İş Yapma Raporu

Dünya Bankası ve Uluslararası Finans Kuruluşu ortaklığıyla hazırlanan, iş ve yatırım ortamının geliştirilmesi kapsamında ülkelerin yaptığı düzenlemeleri ve birbirlerine göre performanslarını ölçen İş Yapma Raporu, ilk olarak 2003 yılında “Doing Business 2004” adıyla ve “Düzenlemeleri Anlamak” teması ile yayımlanmıştır. Yayımlanan raporlarda her yıl45 _{raporun çıkarımları doğrultusunda bir} tema belirlenmektedir. Başlarda iş ortamı ile ilgili düzenlemeleri mikro çerçevede ve algı tabanlı olmayan bir yaklaşımla inceleyen rapor, sonraki yıllarda algı tabanlı ve makro perspektif içerecek şekilde hazırlanmıştır.

İş Yapma Raporları küçük ve orta ölçekli yerel işletmelere yönelik düzenlemeleri 6 bölgede (Doğu Asya ve Pasifik, Avrupa ve Orta Asya, Latin Amerika ve Karayipler, Orta Doğu ve Kuzey Afrika, Güney Asya, Sahra-Altı Afrika46_{) ve 10} adet gösterge temelinde incelemektedir. 2003 yılından bu yana bu göstergelerin sayısında, isimlerinde ve kapsamlarında ihtiyaçlar doğrultusunda değişiklikler

43 _{Sorumlu yatırım, kurumsal yatırımcıların yatırım yapılacak ülke/sektör/firmalarda finansal getirinin} yanında, çevresel ve sosyal maliyetleri de dikkate aldıkları ve piyasanın sağlıklı işleyişi ve uzun dönemli istikrarı için bu ilkeleri ön planda tutan firmaların tercih ettikleri bir yaklaşımdır. (http://www.borsaistanbul.com/data/kilavuzlar/surdurulebilirlik-rehberi.pdf, 25.06.2015) 44 _{UNCTAD, 2015: 127-131}

45 _{2007 ve 2008 yılı raporları hariç}

yapılmıştır. Bu 10 adet göstergenin de her birinin alt göstergeleri bulunmaktadır. 2014 yılında yayımlanan “Doing Business 2015” raporunda bu 10 adet göstergeye ait 52 adet alt gösterge yer almaktadır.47 _{Alt göstergelerin her birinde de günün ihtiyaçları} doğrultusunda güncellemeler yapılmaktadır. Raporda 189 ülke bu göstergeler temelinde değerlendirilmiştir.

2014 yılında yayımlanan Doing Business 2015 raporunda iş ve yatırım ortamı ile ilgili düzenlemeler;

 İşe başlama,  İnşaat izinleri,  Elektrik temini,  Tapu kaydı,  Kredi temini,

 Azınlık yatırımcıların korunması,  Vergi ödeme,

 Dış ticaret,

 Sözleşmenin icrası,  Şirket tasfiyesi,  İstihdam

göstergeleri altında değerlendirilmektedir.48

Ülkelerin iş ve yatırım ortamlarının durumunu gösteren ve raporun genel göstergesi olan “İş Yapma Kolaylığı Endeksi (Ease of Doing Business Rank)”, istihdam haricindeki diğer 10 göstergenin değerlendirilmesinden oluşturulmuştur. Raporda bahsedilen ülke sıralamaları, ülkelerin iş yapma kolaylığı endeksine göre olan sıralamalarıdır. Bu endeksle birlikte raporda en iyi ülke performansı sıralaması (Distance to Frontier) göstergesi de yer almaktadır. Raporda ülkelerin sıralamalarının belirlenmesine esas teşkil eden veriler, ülkelerin ekonomik faaliyetin en yoğun olduğu şehirlerde faaliyet gösteren firmalardan temin edilmektedir. Bir ülkenin sıralaması alt

47 _{2015 raporu itibarıyla bu 52 adet alt göstergenin 31 tanesi ülkelerin sıralamasının hesaplanmasına} esas teşkil etmektedir. Diğer göstergeler yardımcı niteliktedir.

