Konya Darülmuallimin Mekteb

2.3.1.1. Konya Darülmuallimin Mektebi’nin Açılışı: Konya Darülmuallimin

Mektebi vilayetlerde açılan ilk öğretmen okullarındandı. Konya’da sıbyân mekteplerinin ıslahı çerçevesinde 1872 yılında şehirde usul-i cedit üzere eğitim-öğretim verecek altısı erkeklere ve biri de kız öğrencilere mahsûs yeni sıbyân mektepleri inşasına başlandı. Gerek bu okulların gerekse vilayette bulunan diğer sıbyân mekteplerinin öğretmen ihtiyacını karşılamak amacıyla 1874 yılında şehirde bir darülmuallimin açılması için faaliyetlere girişildi. Darülmuallimin’in her bir öğrencisine verilmesi düşünülen 30’ar kuruş maaş ile okulun öğretmen maaşları ve diğer masrafların yıllık 30 bin kuruş tutacağı tespit edilerek bu paranın hazineden karşılanmasına karar verildi840. Okul 1875 yılında eğitim-öğretime başlamıştır841.

2.3.1.2. Konya Darülmuallimin Mektebi’nin Binası: Konya Darülmuallimin

Mektebi’nin eğitim-öğretim verdiği süre boyunca üç binayı kullandığı tespit edildi. Okulun ilk binası Kürkçü Mahallesi’nde Nizamiye Medresesi’nin arsası üzerine önceki yıllarda yaptırılmış olan beş dershaneli bir yapı idi842. Burada Darülmuallimin hizmet vermekteyken 1889 yılında binanın bir bölümü, Konya İdadi Mektebi’nin kullanımına verildi. Fakat yeni

837_{Maarif Nizamnamesi, (madde 68-78).}

838 _{Mahmud Cevâd, aynı eser, s. 115; Berker, aynı eser, s. 99-100; Unat, aynı eser, 31; Bilim, aynı eser, s. 72.} 839 _{Unat, aynı eser, 31; Bilim, aynı eser, s. 73; Öztürk, aynı eser, s. 217.}

840 _{BOA., ŞD., 207/23 (21 Haziran 1290/3 Temmuz 1874); BEO. AYN.d., no: 807, s. 135; BEO. AYN.d., no:}

1069, s. 49 (20 Cemaziyelahir 1291/4 Ağustos 1874).

841 _{BOA., BEO. AYN.d., no: 809, s. 135 (23 Şaban 1292/24 Eylül 1875).}

842 _{Önder, aynı eser, s. 67. Bu binada Darülmuallimin’den sonra Rehber-i Hürriyet Mektebi hizmet vermiştir.}

okul taşınmadan önce yapılan incelemede binanın tamire muhtaç bir hâlde bulunduğu tespit edildi. Bu nedenle yapı baştan başa elden geçirilerek tamir edilmiştir843.

Bina, 1902 yılına gelindiğinde yıkılma tehlikesi ile karşı karşıya kalmıştı. Konya Valisi Ferid Paşa bir an evvel tamir edilmezse binanın öğrenci ile öğretmenlerin üzerine yıkılma tehlikesi olduğunu belirtilerek hemen tamirata başlanması hususunu Mabeyn-i Hümayun’a arz etmişti844. Ancak bu tehlikeli duruma rağmen binanın tamiri için yaklaşık iki yıl beklemek gerekmişti. Bina 14 Ağustos 1904 tarihinde çıkan iradeden sonra tamir edilebilmiştir845.

Darülmuallimin 1908 yılında aynı yerde eğitim-öğretime devam ederken binanın bir kısmının yine başka bir okula tahsis edildiği görülmektedir. Bu okul aynı yıl içinde eğitim- öğretime açılan Rehber-i Hürriyet Mektebi idi846. Beş dershaneli bina, esasında iki sınıfı olan Darülmuallimin’e büyük gelmekteydi. Rehber-i Hürriyet Mektebi’nin buraya taşınmasının sebebi binanın her iki okula da yetebilecek büyüklükte olmasının yanı sıra Darülmuallimin öğrencileri için iptidai mektep olan Rehber-i Hürriyet Mektebi’nin bir staj okulu olarak kullanılmak istenmesi olmalıdır847.

