İş Yapma Raporları kapsamında Türkiye’nin değerlendirilmesi

Türkiye’de yatırım ortamının geliştirilmesine yönelik olarak yukarıda değindiğimiz çalışmalar olmakla birlikte Türkiye’nin yatırım ortamının daha fazla geliştirilmesi gerekmektedir. Bu durumu uluslararası raporlarda da görmek mümkündür. Bu çalışmaların önde gelenlerinden biri olan İş Yapma Raporlarında Türkiye’nin açıklanan sıralamaları ve revize sıralamaları Tablo 2.3’te gösterilmiştir.

Tablo 2.3. Türkiye’nin İş Yapma Raporlarında Açıklanan Sıralaması Yıllar Ülke

Sayısı Türkiye’nin Rapor Sıralaması Türkiye’nin Revize Sıralaması Türkiye’nin Revize Sıra Değişimi

2005 155 93 84 9 2006 175 91 65 26 2007 178 57 60 -3 2008 181 59 63 -4 2009 183 73 60 13 2010 183 65 73 -8 2011 183 71 68 3 2012 185 71 72 -1 2013 189 69 51 18 2014 189 55 51 4 2015 189 55 - -

Kaynak: Dünya Bankası, İş Yapma Raporu veri tabanı, http://www.doingbusiness.org/data, 25.07.2016

Tabloda da görüleceği üzere Türkiye’nin sıralaması 2005 yılına göre iyileşme göstermiştir. Ülke sayısında artış olmasına rağmen Türkiye’nin sıralamadaki yeri hem raporun açıklandığı yıl rapor sıralamasında hem de bir sonraki raporda yapılan revize sıralamalarda gelişme kaydetmiştir. 2005-2014 yılları arası dönemde sıralamalarda en

140 _{Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı, 2015a: 81 ve 2015b: 43-44; KOSGEB, 2015a: 84-86;} Kalkınma Bakanlığı,

http://odop.kalkinma.gov.tr/dokumanlar/07Is_ve_Yatirim_Ortaminin_Gelistirilmesi_Programi.pdf, 20.11.2015

fazla değişiklik 2006 yılında ve 2014 yılında yapılan revizeler sonrasında görülmüştür. Bu durumun ortaya çıkması her iki yılda da metodolojide revizyona gidilmesi ve önceki yılın bu revizyona göre değerlendirilmesi sonucunda oluşmuştur. Türkiye raporun ilk yayımlanmaya başladığı 2005 yılından itibaren en fazla ilerlemeyi 2013 yılında göstermiş ve 2014 yılındaki revize sonrasında bir önceki revize sıralamaya göre İş Yapma Kolaylığı Endeksinde 72. sıradan 51. sıraya yükselerek tam 21 sıra ilerleme kaydetmiştir.

Tablo 2.4. Türkiye’nin İş Yapma Raporu Göstergelerine Göre Sıralaması

2012 2013 2014 2012-2013 Değişim 2013-2014 Değişim İşe Başlama 73 64 88 9 -24 İnşaat İzinleri 147 137 108 10 29 Elektrik Temini 67 35 35 32 - Tapu Kaydı 42 55 51 -13 4 Kredi Temini 82 86 71 -4 15 Azınlık Yatırımcıların Korunması 67 12 20 55 -8 Vergi Ödeme 74 50 56 24 -6 Dış Ticaret 85 92 61 -7 31 Sözleşmenin İcrası 38 42 17 -4 25 Şirket Tasfiyesi 126 118 102 6 16 İş Yapma Kolaylığı Endeksi Sıralaması 72 51 51 21 -

Kaynak: Dünya Bankası, İş Yapma Raporu veri tabanı, http://www.doingbusiness.org/data, 25.07.2016

Not: Sıralamalar revize sıralamaları göstermektedir.

