Konya Rüştiye Mekteb

2.1.1.1. Konya Rüştiye Mektebi’nin Açılışı: Konya Rüştiye Mektebi’nin açılış tarihi

bazı araştırmacılar tarafından H.1285 tarihli Konya Salnâmesi’ne dayandırılarak 1869 yılı olarak verilmektedir548. Oysa H.1285 tarihi M.1868-1869 tarihlerine tesadüf etmekte olup salnamelerin bir önceki yılın bilgilerini verdiği gerçeği de dikkate alındığında okulun iddia edilen tarihten daha önce açılmış olduğu ortaya çıkmaktadır. Gerçektende 26 Teşrin-i Sânî 1284/8 Aralık 1868 tarihli bir belgede Konya’da açılan rüştiye mektebinin öğrenci miktarının 70’i bulduğundan dolayı bir muallim-i sânî ihtiyacının ortaya çıktığının belirtilmesi okulun 1868 yılı içerisinde açıldığını açıkça göstermektedir549_.

546 _{Fortna, aynı eser, s. 256.} 547 _{Demirel, aynı makale, s. 58.}

548 _{Önder, aynı eser, s. 56; Ceran, aynı makale, s. 266.} 549 _{BOA., A. MKT. MHM.,430/12.}

2.1.1.2. Konya Rüştiye Mektebi’nin Binası: Konya Rüştiye Mektebi’nin açıldığı

sırada eğitim-öğretim verdiği bina konusunda kaynaklar suskun kalmaktadır. Fakat okulun, Konya Valisi Akif Mehmet Paşa tarafından 1878 yılında tecdiden yaptırıldığı belirtilen İstanbul Caddesi üzerinde Şerefşirin Mahallesi Esad Efendi Sokağı’nda bulunan binayı, 1878- 1891 yılları arasında kullandığı bilinmektedir550. 1878 yılında tecdiden yaptırılan binanın arsası üzerinde önceki yıllarda bulunan yapının hangi amaçla kullanıldığı hususunda herhangi bir bilgi bulunmamaktadır. Rüştiye mektebinin ilk zamanlarda da bu binayı kullanmış olabileceği akla gelmektedir. Ancak 26 Nisan 1291/8 Mayıs 1875 tarihli bir belgede rüştiye mektebinin genişletilmesi için belediye hasılatından 37 bin kuruşun harcandığının belirtilmesi551 ve masraf yapılarak ihtiyacı karşılar düzeye çıkarılan bir binanın birkaç yıl geçtikten sonra yıkılarak yeniden yaptırılmış olması da pek gerçekçi bir yaklaşım olmayacaktır. Sonuç olarak denilebilir ki Konya Rüştiye Mektebi’nin ilk kullandığı binanın hangisi olduğunun kesin olarak tespit edilmesi mevcut verilerle mümkün görünmemektedir.

2.1.1.3. Konya Rüştiye Mektebi’nde Eğitim-Öğretim: Konya Vilayeti’nin ilk

modern okulu vilayet merkezinde açılan rüştiye mektebi idi. Bu okulda dinî içerikli dersler yanında Tarih, Coğrafya ve Fen dersleri okutulmaktaydı. Üç sınıflı olan rüştiyenin kanun gereğince muallim-i evvelini Maarif Nezâreti tayin etmekteydi. Bunun dışındaki okul personeli vilayet tarafından atanmakta ve okulun masrafları da vilayet bütçesinden karşılanmaktaydı.

Rüştiye mektebi 1868 yılında açıldığında Maarif Nezâreti henüz bir muallim-i evvel görevlendirmemişti. Vilayet, okulun muallim-i sânîliğine ulemadan Hattat İbrahim Hakkı Efendi’yi Sülüs hocalığı da uhdesine verilmek üzere 333 kuruş maaşla atadı552. Konya Rüştiye Mektebi’nin öğretim kadrosu yıllar içerisinde değişkenlik göstermektedir.

550 _{Es, Akif Paşa İlkokulu, s. 1; Esat, aynı makale. Binanın yeri ve özellikleri konusunda geniş bilgi Akif Paşa}

Mektebi’nin bulunduğu birinci bölümde verilmiştir.