Konya Darülmuallimin Mektebi 1910 yılında Mevlânâ Türbesi civarındaki ikinci binasına taşındı848. Bina değişikliğinin nedeni okulun idarî yapısı ile eğitim-öğretim yapısının yeniden düzenlenmesiyle ilgilidir. 21 Ağustos 1326/3 Eylül 1910 tarihli bir belgede “Bu sene-

yi tedrîsiyeden itibaren Üsküb, Konya, Şâm, Diyârbekir’de rüşdî kısmı ilâvesiyle leylîye tahvil olunacak Dârülmuallimînlerden” bahsedilmekteydi849_{. Buna bağlı olarak 1910-1911 öğretim}

yılından itibaren okul ikişer yıllık iptidai ve rüştiye kısımlarından oluşan leyli bir Darülmuallimin-i Rüşti hâline getirildi. Böylelikle gerek yeni şubelerin ilavesiyle öğrenci sayısının artacağının varsayılması gerekse yatılı öğrenciler için binada yatakhane, yemekhane gibi müştemilât kısımlarının oluşturulmasının lüzumu, okulun daha geniş bir binaya taşınmasını zorunlu hâle getirmiştir.

843 _{Binanın hazırlanan keşif defterinde tamiratın 22.740 kuruş tutacağı hesaplanmıştı. Tamirat için gerekli izin 21}

Haziran 1305/3 Temmuz 1889 tarihli irade ile verildi. BOA., İ. ŞD., 5731/96.

844 _{BOA., Y. MTV., 234/142 (10 Eylül 1318/23 Eylül 1902).}

845 _{BOA., İ. MF., 1322. C/1 (2 Cemaziyelâhir 1322/14 Ağustos 1904); ŞD., 219/54.} 846 _{BOA., MF. İST., 29/2.}

847_{Hakem’in 3 Mayıs 1326/16 Mayıs 1910 tarihli sayısında; “… Vilâyet Dârülmuallimînine azimet etmiş olan}

bir zât idârehânemize gelerek gerek mekteb-i mezkûrda ve gerek Dârülmuallimîn Müdür-i Fâzılı Hüseyin Avni Efendi’nin taht-ı nezâretindeki Rehber-i Hürriyet Mekteb-i İbtidâîsi’nde görmüş olduğu asâr-ı intizâm ve devamdan bir hiss-i samimi-i iftihar ile bahsetmiş..” olduğu belirtilmektedir. Gazetedeki bu haberden her iki

okulunda aynı binada hizmet verdikleri ve Rehber-i Hürriyet Mektebi’nin Darülmuallimin Müdürü’nün idaresinde bir tatbikat mektebi hüviyetinde olduğu ortaya çıkmaktadır. Hakem, 3 Mayıs 1326.

848 _{Önder, aynı eser, s. 67.} 849 _{BOA., MF. MA., 2/61.}

Konya Darülmuallimin Mektebi’nin yatılı kısmı için gerekli olan malzemelerin kısa bir sürede sağlandığı sanılmaktadır. Zira Konya Maarif Müdürlüğü’nün, 28 Şubat 1327/12 Mart 1912 tarihinde Darülmuallimin’de fazla bulunan kırk adet karyolanın Sivas Darülmuallimin Mektebi’ne gönderilmesi için yazışma yaptığına bakılırsa bu tarihte okulun herhangi bir malzeme problemi kalmamış olmalıdır850.

Konya Darülmuallimin Mektebi ikinci binasına geçici kaydıyla taşınmıştı. Nitekim okula yeni bir bina yapılmasıyla ilgili çalışmalar 1910 yılında başlamış ve 1 Temmuz 1326/14 Temmuz 1910 tarihinde inşaat için Maarif Nezâreti’nden izin alınmıştı. Bunun üzerine Konya Vilayeti bina inşaatı için münâkasa yaparak inşaata daimi surette nezaret etmek üzere bir de komisyon teşkil etmişti851. Ancak 1913 yılına kadar sadece binanın yeri tespit edilerek temelleri atılabilmişti852. Balkan savaşlarının devam ettiği yıllarda karşılaşılan ekonomik zorluklar nedeniyle hükûmetin bu işe yeterince para aktaramadığı için inşaatın ilerleyemediği sanılmaktadır. Keşif defterinde 900 bin kuruşa inşa edilebileceği tespit edilen binaya, inşa masrafı olarak 1913 yılı bütçesinde 100 bin kuruş ayrılabilmişti853.