Tablo 2.4’te yer alan Türkiye’nin İş Yapma Raporu göstergelerine ait sıralamasına 2014 ve 2013 yılında yayımlanan raporlar çerçevesinde bakıldığında, 2014 yılında 2013 yılına göre 3 göstergede gerileme olduğu, 6 göstergede ilerleme olduğu ve 1 göstergede değişiklik olmadığı görülmektedir. Bu göstergeler arasında en dikkat çeken durum işe başlama alanında Türkiye’nin 24 sıra birden gerilemesi ve dış ticaret alanında 31 sıra ilerlemesidir. Tablodan da anlaşılacağı üzere son raporda yapılan metodolojik düzenlemeler Türkiye’nin sıralamasını göstergeler itibarıyla da çok ciddi bir şekilde etkilemiştir. Bu durum özellikle 2013 yılında yayımlanan raporun revizeye tabi tutulması sonucunda 2012 yılında yayımlanan rapor ile karşılaştırılmasında görülmektedir. Yapılan bu revizyon birçok göstergedeki sıralamaya olumlu yansımıştır. Bu revizyon sonrası en çok ilerleme sağlanan

göstergeler sırasıyla 55 sıra ilerleme ile azınlık yatırımcıların korunması, 32 sıra ilerleme ile elektrik temini ve 24 sıra ilerleme ile vergi ödeme alanlarıdır. Revizyon sonrası en fazla düşüş yaşanan gösterge ise 13 sıra gerileme yaşanan tapu kaydı göstergesidir.

Rapordaki göstergeler arasında Türkiye’nin sıralamasının en kötü olduğu göstergeler, şirket tasfiyesi ve inşaat izinleri göstergeleridir. Bu çerçevede, özellikle bu göstergelerde yapılacak reformlar, ülkemizin Rapordaki sıralamasının ilerlemesine ciddi katkı sağlayacaktır.

Ayrıca, “İş ve Yatırım Ortamının İyileştirilmesi ÖDÖP”te İş Yapma Raporu sıralamalarında ilk 40 ülke arasına girilmesi hedeflenmektedir. Tabloda da görüleceği üzere ülkemiz sadece elektrik temini, azınlık yatırımcıların korunması ve sözleşmenin icrası alanlarında ilk 40 ülke arasında yer almaktadır. Programda belirlenen hedefin yakalanması için diğer göstergelerin iyileştirilmesine yönelik ciddi reformların hayata geçirilmesi gerekmektedir.

Bu sonuçlardan anlaşılmaktadır ki iş ve yatırım ortamının iyileştirilmesine yönelik olarak yapılan bazı düzenlemelerin etkisi Türkiye’nin İş Yapma Raporu göstergelerindeki sıralamalarına da yansımıştır. Başta YOİKK ve YDK çalışmaları olmak üzere sektörel, bölgesel ve kurumsal stratejiler kapsamında yatırım ortamına ilişkin yapılan düzenlemeler Türkiye’nin yatırım ortamının iyileştirilmesine katkı sağlamıştır. Bu kapsamda son yıllarda; Türk Ticaret Kanunu ve Türk Borçlar Kanununda değişiklik yapılması, İşyeri Açma ve Çalışma Ruhsatlarına Dair Yönetmelikte düzenleme yapılarak ruhsat süreçlerinin basitleştirilmesi, birçok izinde idarelere gerekli işlemleri tamamlaması için süre sınırı getirilmesi, Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nun ve Medeni Usul Kanunu’nun yürürlüğe girmesi ve yeni bir yatırım teşvik sisteminin uygulanmaya başlanması gibi reformlar Türkiye’nin İş Yapma Raporlarındaki sıralamasının ilerlemesinde etkili olmuştur.

2.3.2. Uluslararası doğrudan yatırımlar kapsamında Türkiye’nin değerlendirilmesi

Yatırım ortamının en önemli göstergelerinden biri de ülkelerin UDY girişindeki performanslarıdır. Türkiye’nin UDY rakamları ve bu rakamlardaki değişmeler Tablo 2.5 ve Tablo 2.6’da yer almaktadır.

Tablo 2.5. Türkiye’ye Uluslararası Doğrudan Yatırım Girişi (2007-2015)

