ETSZL ÜZERNDEK ETKLER
telafi edilemediinden ortaöretimde kz örenci saysnn erkek örenci saysna oranndaki art snrl kalmtr.
2.1.2. Sosyo-ekonomik koullarn örencinin eitime eriimindeki ve baarsndaki etkisi
Yetersiz düzeyde gerçekleen okul baars birçok faktörün sonucudur. Bununla beraber, ailelerin sosyo-ekonomik koullarnn yetersiz olmasnn çocuklarnn eitime eriimi ve eitimdeki baars üzerindeki etkisi büyüktür. Çünkü ailelerin sosyo-ekonomik koullarnn iyi olmas, çocuklarnn eitim hizmetlerinden daha çabuk ve sorunsuz yararlanmalarn salamaktadr. Ailelerin sosyo-ekonomik koullarna bal olarak çocuklar için sunmu olduu eitim imkanlar deimektedir. Bu kapsamda, örenciye ait odann ve çalma masasnn olmas, evdeki kitap saysnn, evde bilgisayar bulunmasnn vb. dier eitim olanaklarnn varl ailenin sosyo-ekonomik koullar ile belirlenmektedir. Sosyo-ekonomik koullarn yan sra ailenin çocuk says da bu imkânlarn niteliini etkilemektedir. Genel olarak ailelerin çocuk says ve sosyo-ekonomik koullar arasnda negatif bir iliki olduu bilinmektedir. Sosyo-ekonomik koullar kötü olan ailelerin çocuk says da fazla olmaktadr. Dolaysyla, bir çocuuna dahi nitelikli eitim imkânlar salayamayan ailelerin muhtemelen daha fazla çocuklar bulunmaktadr.
Bireylerin belirli bir eitim düzeyine (E) (örnein üniversite mezuniyeti) ulamalar, büyük oranda onlarn yetenekleri ve ailelerinin gelirinin fonksiyonu ile belirlenmektedir (Bkz. ekil 2.3). Çocuklarnn, ortalamann üzerinde bir eitim almasn isteyen ve bunu finanse edebilecek durumda olan tüm aileler çocuklarnn eitimine her koulda yatrm yapmaktadrlar. Gelir düzeyi düük aileler, çocuklarnn yetenek düzeyi ancak ailenin vazgeçecei tüketim harcamasnn neden olaca zmni frsat maliyetinden fazla ise çocuklarnn daha fazla eitim almas için yatrm yapmaktadrlar. Dolaysyla, gelir düzeyi yüksek ailelerin yetenek düzeyi düük çocuklar her koulda diploma sahibi olmaktadr (Checchi, 2006:117-119). Çünkü ailenin maddi imkanlar çocuklarnn yetenek eksikliini telafi etmektedir. ekil 2.3’ten de görüldüü üzere bireylerin yeteneindeki sabit düüleri telafi etmek için ihtiyaç duyulan gelir de artan bir oranda yükselmektedir.
39 ETMDE FIRSAT ETSZLNN BULUNDUU ALANLAR
ekil 2.3: Çocuun Yetenei ve Ailesinin Gelir Düzeyi le Ulalabilecei Eitim Düzeyi
E*it+1=E(Ait+1,Yit) , E>=0
E: Eriilmek istenen eitim düzeyi
E*it+1: Belirli bir yetenek ve gelir düzeyi ile ulalabilecek eitim düzeyi
A: Çocuun yetenek düzeyi, Y: Ailenin gelir düzeyi, t: Nesil, i: Aile Kaynak: Checchi (2006:117-119)
PISA4 aratrmas ülkelerdeki eitimin kalitesi ve sosyo-ekonomik koullarn baar üzerindeki etkisi konusunda önemli bulgular ortaya koymutur. Türkiye en son yaplan PISA 2006 aratrmasnda hem OECD ortalamasnn altnda bir baar göstermi hem de sosyo-ekonomik koullarn örenci baars üzerindeki etkisinin ortalamann üzerinde olduu bir ülke olmutur (Bkz Ek-1). Dolaysyla, Türkiye’de eitimin kalitesinin yetersiz olmasnn yan sra frsat eitsizlii de önemli bir sorun olarak ortaya çkmaktadr.