48 _{İş Yapma Raporları genellikle Eylül – Ekim ayında yayımlanmaktadır. Raporlar yayımlanırken bir} sonraki yılın ismiyle adlandırılmaktadır. Örneğin, 2014 yılında yayımlanan raporun ismi “ Doing Business 2015”tir.

göstergelerdeki yüzdelik değerlerin ortalaması alınarak hesaplanmaktadır. Alt göstergelerdeki değerler de kendi alt göstergelerindeki değerlerin ortalaması alınarak hesaplanmaktadır. Bu değerler belirlenirken örnek bir olay kurgusu içerisinde katılımcılara bazı sorular sorulmakta ve sorulara verilen cevaplar doğrultusunda puanlar verilmekte, bu şekilde alt göstergelere ait değerler oluşturulmaktadır. Ayrıca rapor, yatırımcıların incelenen ülkede uygulanmakta olan tüm mevzuatı bildiğini ve bunlara riayet ettiğini varsaymaktadır.

Ülkelerin yatırım ortamına ilişkin reform gündemlerini şekillendiren İş Ortamı Raporlarının öne çıkardığı konularla ilgili olarak, 2003 – 2014 yılları arasında dünya genelinde 600’den fazla reform niteliğinde mevzuat düzenlemesi gerçekleştirilmiştir. Hatta bazı ülkeler, çalıştaylar düzenleyerek reform yapılması ihtiyacı bulunan konularda kamuda görev yapan uzmanların İş Ortamı Raporunu oluşturan Dünya Bankası uzmanlarıyla fikir alışverişinde bulunmasını sağlamaktadır. 50’den fazla ülkede yatırım ortamı reformu için komiteler oluşturularak bu yönde çalışmalar gerçekleştirilmektedir.49

İş Yapma Raporu’nun son yıllarda öne çıkan hususlarına bakılacak olursa; 2011 yılında yayımlanan “Doing Business 2012” raporunda 2010-2011 Haziran döneminde özellikle düşük ve orta düşük gelirli ekonomilerde yapılan reformların yüzde 43’ünün kredi elde etmeye, yatırımcıları korumaya, sözleşmelerin uygulanmasına ve şirket tasfiyesi başlıklarına odaklanmış olduğu görülmektedir. Bu dönemde 125 devlet, 245 adet kurumsal ve düzenleyici reform yürürlüğe koymuştur.50

Ancak yapılan 245 reformdan sadece ikisi Türkiye’de gerçekleştirilmiştir. Türkiye’de gerçekleştirilen bu iki reform uygulaması ise kuruluş sözleşmesi ve diğer belgeler için noter harçlarının düşürülerek iş kurmanın daha az maliyetli hale getirilmesi ve şirketler için sosyal güvenlik prim oranında 5 puanlık bir indirime gidilerek vergi uyumunun kolaylaştırılmasıdır.51

Raporda yer alan sıralamaya göre dünyada iş yapmanın en kolay olduğu ülke Singapur’dur. Singapur’u sırasıyla Hong Kong, Yeni Zelanda, Amerika Birleşik

49 _{Ekonomi Bakanlığı, 2014: 11} 50 _{Dünya Bankası ve IFC, 2011: 1} 51 _{a.g.e., 2011: 75}

Devletleri (ABD) ve Danimarka izlemektedir. Türkiye ise bir önceki yılın revize edilmiş raporuna göre 2 basamak yükselerek 183 ülke arasında 71. sırada yer almıştır.52

2012 yılında yayımlanan “Doing Business 2013” raporunda ise 2011-2012 döneminde 108 ekonomide toplam 201 düzenleyici reform gerçekleştirildiği belirtilmektedir. Düzenleyici reformların yüzde 44’ü işe başlama, vergi ödeme ve dış ticaret başlıklarında yoğunlaşmıştır. Bu düzenleyici reformların çoğu Doğu Avrupa ve Orta Asya’da yer alan ülkeler tarafından gerçekleştirilmiştir. Bu bölgelerde yer alan ülkelerin yüzde 88’i en az bir reform gerçekleştirmiştir. Raporda iş yapma kolaylığı endeksinde ilk sırada Singapur yer alırken 2011-2012 döneminde inşaat izinlerinin alınması, vergi ödeme, sözleşmelerin icrası ve şirket tasfiyeleri konularındaki reformlarıyla en fazla gelişme gösteren ülke Polonya olmuştur.53

