4. FİRMA BÜYÜKLÜĞÜ, SEKTÖR VE BÖLGE BAZINDA YATIRIM
4.4. Firma Büyüklüğü Bazında Sorun Alanlarında Farklılaşma
Firma büyüklüğü bazında sorun alanlarının farklılaşıp farklılaşmadığı hipotezini test etmek için istatistiki analiz yöntemlerinden biri olan “Tek Yönlü MANOVA” kullanılmıştır. Literatürde likert ölçeği kullanılarak yapılan anketlerde MANOVA analizinin kullanıldığı görülmektedir.163
Birden fazla bağımlı değişkene tek bir bağımsız değişkenin etki ettiği durumlarda Tek Yönlü MANOVA kullanılmaktadır. Tek Yönlü MANOVA’da H0 hipotezi, bağımlı değişkenlerin hiçbirinde faktördeki gruplara göre istatistiki bir farklılığın olmamasıdır. Alternatif hipotez ise en az bir bağımlı değişkende, faktörün en az iki grubuna göre istatistiki olarak anlamlı bir farklılığın olmasıdır.164 Bu bölümde bağımlı değişken olarak yukarıda bahsedilen 16 sorun alanı, bağımsız değişken (faktör değişkeni) olarak ise firma büyüklüğü analize dahil edilmiştir. Bu analiz sayesinde
161 a.g.e., 2014: 413
162 Likert ölçeği: Bir konu/sorun/kavram hakkında katılımcıların ne kadar olumlu veya ne kadar olumsuz hissettiklerini derecelendirmeye yarayan ölçek türüdür. Seçenekler sıralı biçimde ardışık olarak dizilirler. 3’lü, 5’li ya da 7’li olabilir. Seçenekler dengeli (-2, -1, 0, +1, +2 gibi) ya da sıralı sayısal değerlerle (0, 1, 2, 3, 4, 5 gibi) puanlandırılır.
163 Elmas, 2013; Çalışkan ve Dedeoğlu, 2015; Lee ve ark., 2005; Diclemente ve ark., 1991 164 Kalaycı, 2014: 155
sorun alanlarının firma büyüklüğüne göre farklılaşıp farklılaşmadığı, eğer farklılaşıyor ise bu farklılaşmaların hangi ölçeklerde görüldüğü araştırılabilmektedir.
Tek Yönlü MANOVA’ya ilişkin detaylı bilgiler ve firma büyüklüğü bazında yapılan analizlere ilişkin SPSS çıktılarının yer aldığı tablolar EK-4’te yer almaktadır.
Firma büyüklüğün açısından analize geçilmeden önce MANOVA’nın varsayımları sınanmıştır. Bu varsayımlardan en temeli olan normallik varsayımı firma büyüklüğünün bağımsız değişken olduğu, 16 sorun alanının ise bağımlı değişken olduğu durum için test edilmiştir. Yapılan çoklu normal dağılım testi sonucunda normallik varsayımının sağlandığı görülmüştür.165 Bununla birlikte Tabachnick ve Fidell’e göre, her bir hücrede en az 20 katılımcının yer aldığı bir örneklem büyüklüğü hem tek değişkenli hem de çok değişkenli normallik varsayımını karşılamak için yeterli olabilmektedir.166 Bu kapsamda da normallik varsayımı sağlanmaktadır.