PISA kapsamnda örencilerin eitime ilikin evlerinde sahip olduu imkânlarn baarlar üzerindeki etkileri de incelenmitir. Evde bulunan çalma masas, örencinin kendine ait odas, bilgisayar, kitap says vb. imkânlarn düzeyini ölçen bir endeks gelitirilmi ve bu endeksin örencilerin fen bilimleri becerisindeki baar düzeyine olan etkisi incelenmitir. Sonuç olarak, aratrma kapsamndaki tüm ülkelerde örencilerin evlerindeki eitime ilikin imkanlarn, baar düzeylerinde
4 PISA (Uluslararas Örenci Deerlendirme Program) aratrmas OECD’ye üye ve ortak ülkelerdeki
15 yandaki çocuklarn matematik, fen bilimleri ve okuma alanlarndaki beceri düzeylerini ölçmektedir. Ayrca, PISA çocuklarn sosyo-ekonomik koullar, örenme motivasyonlar ve eitim sistemlerinin karakteristikleri ile bunlar arasndaki sebep sonuç ilikilerini aratrmaktadr. PISA aratrmasnda örencilerin baar düzeyleri 1’den 6’ya kadar olan bir ölçekte deerlendirilmitir. Bu aratrma 2000, 2003 ve 2006 ylnda yaplmtr. Son iki aratrmaya Türkiye de katlmtr.
Ailenin Geliri Bireylerin yetenei
40 TÜRKYE’DE ETM POLTKALARININ FIRSAT ETSZL ÜZERNDEK ETKLER
etkisi olduu görülmektedir (Bkz. Tablo 2.2). Ancak, bu etkinin gücü ülkeler itibaryla farkllamaktadr.
Tablo 2.2 Örencilerin Eitime likin Evdeki mkanlarnn Baar Düzeylerine Etkisi
Eitime likin Evdeki
mkanlar En Kötü Olan Örencilerin En yi
Olanlara Göre Fen Bilimlerinde Baarsz
Olmas htimali (1)
Eitime likin mkanlar En yi ve En Kötü Olan Örencilerin PISA Fen Bilimleri Skorlar Arasndaki Fark
PISA 2006 PISA 2003 PISA 2000
ABD 1,7 58 51 80 Almanya 1,8 50 50 47 Avustralya 1,6 39 42 45 Avusturya 1,6 34 35 40 Belçika 2 44 74 74 Birleik Krallk 1,8 51 a a Çek Cumhuriyeti 2,4 66 64 54 Danimarka 1,3 25 65 59 Finlandiya 1,4 17 31 26 Fransa 2,4 71 48 49 Hollanda 2,1 60 74 a rlanda 1,8 49 53 46 spanya 1,9 48 39 36 sveç 1,5 34 57 27 sviçre 1,4 30 60 38 talya 1,9 56 46 35 zlanda 1,5 29 21 18 Japonya 1,6 42 53 30 Kanada 1,5 30 36 28 Kore 1,6 48 57 29 Lüksemburg 1,6 32 36 a Macaristan 2,6 77 52 63 Meksika 1,8 72 73 69 Norveç 1,6 32 45 65 OECD Ortalamas 1,8 50 53 47 Polonya 2 54 46 63 Portekiz 2,3 56 58 50 Slovak Cumhuriyeti 2,6 86 66 a Türkiye 2 73 85 a Yeni Zelanda 1,9 63 55 60 Yunanistan 2,3 78 69 40 a=Veri yok
(1) Fen bilimlerinde baarsz olarak nitelenen puan aralnda olma ihtimali eitim imkânlar en iyi ve en kötü olanlar için farkldr. Söz konusu rakamlar bu olaslklar arasndaki oran göstermektedir. Örnein, Türkiye’de eitime ilikin olarak evdeki imkanlar en alt düzey olanlarn baarsz olarak nitelenen puan aralnda olmalar ihtimali en üst düzeyde olanlara göre 2 kat daha fazladr.
41 ETMDE FIRSAT ETSZLNN BULUNDUU ALANLAR
Türkiye’de, evdeki eitime ilikin imkanlar en yetersiz örencilerin fen bilimlerinde en baarsz örenciler arasnda yer almas ihtimali dier örencilere göre iki kat daha fazla olup bu oran OECD ortalamasnn üzerindedir 5 (Bkz. Tablo 2.2, 1. sütun). Türkiye’de eitime ilikin imkânlar en iyi olan ve en kötü olan örencilerin fen bilimleri skoru arasndaki farkn 73 puan olduu görülmektedir. Türkiye, OECD ülkeleri içinde bu farkn en fazla olduu 3. ülke durumundadr (Bkz. Tablo 2.2, 2-4. sütunlar).