Türkiye ise 2 alanda reform gerçekleştirmiştir. Bu alanlar; inşaat izinleri ve sözleşmelerin icrası alanlarıdır. Bu alanlarda yapılan düzenlemeler sırasıyla; toplam alanı 1.500 m2_{’nin altında olan ve konut olmayan binalarda sığınak yapımı} zorunluluğunun kaldırılması ve yeni medeni usul hukukunun oluşturulmasıdır.54

2012-2013 döneminde yapılan düzenlemelerin yer aldığı “Doing Business 2014” raporuna göre 114 ülke 238 düzenleyici reformu hayata geçirmiştir. Reformların gerçekleştirildiği bölgeler arasında Güney Asya bölgesi, içerisinde yer alan ekonomilerin yüzde 75’inin en az bir reform gerçekleştirmesi ile ilk sırada yer almıştır. Bu reformlar arasında işlemlerin karmaşıklığını ve maliyetini azaltmaya yönelik reformların kurumların güçlendirilmesine yönelik reformlardan daha fazla olduğu görülmektedir. Rapora göre bu reformlar sayesinde 2012 yılında toplam işlem sayısı 21.272, bu işlemleri tamamlama süresi 248.745 gün ve bu işlemlerin toplam maliyeti 15,2 milyar dolar iken; 2013 yılında toplam işlem sayısı 21.001’e, tamamlanma süresi 243.283 güne ve toplam işlem maliyeti 14,9 milyar dolara düşmüştür. Raporda iş yapma kolaylığı endeksinde ilk sırada Singapur yer alırken

52 _{a.g.e., 2011: 6}

53 _{Dünya Bankası ve IFC, 2012: 1-3} 54 _{a.g.e., 2012: 143}

2012-2013 döneminde iş ortamını iyileştirmeye yönelik 8 reform gerçekleştirerek en fazla gelişme kaydeden ülke Ukrayna olmuştur.

Aynı rapora göre Türkiye ise 2012-2013 döneminde inşaat izinleri, elektrik temini ve yatırımcının korunması başlıklarında reform gerçekleştirmiştir. Türkiye inşaat izinlerinin kolaylaştırılması amacıyla yapı kullanma izin belgesi için gereken belgeleri azaltmış, imar planın verilmesine de süre sınırı getirmiştir. Elektrik temini başlığında dış denetimler ortadan kaldırılmış, bazı idari maliyetler azaltılmıştır. Yatırımcının korunması başlığında ise yeni Türk Ticaret Kanunu aracılığı ile ilgili tarafların işlemlerinde hile/kötüye kullanma olması durumunda sorumluluğu olan yöneticilerin elde ettikleri kârları geri vermesi zorunlu hale getirilmiş ve pay sahiplerine, zarara yol açtığı iddia olunan menfaat çatışmasını araştırmak üzere bir denetçi atanmasını talep etme hakkı verilmiştir.55

“Doing Business 2015” raporuna göre iş yapmanın kolaylaştırılması için 2004-2014 yılları arasında 2.400’den fazla düzenleme yapılmış olup, 2013-2014 Haziran döneminde 123 ülke, iş ve yatırım ortamını kolaylaştırmak için 230 reform çalışması gerçekleştirmiştir. Bu reform çalışmalarından yüzde 63’ü düzenleyici süreçlerin maliyetini ve karmaşıklığını azaltmaya yönelik iken, yüzde 27’si yasal kurum ve kuruluşları güçlendirmeye yönelik olarak gerçekleştirilmiştir. Sahra-Altı Afrika, en fazla ekonominin bulunduğu bölge, düzenleyici süreçlerin karmaşıklığı ve maliyetini azaltıcı 39 reform ve yasal kurumları güçlendirici 36 reform ile düzenleyici reformların en fazla yapıldığı bölge olmuştur. Önceki yıllarda olduğu gibi bu yıl da Avrupa ve Orta Asya bölgesi, yüzde 85 oranla en azından bir düzenleyici reformu gerçekleştiren ekonomiler arasında en büyük paya sahiptir.