Milyar Dolar 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 Dünya 1.902 1.498 1.181 1.389 1.567 1.511 1.427 1.277 1.762 Gelişmekte Olan Ülkeler 526 578 465 625 670 659 662 698 765 Batı Asya 78,8 85,5 68,5 63,2 52,8 47,6 45,5 43,3 42,4 Türkiye 22,0 19,9 8,6 9,1 16,1 13,3 12,3 12,1 16,5 Kaynak: UNCTAD Dünya Yatırım Raporu 2016 verileri,

http://unctad.org/en/Pages/DIAE/World%20Investment%20Report/Annex-Tables.aspx, 25.07.2016 2007-2015 yılları arasında gelişmekte olan ülkelerin toplam UDY performansları 2008 yılındaki zirve seviyeyi yakalayıp geçmiş olmasına rağmen Türkiye gelişmekte olan ülkelerin genelinde yaşanan UDY artışından yeterince faydalanamamıştır. Özellikle 2012-2014 yılları arasında Türkiye gelişmekte olan ülkelerden daha kötü bir performans sergilemiştir. Ancak bu durum 2015 yılında tersine dönmüştür. Türkiye’ye UDY girişi 2007 yılında 22 milyar dolar iken yıllık ortalama yüzde 3,6 azalarak 2015 yılında 16,5 milyar dolar olmuştur. Bu dönemde gelişmekte olan ülkelere UDY girişi ise yıllık ortalama yüzde 4,8 artmıştır. Aynı dönemde Türkiye’nin içinde bulunduğu Batı Asya bölgesindeki UDY girişinde de azalma yaşanmıştır. Bu dönemde, Türkiye’ye UDY girişinde 2009 yılındaki yüzde 57’lik azalış ve 2011 yılındaki yüzde 78’lik artış dikkat çekmektedir.

Tablo 2.6. Türkiye’ye Uluslararası Doğrudan Yatırım Girişindeki Değişim (2007- 2015) Yüzde 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 Dünya 36 -21 -21 18 13 -4 -6 -11 38 Gelişmekte Olan Ülkeler 30 10 -20 34 7 -2 1 5 9 Batı Asya 15 9 -20 -8 -16 -10 -4 -5 -2 Türkiye 9 -10 -57 6 78 -18 -8 -1 36

Kaynak: UNCTAD Dünya Yatırım Raporu 2016 verileri,

Türkiye’nin Batı Asya bölgesinde, gelişmekte olan ülkeler arasında ve dünyada UDY miktarından aldığı payların gösterildiği Grafik 2.7’de de görüldüğü gibi 2015 yılında 2007 yılına göre Türkiye’nin UDY girişindeki payı gelişmekte olan ülkeler arasında ve dünyada azalırken Batı Asya bölgesinde artmıştır. 2007 yılında Türkiye’nin UDY girişindeki payı Batı Asya bölgesinde yüzde 27,99; gelişmekte olan ülkeler arasında yüzde 4,20; dünyada yüzde 1,16 iken 2015 yılında bu paylar sırasıyla yüzde 38,97; yüzde 2,16 ve yüzde 0,94 olmuştur. Bu dönemde Türkiye’nin gelişmekte olan ülkeler içerisindeki payı dünyadaki payına göre daha fazla azalmıştır. Bu durum da göstermektedir ki Türkiye, gelişmekte olan ülkeler içerisinde daha kötü bir performans ortaya koymuştur. Bu kötü performansın ortaya çıkmasında hem ülkemizde yatırım ortamının iyileştirilmesine dönük gerçekleştirilen faaliyetlerin yetersiz kalması hem de diğer gelişmekte olan ülkelerin yatırım ortamlarını kriz sonrası sürece göre daha cazip hale getirmesi etkili olmuştur. Ayrıca, siyasi, ekonomik, politik ve bölgesel riskler de ülkemize UDY girişindeki azalışa sebep olan önemli unsurlardır.

Grafik 2.7. Türkiye’nin Uluslararası Doğrudan Yatırım Girişinden Aldığı Pay (2007-2015)

Yüzde

Kaynak: UNCTAD Dünya Yatırım Raporu 2016 verileri,

http://unctad.org/en/Pages/DIAE/World%20Investment%20Report/Annex-Tables.aspx, 25.07.2016 Türkiye’ye ilişkin uluslararası çalışmalardaki verilerin yanı sıra ülkemizde UDY rakamlarına ilişkin istatistikler Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası (TCMB) tarafından da yayımlanmaktadır. Ayrıca, bu veriler kullanılarak Ekonomi Bakanlığı

0 5 10 15 20 25 30 35 40 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015

tarafından “Uluslararası Doğrudan Yatırım Verileri Bülteni” yayımlanmaktadır. Türkiye’ye giren UDY rakamlarına ilişkin bilgiler TCMB’nin yayımladığı “Ödemeler Dengesi İstatistikleri” verilerinde, finans hesabı altında, doğrudan yatırımlar başlığı içerisinde “Net Yükümlülük Oluşumu141_{” ifadesi olarak yer almaktadır. Merkez} Bankası verileri ile UNCTAD verileri (Bkz. Tablo 2.5 ve Tablo 2.7) karşılaştırıldığında bazı yıllar dışında çok az farklılık olduğu gözlenmektedir. Bununla birlikte, her iki veride de önceki yıllara ilişkin revizeler yapılabilmektedir.