PISA aratrmasnda ülkeler itibaryla sosyo-ekonomik koullarn örenci baars üzerinde üç muhtemel etkisi olduu belirlenmitir. PISA 2006’ya katlan ülkelerin çounluunda örencilerin sosyo-ekonomik koullar ile baar düzeyleri arasndaki iliki kabaca dorusaldr. Bununla beraber söz konusu etkinin azalan oranda (sadaki ekil) veya artan oranda (ortadaki ekil) olabildii ülkeler de bulunmaktadr. Türkiye’de ise sosyo-ekonomik koullarn örenci baars üzerindeki etkisinin artan oranda olduu belirlenmitir. Dolaysyla, Türkiye’de örencilerin sosyo-ekonomik koullarndaki nispi art, örenci baarsnda daha büyük bir nispi arta neden olmaktadr (Bkz. ekil 2.4). Türkiye’de frsat eitliine yönelik eitim politikalarna göre bu durumun olumlu veya olumsuz sonuçlar olabilir. Türkiye, sosyo-ekonomik koullar kötü olan örencilerini eitim hizmetlerinden eit bir ekilde yararlanmas konusunda destekledii takdirde, örencilerin baar düzeyinin hzla yükselmesi beklenmektedir. Türkiye bu yönde bir politika gelitirmedii takdirde örencilerin baar düzeyinin dier ülkelerdekinden çok daha kötü bir ekilde etkilenmesi kuvvetle muhtemeldir.
5 Türkiye’de, PISA’nn yapld 15 yandaki okullama oran PISA’ya katlan tüm ülkeler içinde en
düük olduundan, görece sosyo-ekonomik koullar yetersiz ve baar düzeyi düük çocuklar PISA aratrmasnda yeterince temsil edilmemitir (Bkz. Ek-1). Dolaysyla, Türkiye’de 15 yandaki çocuklarn baar düzeylerinin daha düük ve sosyo-ekonomik koullarn ise örenci baars üzerindeki etkisinin daha fazla olmas kuvvetle muhtemeldir. Çalmann sonraki bölümlerinde bu kapsamda yaplan deerlendirmelerde bu etki dikkate alnmaldr.
42 TÜRKYE’DE ETM POLTKALARININ FIRSAT ETSZL ÜZERNDEK ETKLER
ekil 2.4: Sosyo-ekonomik Koullarn Örenci Baars Üzerindeki Muhtemel Etkileri
ESKS: Ekonomik Sosyal ve Kültürel Statü ÖB: Örenci Baars
Kaynak: OECD (2007c:187)’den derlenmitir.
Türkiye’de sosyo-ekonomik koullar kaliteli eitime eriim konusunda da belirleyici bir etken olmaktadr. Mete (2004:23) yapt çalmada Türkiye’de sosyo- ekonomik koullarn örencilerin kaliteli eitime eriiminde etkileri konusunda önemli bulgulara ulamtr. Bu çalmada, ilköretim çanda olan nüfusun yüzde 35’inin yoksul olduu, bununla beraber ilköretim çanda olup okula gitmeyenler için bu orann yüzde 53 olduu belirlenmitir. Ayrca, çocuun ailesinin gelir düzeyinin yüksek olmas ortaöretime devam etme olasln yüzde 11, anne ve babasnn ortaöretim ve üzerinde mezun olmalar ise bu olasl yüzde 20 orannda artrmaktadr. Krsal alanlarda lisenin bulunmas ise bu olasl yüzde 10 orannda artrmaktadr. Gelir dalmnn alt çeyreinde olan aileler üst çeyreinde olanlara göre çocuklarnn okulundaki öretmen eksiklii ve tesislerin yetersiz olmas bata olmak üzere bu okullarla ilgili olarak daha çok sorun yaamaktadrlar. Dolaysyla, Türkiye’de sosyo-ekonomik koullar sadece eitime eriim için deil kaliteli eitime eriim için de belirleyici olmaktadr. Eitimin temel kademelerindeki bu eitsizlikler, eitimin daha ileri kademelerindeki eitsizlikleri de artrmaktadr.