551 _{BOA., MF. MKT., 28/1.} 552 _{BOA., A. MKT. MHM.,430/12.}

Tablo 14. Konya Rüştiye Mektebi Eğitim-Öğretim Kadrosu

1868-1869553 _{Muallim-i evvel (vürûd etmedi), Muallim-i sânî İbrahim Hakkı Ef., Rik’a Hocası İhsan Ef.}

1869-1870554 _{Muallim-i evvel Hafız Osman Vehbi Ef., Muallim-i sânî Hafız İbrahim Hakkı Ef., Rik’a Hocası}

İhsan Ef.

1870-1871555 _{Muallim-i evvel Hafız Osman Vehbi Ef., Muallim-i sânî Hafız İbrahim Hakkı Ef., Muallim-i salis}

Hafız Osman Ef., Rik’a Hocası İhsan Ef.

1872-1873556 _{Muallim-i evvel Hafız Osman Vehbi Ef., Muallim-i sânî Hafız İbrahim Hakkı Ef., Muallim-i salis}

Hafız Osman Ef., Rik’a Hocası İhsan Ef.

1874-1875557 _{Muallim-i evvel İbrahim Ef., Muallim-i sânî Hüseyin Ef., Rik’a Hocası Dilaver Ef., Bevvâb Hacı}

Mehmed Ef.

1878-1879558 _{Muallim-i evvel Osman Vehbi Ef., Muallim-i sânî İbrahim Hakkı Ef., Muallim-i salis Osman Ef.}

1881-1882559 _{Muallim-i evvel Hacı Osman Ef., Muallim-i sânî İbrahim Hakkı Ef., Muallim-i salis Osman Ef.,}

Rik’a Muallimi Mehmed Ali Ef., Bevvâb Hacı Ahmed Ağa

1882-1883560 _{Muallim-i evvel Hacı Osman Ef., Muallim-i sânî İbrahim Hakkı Ef., Muallim-i salis Osman Ef.,}

Rik’a Muallimi Mehmed Ali Ef., Bevvâb Hacı Ahmed Ağa

1883-1884561 _{Muallim-i evvel Hacı Ahmed Ef., Muallim-i sânî İbrahim Hakkı Ef., Muallim-i salis Ahmed Ef.,}

Rik’a Muallimi Mehmed Ali Ef., Bevvâb Hacı Ahmed Ağa

1885-1886562 _{Muallim-i evvel Hacı Ahmed Ef., Muallim-i sânî İbrahim Hakkı Ef., Muallim-i salis Ahmed Ef.,}

Rik’a Muallimi Mehmed Ali Ef.

1886-1887563 _{Muallim-i evvel (münhal), Muallim-i sânî İbrahim Ef., Muallim-i salis Ahmed Ef., Rik’a Muallimi}

Raif Ef.

1887-1888564 _{Muallim-i evvel Hacı Ahmed Ef., Muallim-i sânî İbrahim Hakkı Ef., Muallim-i salis Ahmed Ef.,}

Rik’a Muallimi Veled Çelebi Ef.

1889-1890565 _{Muallim-i evvel (münhal), Muallim-i sânî İbrahim Ef., Muallim-i salis Ahmed Ef., Rik’a Muallimi}

Raif Ef. 553_{Konya Salnâmesi H.1285, s. 87.} 554_{Konya Salnâmesi H.1286, s. 78.} 555_{Konya Salnâmesi H.1287, s. 90.} 556_{Konya Salnâmesi H.1289, s. 73.} 557_{Konya Salnâmesi H.1291, s. 79.} 558_{Konya Salnâmesi H.1296, s. 151.} 559_{Konya Salnâmesi H.1299, s. 154.} 560_{Konya Salnâmesi H.1300, s. 58.} 561_{Konya Salnâmesi H.1301, s. 55.} 562_{Konya Salnâmesi H.1303, s. 314.} 563_{Konya Salnâmesi H.1304, s. 242.} 564_{Konya Salnâmesi H.1305, s. 240.} 565_{Konya Salnâmesi H.1307, s. 216.}