Bir diğer varsayım olan kovaryans matrislerinin eşitliğinin sağlanması varsayımı için ise Box’s M testi kullanılmıştır.167 Bu test sonucunda kovaryans eşitliği varsayımının sağlanamadığı görülmüştür. Ancak Box’s M’in ihlal edilmesi (anlamlı çıkması) çok büyük örneklemlerde varsayımı sağlamadığı anlamına gelmemekte ve analizlere devam edilmesi önerilmektedir.168 Bununla birlikte bu ihlale karşı daha dirençli olduğu için MANOVA çıktıları yorumlanırken Pillai’s Trace sonuçlarının tercih edilmesi daha faydalı olacaktır.169
Firma büyüklüğünde sorun alanlarındaki farklılaşmayı analiz etmek için yapılan MANOVA analizi sonucunda Tablo EK-4.1’de de görüleceği üzere testin sonucu anlamlı çıkmıştır (sig. p<0,01). Bu sonuç göstermektedir ki firma büyüklüğü bazında sorun alanlarında farklılaşma mevcuttur. Bu farklılığın hangi ölçekler arasında yaşandığının tespiti amacıyla Post Hoc testlerine başvurulmuştur. Varyans eşitliği
165 Normallik varsayımı EK-4’te bahsedilen yöntem ile test edilmiştir. 166 Tabachnick ve Fidell, 2013: 253-287
167 Analizlerde kullanılacak terimlerin detaylı açıklamaları Ek-4’te yer almakla birlikte burada kısaca açıklamak faydalı olacaktır:
SPSS: İstatistik analizleri için kullanılan paket program; Box’s M: Kovaryans eşitliğini ölçen test; Post Hoc Testleri: Çoklu karşılaştırmaların yapılmasını sağlayan testler; Tamhane’s T2: Varyans eşitliği olmaması durumunda kullanılan Post Hoc testlerinden biri; Tukey: Varyans eşitliğinin sağlanması durumunda kullanılan Post Hoc testlerinden biri.
168 Field, 2005: 592-599; Tabachnick ve Fidell, 2013: 254-311; Elmas, 2013: 54-56 169 Tabachnick ve Fidell, 2013: 271; Mayer, 2013: 322
sağlanamadığı için bu testler içerisinden Tamhane’s T2 tercih edilmiştir (Tablo EK- 4.2 ve Tablo EK-4.3). Yapılan test sonucunda farklılıkların daha çok hangi firma büyüklükleri arasında olduğu detaylı olarak Tablo 4.5’te yer almaktadır.
Tablo 4.5. Sorun Alanlarında Firma Büyüklüğüne Göre Farklılaşma Sorun Alanı Farklılaşan Büyüklükler
Elektrik Küçük Ölçekli Orta Ölçekli
Telekomünikasyon Küçük Ölçekli Orta Ölçekli Büyük Ölçekli
Gümrük ve Ticaret
Düzenlemeleri Küçük Ölçekli Orta Ölçekli Büyük Ölçekli
Siyasi İstikrarsızlık Küçük Ölçekli Orta Ölçekli Büyük Ölçekli
Yolsuzluk Küçük Ölçekli Büyük Ölçekli
Mahkemeler Küçük Ölçekli Orta Ölçekli
Büyük Ölçekli
Eğitimsiz İşgücü Küçük Ölçekli Orta Ölçekli
Kaynak: Dünya Bankası ve EBRD, BEEPS V - Türkiye verilerinden faydalanılarak hazırlanmıştır. Not: 3. sütundaki ölçek ile 2. sütundaki ölçeğin ortalamaları farkı negatiftir.
Tablo 4.5’te yer alan sorun alanlarında birbirinden ayrışan ölçeklerin ilgili sorun alanını sorun olarak görme derecesi yüzde 99 güven aralığında anlamlı bir farklılık arz etmektedir. Tabloda da görüleceği üzere ilgili sorun alanlarının sorun olarak görülme derecesinde özellikle küçük ölçekli firmalar ile orta ve büyük ölçekli firmalar arasında yüzde 1 anlamlılık düzeyinde istatistiksel olarak farklılık bulunmaktadır. Örneğin, orta ölçekli firmalar elektriği küçük ölçekli firmalardan istatistiksel anlamlı farklılık oluşturacak kadar daha fazla sorun olarak görmektedir. Aynı şekilde telekomünikasyonu orta ve büyük ölçekli firmalar küçük ölçekli firmalardan anlamlı derecede daha fazla sorun olarak görmektedir. Ayrıca tablodan, telekomünikasyonun sorun olarak görülme derecesinde orta ölçekli firmalar ile büyük ölçekli firmalar arasında istatistiki olarak farklılık bulunmadığı da anlaşılmaktadır.