Birçok ülkede eitim düzeyi yüksek ailelerin çocuklar yükseköretime daha çok eriim salamaktadr. 1995 yl itibaryla OECD ülkelerinde ebeveynleri yükseköretim mezunu olan çocuklarn yükseköretimden mezun olma olaslklarnn ebeveynleri ortaöretimin altnda mezun olanlara göre iki ve alt kat arasnda daha fazla olduu belirlenmitir. Son dönemde görece sosyo-ekonomik koullar yetersiz olan bireylerin yükseköretime eriimlerinde mutlak bir art
ESKS ESKS
ÖB ÖB ÖB
43 ETMDE FIRSAT ETSZLNN BULUNDUU ALANLAR
olmutur. Ancak, genel olarak sosyo-ekonomik koullar yükseköretime devam etme konusunda önemini korumaktadr (Hiroshi ve ark., 1995:193). Türkiye’de de ÖSYM tarafndan yaplan aratrmada örencilerin Örenci Seçme Snavnda (ÖSS) fen, matematik, Türkçe ve sosyal bilimler alanlarnda aldklar ham puanlarn sosyo- ekonomik düzeylerinden nasl etkilendii incelenmitir. Aratrmann sonuçlarna göre anne ve babann eitim düzeyinin, ailelerin aylk toplam gelirinin, temel eitim ve ortaöretimdeki baarnn, yaanlan yerin nüfusunun, dershaneye devam edilen sürenin, dershaneye ve özel kurslara ödenen ücretlerin örencilerin puanlar ile istatistiksel olarak anlaml pozitif ilikileri olduu ortaya çkmtr (ÖSYM, 2005:25- 63). Bu nedenle Türkiye’de yüksek öretime giri sistemi de frsat eitsizliini artrmaktadr. Yükseköretime girilerdeki eitsizlik genel olarak snav sisteminden dolay okul d kurumlara duyulan ihtiyaç ve eitimin temel kademelerindeki eitsizliklerden kaynaklanmaktadr. Türkiye’de sosyo-ekonomik koullar yetersiz olan birçok genç ortaöretimden mezun olamad ve kaliteli eitim alamad için üniversite snavna giri imkân bulamamakta veya baarl olamamaktadr. Dolaysyla, eitimin temel kademelerindeki eitsizliklerin azaltlmasnn yükseköretimdeki frsat eitliine de katk vermesi beklenmektedir.
2.1.3. Okullar arasndaki kalite farkllklarnn örenci baars üzerindeki etkisi
Örencilerin eitimdeki baars sadece kendi yetenek düzeylerinden veya sosyo-ekonomik koullarndan deil ayn zamanda devam ettikleri okulun kalitesinden de etkilenmektedir. Bu nedenle okullar arasndaki kalite farkllklar da frsat eitsizliini artrmaktadr. Farkl eitim sistemlerinde farkl sayda okul türü bulunabilmektedir. Eitim sistemi içinde farkl okul türlerinin bulunmas ile bu okullar arasnda örencilerin yeteneklerine ve sosyo-ekonomik koullarna göre dalm, eitim öretim tekniklerinin ve kaliteli eitim imkânlarn farkll gibi nedenlerden dolay okullar arasnda kalite farkllklar ortaya çkmaktadr (OECD, 2007b:42).
PISA aratrmas kapsamnda, ülkeler itibaryla okullarn ortalama baar (kalite) farkllklarnn nedenleri incelenmitir. ekil 2.5’de ülkeler itibaryla farkl
44 TÜRKYE’DE ETM POLTKALARININ FIRSAT ETSZL ÜZERNDEK ETKLER
okullardaki örencilerin baar düzeyleri arasndaki farkllklar (okullar arasndaki varyans) ve ayn okul içindeki örencilerin baar düzeyleri arasndaki farkllklar (okul içindeki varyans) görülmektedir6. ekilden de görüldüü üzere okullar içindeki baar farkllklar hemen hemen tüm ülkelerde yüksek olmakla beraber baz ülkelerde okullar arasndaki baar farkllklar yüksektir.
