Erken yönlendirme

Birçok eitim sistemi, örencileri farkl müfredatlarn uyguland, devam edilen program sonunda farkl yeterliliklerin kazanld ve yükseköretime veya ie geçme noktasnda farkl beklentilerin olutuu farkl türdeki eitimlere ayrmay salayan mekanizmalar içermektedir. Genel olarak akademik alanlar yükseköretime daha kolay geçi salamakta iken mesleki alanlar igücü piyasasndaki belirli ilere geçii kolaylatrmaktadr.

Mesleki veya genel eitime yönlendirme genel olarak ortaokul veya lisede olmaktadr. Örnein, Finlandiya, Norveç ve sveç gibi ülkelerde mesleki ve genel eitime yönlendirme 9 yllk kesintisiz temel eitimin sonrasnda olmaktadr. Okullar arasndaki baar farkllklarnn yüksek olduu Orta Avrupa’daki Almanya, Avusturya ve Macaristan gibi baz ülkelerde ise yönlendirme neredeyse çocukluk döneminde olmaktadr. PISA sonuçlar Orta Avrupa’daki bu ülkelerde eitimin kalitesinin ortalamann üzerinde olduunu göstermekle beraber okullar arasndaki baar farkllklarnn çok olduunu ortaya koymutur. Bu farkllklar büyük oranda erken yönlendirmenin neden olduu okullar arasndaki farkllklardan kaynaklanmaktadr (PISA, 2007:274).

Birçok OECD ülkesi zorunlu ve temel eitimi 15 yana kadar uzatm ve ortaokul düzeyinde farkl alanlara yönlendirmeyi yasaklamtr. Kuzey ülkeleri bu deiimi bir nesil önce yapm ve bu konuda ilk olmulardr. spanya bu reformu 1990’larn banda yaparak kapsayc eitimi iki yl daha artrmtr. spanya’da ilkokul ve ortaokulu kapsayan zorunlu eitimin süresi 10 yl olup mesleki eitime yönlendirme 11. snfta yaplmakta ve lise 2 yldan olumaktadr. Polonya’nn 2002 ylnda yapt eitim reformunda ise, genel eitim ve mesleki eitim arasnda seçim yaplacak ya 14’ten 15’e ertelenmitir. Böylece zorunlu temel eitimin süresi 9 yla çkarlmtr. PISA 2000 ve PISA 2006 sonuçlar karlatrldnda, Polonya’da hem örencilerin ortalama baar düzeyinin artt hem de eitsizliin azald gözlenmitir (OECD, 2007b:67).

92 TÜRKYE’DE ETM POLTKALARININ FIRSAT ETSZL ÜZERNDEK ETKLER

Gerek PISA aratrmas gerekse bu alanda yaplan dier çalmalar erken yata örencilerin farkl okul türü ve farkl programlara yönlendirilmesinin örenci baarlar arasndaki fark açaca konusunda birlemilerdir (OECD, 2007c:274). Ayrca, Hanushek ve Wössmann (2005:75) uluslararas örenci deerlendirme çalmalaryla yaptklar çalmada erken yönlendirmenin frsat eitsizlii ve verimlilik üzerindeki etkisini incelemilerdir. Bu çalmann sonuçlar, erken yönlendirmenin frsat eitsizliini artrdn ve eitimin geneli açsndan da bir verimlilik salamadn ortaya koymutur.

Türkiye’de, 1997 ylnda ‘Temel Eitim Reformu’ ile birlikte zorunlu ve kesintisiz temel eitimin süresi sekiz yla çkarlm ve genel ve mesleki eitime devam etme kararnn lise düzeyinde verilmesi salanmtr. Avrupa Birlii hibesi ve destei ile yürütülen Mesleki Eitimi Güçlendirme Projesi (MEGEP) kapsamnda yaplan çalmalar ile 2005-2006 eitim öretim döneminde ortaöretimin süresi dört yla çkarlm ve modüler esasa göre yeniden yaplandrlmtr. Bu kapsamda ortaöretimdeki dokuzuncu snf tüm okul türlerinde ortak ve yönlendirmenin yaplaca bir snf olarak düzenlenmitir. Örenciler 10. snfta hangi program takip edeceklerine, 9. snf sonundaki akademik becerileri, ilgileri ve istekleri dorultusunda karar vermektedirler. Genel ve meslek liselerinde, ortak 9. snfa konulan ‘Tantm ve Yönlendirme’ dersi ile örencilere mesleki ve teknik eitim ile akademik alanlar tantlmakta, ilgi ve yönelimlerine uygun meslek seçimini doru olarak yapabilmelerine katkda bulunulmaya çallmaktadr. Mesleki ve teknik eitime devam eden örencilerin 10. snfta meslek alanlarna, 11. snfta meslek dalna ayrlarak ve 12. snfta da bu dallara devam ederek mezun olmalar beklenmektedir.