Firma büyüklüğü bazında sorun alanlarının ne derecede sorun teşkil ettiğini anlamak için çapraz tablolardan faydalanılmıştır. Çapraz tablolara ilişkin detaylı bilgiler EK-5’te yer almaktadır. Bu tablolarda firma büyüklüğü bazında sorun alanları engel olarak görülme oranlarına170 göre incelendiğinde küçük ve orta ölçekli firmalar
170 Engel olarak görülme oranı; ankette yer alan cevap seçeneklerinden “Büyük engel, Çok ciddi engel” cevapları toplamının sorun alanına ilişkin cevap veren şirketlerin toplam sayısına bölünmesi sonucunda
için 4 sorun alanı başlığı ön plana çıkarken büyük ölçekli firmalar için 5 başlık ön plana çıkmaktadır (Tablo 4.6).
Tablo 4.6. Firma Büyüklüğüne Göre Öne Çıkan Sorun Alanları
Firma Ölçeği Sorun Alanı Engel Seviyesi (%)
Küçük Ölçekli Firmalar Vergi oranları 25,1
Kayıt dışı rekabet 20,1
Siyasi istikrarsızlık 18,0
Elektrik 16,4
Orta Ölçekli Firmalar Elektrik 29,4
Vergi oranları 23,3
Kayıt dışı rekabet 22,3
Siyasi istikrarsızlık 18,2
Büyük Ölçekli Firmalar Siyasi istikrarsızlık 24,0
Elektrik 20,7
Kayıt dışı rekabet 19,1
Yolsuzluk 17,9
Vergi oranları 15,5
Kaynak: Dünya Bankası ve EBRD, BEEPS V - Türkiye verilerinden faydalanılarak hazırlanmıştır. Not: Sorun alanları ayrı ayrı değerlendirildiği için yüzde oranlar toplamı 100 olmayacaktır.
Çapraz tabloların incelenmesi neticesinde siyasi istikrarsızlık, elektrik, kayıt
dışı rekabet ve vergi oranları başlıklarının tüm ölçekler için ortak sorun alanları
olarak öne çıktığı görülmektedir.171
Söz konusu sorun alanları içerisinde küçük ölçekli firmalar en çok vergi oranlarını, orta ölçekli firmalar en çok elektrik arz ve kesintisini, büyük ölçekli firmalar ise en çok siyasi ve politik istikrarsızlığı yatırım ortamının iyileştirilmesinin önünde bir engel olarak görmektedir.
Tablo 4.6’da yer alan sorun alanları içerisinde siyasi istikrarsızlığın tüm ölçekler için önemli sorun olmakla birlikte büyük ölçekli firmalar için orta ve küçük ölçekli firmalara göre daha önemli bir sorun olarak algılandığı görülmektedir. Bu durum büyük ölçekli firmaların siyasi ve politik istikrarı önemsediğini, bu firmaların yatırımları ve satışları için siyasi ve politik istikrarın önemli olduğunu göstermektedir.
hesaplanmıştır. Bu hesaplama neticesinde yüzde 15’in üzerinde engel teşkil eden başlıklar öne çıkan sorun alanları olarak değerlendirilmiştir.
171 Bu sorun alanları içerisinde elektrik başlığı ile kastedilen yetersiz elektrik arzı ve elektrik kesintileridir. Siyasi istikrarsızlık başlığı ile araştırılan husus politik ve siyasi istikrarın olmaması durumunda piyasanın öngörülemez olmasının yaratacağı sorunlardır. Kayıt dışı rekabet başlığı kapsamında kayıt dışı faaliyet gösteren firmaların sayısı ve kayıtlı firmalara etkisi incelenmektedir.
Aynı şekilde elektrik konusu da her 3 ölçek için sorun olmakla birlikte en çok orta ölçekli firmalar için sorun teşkil etmektedir. Elektrik arzında yaşanan problemler ile elektrik kesintisinin en çok orta ölçekli firmaları mağdur ettiği anlaşılmaktadır. Bu iki sorun alanına ek olarak vergi oranları hususunu küçük ve orta ölçekli firmaların büyük ölçekli firmalara göre daha fazla sorun olarak görmesi de dikkat çekmektedir. Küçük ve orta ölçekli firmaların vergi oranlarını sorun olarak görme derecesi sırasıyla yüzde 25,1 ve yüzde 23,3 iken büyük ölçekli firmalarda bu oran yüzde 15,5 olarak gerçekleşmiştir.