Singapur, Doing Business 2015 Raporunda da liderliğini devam ettirirken; önceki listelerde yer alan 17 ülkeye ek olarak Estonya, Almanya ve İsviçre de ilk 20 ülke arasına girmiştir. Tacikistan ise 4 başlık altında düzenlemelerin en çok gerçekleştirildiği ülke olmuştur. Reform konusunda ön sıralarda yer alan 10 ülke (Tacikistan, Benin, Togo, Fildişi Sahili, Senegal, Birleşik Arap Emirlikleri, Trinidad- Tobago, Demokratik Kongo Cumhuriyeti, Azerbaycan ve İrlanda) söz konusu

dönemde 40 adet düzenleme gerçekleştirmiştir. En iyi performans gösteren bu 10 ülkeden 8’i işe başlamayı kolaylaştırıcı reformlar gerçekleştirirken 7’si kredi teminini kolaylaştırıcı reformlar yapmışlardır.56

Aynı rapora göre Türkiye, 2013-2014 döneminde sözleşmenin icrası başlığında mahkeme hizmetleri için oluşturduğu elektronik dosyalama sistemine ilişkin düzenlemeyi hayata geçirmiştir. Buna rağmen İş Yapma Kolaylığı Endeksine göre Türkiye'nin sıralaması, bir önceki raporun revize edilen sıralamasına göre 4 sıra gerileme göstermiş ve Türkiye 189 ülke arasında 55. sırada yer almıştır. İş Yapma Raporu 2014’te Türkiye’nin revize öncesi sıralaması 69, revize edilen sıralaması ise 51’dir.

Tüm bu gelişmelerle birlikte Şubat 2014’te gerçekleştirilen İş Ortamı Araştırma Konferansı’nın sonuçları doğrultusunda İş Yapma Raporlarının metodolojisinde değişiklikler yapılmıştır. 2014 yılında yayımlanan “Doing Business 2015” Raporuna göre, İş Yapma Raporu göstergelerinin 10 tanesinin 8’inde önemli iyileştirmelerin yapılacağı iki yıllık bir sürece girilmiştir. Bu iyileştirmelerde amaç mevzuatın etkinliğinin ve kalitesinin birlikte ölçülmesidir.

Ayrıca raporda, (i) iş yapma kolaylığı sıralamasını hesaplamada değişiklik yapılması, (ii) büyük nüfusa sahip ekonomilerdeki şehirlerin örnekleminin artırılması ve (iii) gösterge setlerinin kapsamının genişletilmesi alanlarında değişiklik yapılmıştır. i. İş Yapma Raporu 2015’ten itibaren sıralamanın, yüzdelik puan şeklinde değil, en iyi ülke performansı göstergesine göre yapılması kararlaştırılmıştır. Bu bağlamda, en iyi ve en kötü performans arası 100’e bölünerek ülkelerin yüz üzerinden puanları hesaplanmaktadır. ii. İş Yapma Raporu 2014’te ilk defa nüfusu 100 milyonu aşan (Doing

Business 2015 Raporunda 11 ülke) ülkelerdeki ikinci en büyük ticari şehirler de rapor kapsamına alınmıştır.

iii. İyileştirmeler iki ana sorunu çözmeyi hedeflemektedir. İlk olarak, devlet dairesi tarafından verilen bir hizmet ya da bir işlemin verimliliğini ölçen gösterge setlerinde (tapu kaydı gibi), o hizmetin

kalitesine odaklanılacaktır. İkinci olarak, düzenlemenin kalitesini ölçen gösterge setlerinde (küçük yatırımcıların korunması gibi) odaklanılacak alanlar örtülü alanlardaki iyi uygulamaları içerecek şekilde genişletilmiştir.

Doing Business 2015 Raporunda kredi temini, azınlık yatırımcıların korunması (önceki raporlardaki adı yatırımcının korunması), şirket tasfiyesi başlıklarının kapsamı genişletilmiştir. Doing Business 2016 Raporunda ise tapu kaydı, inşaat izinleri, elektrik temini, vergi ödeme, sözleşmenin icrası, başlıklarının kapsamının genişletilmesi planlanmaktadır.57