Tablo 2.7’de 2010-2015 yılları arasında Türkiye’deki UDY girişleri gösterilmiştir.142 _{UDY girişi sermaye, diğer sermaye ve gayrimenkul kalemlerinin} toplamından oluşmaktadır. Tablo incelendiğinde bu dönemde sermaye kanalıyla UDY girişinde yıllık ortalama yüzde 13,1 artış, gayrimenkul kanalıyla UDY girişinde ise yıllık ortalama yüzde 10,8 artış görülmüştür.

Tablo 2.7. Türkiye’ye Uluslararası Doğrudan Yatırım Girişi (2010-2015)

Milyon Dolar

2010 2011 2012 2013 2014 20151

Uluslararası Doğrudan Yatırım Girişi

(Net Yükümlülük Oluşumu)

9.099 16.182 13.284 12.384 12.523 16.825 Sermaye 6.221 14.145 10.126 9.310 8.315 11.494

Yatırım 6.256 16.136 10.759 9.878 8.576 11.858

(Tasfiye) (35) (1.991) (633) (568) (261) (364)

Diğer Sermaye2 _{(Net) 384 24 522 25 -113 1.175}

Gayrimenkul (Net) 2.494 2.013 2.636 3.049 4.321 4.156

Kaynak: TCMB Ödemeler Dengesi İstatistikleri (Nisan 2016),

http://www.tcmb.gov.tr/wps/wcm/connect/tcmb+tr/tcmb+tr/main+menu/istatistikler/odemeler+denges i+ve+ilgili+istatistikler/odemeler+dengesi+istatistikleri, 01.07.2016

1) Geçici veriler

2) Uluslararası sermayeli firmaların yabancı ortaklarından aldıkları krediler ve geri ödemeler

Türkiye’ye giren UDY’nin ülkelere ve bölgelere göre dağılımına bakıldığında ise en büyük payın Avrupa’ya ait olduğu görülmektedir. 2015 yılında Türkiye’ye giren

141 _{Net Yükümlülük Oluşumu’nun hesaplanması ile ilgili detaylar TCMB’nin “Ödemeler Dengesi} İstatistiklerine İlişkin Yöntemsel Açıklama” notunun 19. sayfasında yer almaktadır.

TCMB, http://www.tcmb.gov.tr/wps/wcm/connect/94562f9f-fa7d-471e-89f9- c0e0e00cf99f/odemet.pdf?MOD=AJPERES&CACHEID=94562f9f-fa7d-471e-89f9-c0e0e00cf99f, 31.05.2016

142 _{Uluslararası doğrudan yatırım girişi, 4875 sayılı Doğrudan Yabancı Yatırımlar Kanunu’na göre} Türkiye’de faaliyette bulunan şirketlerin yurtdışından yaptıkları, TCMB ödemeler dengesi istatistiklerinde sermaye ve diğer sermaye olarak sınıflandırılan kalemlere ilişkin transferlerin net tutarı ile yabancıların gayrimenkul edinimlerine istinaden transfer edilen tutarı içermektedir.

UDY’nin yüzde 66’sı Avrupa’dan, yüzde 20,7’si Asya’dan girmiştir. 2015 yılında Avrupa’dan Türkiye’ye giren UDY miktarında İspanya yüzde 18,4’lük, Lüksemburg ise yüzde 10,7’lik pay ile öne çıkmaktadır (Tablo 2.8).