Türkiye’de zorunlu eitimin süresinin uzatlmas ve ortaöretimde bir yln ortak olmas ile yönlendirmenin bir yl ertelenmesi frsat eitlii açsndan olumlu bir gelime olmutur. Bununla beraber, ortaöretimdeki 9. snfn ortak olmasnn eitimde frsat eitliine katk vermesi beklenmekle birlikte bu katk ortaöretime geçilerin oran nispetinde olacaktr. lköretimden sonra eitim sisteminin dna çklmasnn önemli nedenlerinden biri de çocuklarn genel ve mesleki ortaöretim

93 ZORUNLU TEMEL ETMN TAMAMLANMASI VE ORTAÖRETME

GEÇ

ile yükseköretimde kendilerini ne tür frsatlarn bekledii konusunda yeterince bilgilendirilmemesi olarak kabul edilmektedir. Özellikle, ebeveynlerinin eitim düzeyi düük ve bu konuda kendilerine rehberlik edecek yetikinlerin olmad çocuklar bu riskle daha çok kar karya kalmaktadr.

Fransa, spanya, Finlandiya, sveç, Almanya ve Avusturya’nn da aralarnda bulunduu birçok AB ülkesinde, Japonya’da ve Kore’de zorunlu temel eitimin süresi en az 9 yldan olumaktadr. Ayrca, birçok ülkede ortaokulun son yl örencileri lisedeki genel veya mesleki eitim programlarna hazrlamay amaçlamaktadr. Örnein, Fransa’da zorunlu eitim, 5 yl ilkokul, 4 yl ortaokul ve 1 yl da lise olmak üzere toplam 10 yldan olumakta olup ortaokulun son ylnda genel ve mesleki eitim programlarna yönelik yönlendirme yaplmaktadr.

Türkiye’de Dünya Bankas kredisi ile yürütülen Ortaöretim Projesi kapsamnda ortaöretimin zorunlu eitime dahil edilerek zorunlu eitimin süresinin 12 yla çkarlmas hedeflenmektedir. Ancak, ksa vadede ortaöretimin zorunlu eitime dahil edilmesi mevcut kapasite ile çok mümkün görülmemektedir. Bu nedenle öncelikle zorunlu temel eitimin süresinin 9 yla çkarlmas daha ulalabilir ve makul bir hedeftir.

Türkiye’de ortaöretimdeki ortak ve yönlendirme snf olan 9. snfn zorunlu temel eitime dahil edilmesi durumunda ilköretimdeki tüm örencilerin gelecekteki eitim frsatlar konusunda daha fazla bilgiye sahip olmalar beklenmektedir. Dolaysyla, ilköretim mezunlar ortaöretime devam etme ile mesleki ve genel eitim arasnda seçim yapma konusunda daha salkl karar verme imkan bulacaklardr. Ayrca, 9. snftaki bilgi ve iletiim teknolojileri ile yabanc dil dersleri günümüz toplumunda herkesin sahip olmas gerektii becerilerin kazanlmas açsndan önem tamaktadr. Bu nedenle okullama oranlarnn daha yüksek olduu ilköretimin süresinin 9 yla uzatlmas ile bu becerilerin daha çok örenci tarafndan kazanlmasnn salanmas gerekmektedir. Dier yandan 9. snftaki mevcut tantm ve yönlendirme faaliyetleri yetersizdir. Bu snf genel olarak genel ve mesleki eitimde ortak genel kültür derslerinin verildii bir snf görüntüsündedir. Bu snfn, özellikle çocuklarn meslekleri ve ilerideki eitim

94 TÜRKYE’DE ETM POLTKALARININ FIRSAT ETSZL ÜZERNDEK ETKLER

imkânlarn tanmalar açsndan iyeri ve eitim kurumlar gezileri, mesleinde baarl kiilerle söyleiler gibi birtakm faaliyetlerle desteklenmesi gerekmektedir.