Türkiye’de örenciler arasndaki baar farkllklarnn büyüklüü OECD ortalamasnn yüzde 77’si kadardr7. Bununla beraber, bu farkllklarn okullar arasndaki kalite farkllklaryla açklanan oran Türkiye’de yüzde 53 iken OECD’de yüzde 33’tür. Dolaysyla, Türkiye’de örencilerin baar farkllklar büyük oranda okullar arasndaki kalite farkllklarndan kaynaklanmaktadr. Türkiye PISA’ya katlan 57 ülke içinde okullar arasndaki baar farkllklarnn en fazla olduu 19. ülkedir. Okullar arasndaki baar farklklar ise büyük oranda farkl okullardaki örencilerin ‘sosyo-ekonomik kompozisyonu’ tarafndan belirlenmektedir. OECD itibaryla okullar arasndaki baar düzeyi (kalite) farkllklarnn yaklak olarak yüzde 62’si bu okullarn ve bu okullardaki örencilerin sosyo-ekonomik düzeyindeki farkllklardan kaynaklanmaktadr. Türkiye’de ise bu oran yaklak olarak yüzde 60’tr. Türkiye’de okullar arasndaki kalite farkllklarnn yüzde 40’lk ksm ise, okullardaki eitim imkânlar, örencilerin yetenek düzeyleri, eitim ve öretim teknikleri vb. dier faktörler ile açklanmaktadr.
6
ekil 2.5’deki barlarn toplam uzunluu örencilerin baar düzeyinin varyansn göstermektedir. OECD ortalamas olan 100’den büyük varyans deerlerine sahip ülkelerdeki örencilerin baar farkllklar OECD ortalamasndan yüksektir. Örencilerin baar düzeyindeki varyans, okullar içindeki ve okullar arasndaki baar farkllklarndan kaynaklanabilmektedir. ekilde, sa tarafta yer alan barlarn uzunluu okullar içindeki baar varyansn, sol tarafta yer alan barlarn uzunluu ise okullar arasndaki baar varyansn göstermektedir. Öte yandan açk renkle iaretlenmi barlarn uzunluu ise baar varyansnn ne kadarnn örencilerin sosyo-ekonomik koullar ile açklanabildiini göstermektedir.
45 ETMDE FIRSAT ETSZLNN BULUNDUU ALANLAR
ekil 2.5: Fen Bilimleri Becerisinde Okullar Arasnda ve Okul çinde Örenci Performans Varyans (PISA 2006)
Okullar Arasndaki Toplam Varyans
Okullar arasndaki varyansn örencilerin ve okullarn ekonomik, sosyal ve kültürel koullar ile açklanan oran
Okullar arasndaki varyansn örencilerin ve okullarn ekonomik, sosyal ve kültürel koullar ile açklanan oran
Okulllar Arasndaki Varyans Okullar çindeki Varyans
100 80 60 40 20 0 20 40 60 80 100 120 Bulgaristan Almanya Slovenya Çek Avusturya Macaristan Hollanda Belçika Arjantin ili Japonya talya Yunanistan Katar Çin T aipei srail Brezilya Slovak T ürkiye Uruguay sviçre Romanya Srbistan Hong Kong- Hrvatistan T unus Kore Krgzistan Lüksemburg ABD Portekiz T ayland Meksika Litvanya Kolombiya Rusya Birleik Krallk Karada Yeni Zelanda Avusturalya Ürdün Endonezya Makao-Chin Azerbaycan Kanada rlanda Estonya Danimarka Letonya spanya Polonya sveç Norveç zlanda OECD Ortalamas yüzde 33 OECD Ortalamas yüzde 67
(1) Ülkeler okullar arasndaki baar farkllnn büyüklüüne göre sralanmtr Kaynak: OECD, (2007c:171)
46 TÜRKYE’DE ETM POLTKALARININ FIRSAT ETSZL ÜZERNDEK ETKLER
Okullar arasndaki kalite farkllklar büyük oranda eitim sistemindeki örgütsel yaplardan ve kaynak dalmndan etkilenmektedir. Birçok ülke okullar arasndaki kalite farkllklarn azaltmak için bu yönde eitlikçi politikalara odaklanmaktadr. Örnein, PISA’da OECD ortalamasnn üzerinde bir baar gösteren, ancak okullar arasndaki kalite farkllklarnn fazla olduu Almanya’da bu konu üzerinde derin tartmalar yaplmaya balanmtr. Türkiye’de de okullar arasndaki kalite farkllklarn fazla olmas ve bunun da örencilerin eitimdeki