Tablo 2.8. Türkiye’deki Uluslararası Doğrudan Yatırım Sermaye Girişlerinin Ülkelere Göre Dağılımı (2010-2015)

Milyon Dolar 2010 2011 2012 2013 2014 20151 Avrupa 4.939 12.587 7.925 6.412 6.316 7.830 Almanya 597 664 491 1.968 601 387 Avusturya 1.584 2.419 1.519 657 31 45 Belçika 48 1.495 39 60 38 753 Fransa 623 1.000 86 217 281 167 Hollanda 486 1.424 1.381 918 2.016 1.188 İngiltere 245 906 2.044 300 1.051 596 İspanya 205 2.251 193 506 74 2.178 İtalya 25 111 154 148 488 180 Lüksemburg 311 562 1.186 278 528 1.263 Rusya 2 762 11 875 723 747 Diğer 813 993 821 485 485 326 Afrika 0 0 0 221 42 0 ABD 323 1.401 439 326 334 1.568 Kanada 55 21 32 16 0 0

Orta ve Güney Amerika 6 62 20 1 0 5

Asya 928 2.056 2.337 2.899 1.884 2.455 Yakın ve Ortadoğu Ülkeleri 473 1.559 1.593 2.286 1.336 1.263 Körfez Ülkeleri 388 196 940 880 364 457 Diğer Yakın ve Ortadoğu Ülkeleri 45 1.359 653 1.406 954 798 Diğer Asya Ülkeleri 455 497 744 613 548 1.192

Okyanusya ve Kutup Bölgesi 5 9 6 3 0 0

TOPLAM 6.256 16.136 10.759 9.878 8.576 11.858

Kaynak: TCMB Ödemeler Dengesi İstatistikleri (Nisan 2016),

http://www.tcmb.gov.tr/wps/wcm/connect/tcmb+tr/tcmb+tr/main+menu/istatistikler/odemeler+denges i+ve+ilgili+istatistikler/odemeler+dengesi+istatistikleri, 01.07.2016

1) Geçici veriler

Bu bölümde ülke örneklerinin ve Türkiye’nin incelenmesi neticesinde ülkelerin İş Yapma Raporlarındaki sıralamaları ile UDY performansları arasındaki ilişki net olarak belirlenememiştir. Örneğin, incelenen ülkeler arasında özellikle Çin’in İş Yapma Raporlarındaki sıralaması çok da iyi olmamasına rağmen yüksek miktarda UDY çektiği, Almanya’nın ise İş Yapma Raporlarındaki sıralaması gayet iyi olmakla birlikte UDY performansının Çin’in çok altında kaldığı görülmektedir. Aynı şekilde

Türkiye’de de İş Yapma Raporlarındaki sıralamalar ile UDY performansı arasında doğrusal bir ilişki tespit edilememiştir.

Tez çalışması kapsamında sınırlı sayıda ülke örneği İş Yapma Raporları ve UDY performansları bakımından incelenmekle birlikte Dünya Bankası tarafından İş Yapma Raporu 2013’te yapılan analizler neticesinde ülkelerin İş Yapma Raporlarındaki sıralamaları ile kişi başına UDY girişi arasında doğrusal bir ilişki olduğu tespit edilmiştir. Rapora göre 2011 yılında en iyi ülke performansı sıralamasına göre ilk 10’da yer alan ülkelere ortalama UDY girişi 50,4 milyar dolar, sıralamanın ortasındaki 10 ülkeye ortalama UDY girişi 14,4 milyar dolar, son 10 sırada yer alan ülkelere ise ortalama UDY girişi 1,3 milyar dolar olarak gerçekleşmiştir. Ayrıca, Raporda en iyi ülke performansında oluşacak yüzde 1’lik bir artışın 250-500 milyon dolar arası UDY artışı sağlayacağı da tespit edilmiştir.143

Diğer taraftan, Raporda, ülkelere UDY girişinde piyasa büyüklüğü ve beklentiler, önemli pazarlara yakınlık, emek piyasasının ucuzluğu ve kalitesinin önemli rol oynadığı vurgulanmaktadır. Ayrıca Raporda, kurumsal ve bürokratik yapı, yargı bağımsızlığı ve işgücü piyasasının esnekliği, yolsuzluk ve vergi düzenlemelerinin de ülkelere giren UDY miktarını etkilediği belirtilmektedir. Ülkemizde de bu doğrultuda yapılacak düzenlemeler hem İş Yapma Raporlarındaki sıralamamızı etkileyecek hem de ülkemize giren UDY miktarının artmasını sağlayacaktır.

143 _{Dünya Bankası ve IFC, 2012: 47-50}