Konya Rüştiye Mektebi’nin eğitim-öğretim verdiği yıllar boyunca okulda mutlaka bir Rik’a mualliminin istihdam edildiği görülmektedir. Esasında bu durum okulun öncelikli amacını ortaya koyan bir veri olarak değerlendirilebilir. Vilayet idaresinin ihtiyaç duyduğu memurları rüştiye mektebi mezunlarından karşılamak isteği ve memuriyette gerekli olacak yetilerin bu dersin verilmesi ile sağlanacağı düşüncesi Rik’a dersini rüştiye mektebinin programının vazgeçilmez bir ögesi yapmış olmalıdır. Rüştiye mektebi mezunlarının bürokraside değerlendirilmeleri hususu rüştiye mekteplerinin genel amaçları içerisinde yer almaktadır. Tanzimat Dönemi boyunca büyüyen taşra bürokrasisinin memur kaynağını bu okullar oluşturdu. Konya’da yöneticilerin rüştiye mektebinden öncelikli beklentilerinin bu doğrultuda olduğu savunulabilir. Nitekim bu görüşü destekleyen 27 Receb 1290/20 Eylül 1873 tarihli bir belgede Konya Rüştiye Mektebi’nin ilk öğrencilerinden olan Mustafa Seyfeddin, İbrahim Hakkı, Vehbi ve Osman Nuri efendilerin mezuniyetlerinin ardından kaleme devam ettiklerinden vilayette maaşlı bir memuriyetle görevlendirilmeleri kararının verildiği görülmektedir566.

Konya Rüştiye Mektebi öğrencilerinin nasıl yetiştirildiği ve okulun başarı durumu hakkında bazı bilgiler bulunmaktadır. Anadolu’daki ilk rüştiye mekteplerinden birisi olan Konya Rüştiye Mektebi vilayette sonraki yıllarda açılan rüştiye mekteplerine örnek teşkil etmiştir. Okulun ilk yıllarındaki mezunlarının bir kısmı vilayet bürokrasisinde yer alırken bir kısmı askerî idadilere öğrenci olarak girmişlerdir.

Ancak okulun zamanla gelişen modern eğitim sistemine ayak uyduramadığı hatta eski durumunu bile koruyamadığı ortaya çıkmaktadır. Konya Valisi Mehmed Said Paşa hatıratında 1881’de yıl sonu imtihanına gittiği rüştiye mektebi öğrencilerinin yetiştiriliş tarzından acı acı şikayet etmektedir. Valiye göre okulda Arapça’ya oldukça önem verilmekte ders programında yer almasına rağmen “ulûm-ı nafia” derslerine önem verilmemektedir. Okulda öğretilen Arapça ise ezbere dayanmaktadır. Öğrenciler anlamadıkları Arapça cümleleri ezberden tekrar etmektedirler. Mehmed Said Paşa Konya’daki rüştiye mektebinin Rum ve Ermeni mekteplerinin çok gerisinde bulunduğunu, bunun sebebinin uygulanan yanlış öğretim yöntemi olduğunu ifade etmektedir. Aynı zamanda okula devam etmede öğrenciler ve aileleri de

isteksizdirler. İlkbahar geldiğinde aileler okulda okuyan çocuklarını da yanlarına alarak Konya’nın sayfiyesi olan Meram’a gitmekte ve çocuklar okula devam etmemektedirler567.

Okul, ders programının yetersizliği ve mevcut programın yanlış uygulanması sonucunda donanımlı öğrenciler yetiştirememekte idi. Bu gerekçeyle, Konya Rüştiye Mektebi mezunlarının askerî idadilere kabul edilmemeleri söz konusu oldu. Konya Maarif İdaresi rüştiye mektebi öğrencilerinin bu mağduriyetlerinin giderilmesi için okul ders programına askerî rüştiye programında yer alan bazı derslerin konulması kararlaştırdı, Fransızca derslerini okutmak için İstanbul’dan bir öğretmenin tayin edilmesi Maarif Nezâreti’nden talep edildi568. Konya Rüştiye Mektebi programında yapılmak istenen yeniliklerin gerçekleştirilemediği sanılmaktadır. Nitekim okulun Konya İdadisi bünyesine alındığı 1891 yılına kadar mevcut öğretmenleri içerisinde Fransızca öğretmeninin ismine rastlanmamaktadır.

2.1.1.4. Konya Rüştiye Mektebi’nin Kapanışı: 1 Şubat 1890 tarihli irade ile vilayet

merkezlerinde bulunan bazı rüştiye mekteplerinin idadi mektepleriyle birleştirilmesi ve rüştiyelere ayrılan meblağın idadilere aktarılması kararı verildi569. Buna bağlı olarak Konya Rüştiye Mektebi de 1891 yılı içerisinde Konya İdadi Mektebi’ne katılmıştır.