Konya Darülmuallimin Mektebi’nin son binası olacak olan bu yapı, günümüzde Konya Lisesi olarak kullanılan büyük tarihî binadır854. Binayı tamamlayan ünlü mimar Muzaffer Bey olup 1914 yılında vilayet başmimarlığı göreviyle Konya’ya gelmiş ve şehre başta Darülmuallimin binası olmak üzere birçok yapı kazandırmıştır855.

Muzaffer Bey, atıl bir şekilde bekleyen bina inşaatına başlamadan önce burada çalışacak olan kişileri bir süre yetiştirdi. Daha sonra inşaatın hızlı bir şekilde ilerlediği görülmektedir. 1915 yılında vilayet fevkalâde bütçesine bina inşaatı için 730 bin kuruş gibi büyük bir miktar konuldu856. Bu parayla inşaat için gerekli malzemelerin alındığı ve bu yıl itibariyle inşaat çalışmalarının ivme kazandığı sanılmaktadır. İnşaat için fevkalâde bütçeden

850 _{BOA., MF. HUS., 17/17 (22 Mart 1326/4 Nisan 1912).} 851 _{BOA., MF. İST., 10/40 (15 Temmuz 1326/28 Temmuz 1910).}

852 _{Akın, aynı eser, s. 179. Darülmuallimin binası bu şekilde bulunurken, Konya Meclis-i Umumisi’nin 19 Eylül}

1329/2 Ekim 1913 tarihindeki oturumunda, okulda okutulmakta olan Zirâat dersinin uygulamasının da yapılabileceği gerekçesiyle Numune Tarlası’na yeni bir Darülmuallimin binası yapılması söz konusu edilmişti. Ancak Meclis, halihazırda devam eden okul binasına masraf yapıldığını ve okulun şehir merkezinde olmasının uygun olacağına karar vermişti Konya Meclis-i Umûmîsi’nin Üçüncü Devre-i İctimâîyyesi Zabıtnâme Sûreti, (kısaltma: Meclis-i Umumi Zabıtname), Konya 1329, s. 57.

853_{Meclis-i Umumi Zabıtname, s. 83.}

854 _{Bina 15 Eylül 1926 tarihinde yapılan kadastro çalışmaları sırasında Darülmuallimin binası olarak kayıtlara}

geçirilmiştir. Konya Tapu ve Kadastro Bölge Müdürlüğü, Abdülaziz Mahallesi, 3 Pafta, 350 Ada; Meram Tapu Sicil Müdürlüğü, Pafta 3, Ada 350, Parsel. Günümüzde Konya Lisesi olarak kullanılan bina; Konya Tapu ve Kadastro Bölge Müdürlüğü, 3 Mahalle, 3 Pafta, 564 Ada; Meram Tapu Sicil Müdürlüğü, Pafta 3, Ada 564, Parsel 8’de bahçesi ise Parsel 7’de gösterilmektedir.

855 _{Sözen-Dülgerler, aynı makale, s. 121.} 856 _{Küçükdağ-Arabacı, 1915 Bütçesi, s. 30.}

1916 yılında 150 bin kuruş857_{, 1918 yılında 300 bin kuruş ve 1919 yılında 50 bin kuruş}

tahsisat ayrıldı858. Bina inşaatı 1917 yılında bitirildi. Nitekim okulun batı kapısının yanında bulunan eski yazı tabelada “Mimâr Muzaffer 1333” yazmaktadır ki bu binanın 1917 yılında tamamlandığını göstermektedir. Ancak okul binası için 1918 ve 1919 yıllarında tahsisat ayrılmaya devam etmesi bina içerisinde eksik kalan bazı kısımların yapımının devam ettiği ya da inşaat borçlarının bu yılların bütçelerine aktarılmış olabileceği anlamına geliyor olmalıdır.

Bina tamamlandıktan sonra Askerî Rüştiye Mektebi’nin kullanımına verildi. Konya Darülmuallimin Mektebi buraya 1920 yılında taşındı859. Böylece bir süre binada iki okul beraber eğitim-öğretim verdi. Darülmuallimin binanın doğu kısmında, Askerî Rüştiye batı kısmında bulunmaktaydı. Lozan Antlaşması’ndan sonra Askerî Rüştiye Mektebi İstanbul’a taşınınca bina da tamamen Darülmuallimin’e kalmıştır860.

2.3.1.3. Konya Darülmuallimin Mektebi’nde Eğitim-Öğretim: Konya

Darülmuallimin Mektebi iki yıl süreli bir okul olarak açıldı. Bu şekliyle 1910-1911 öğretim yılına kadar devam etti. Bu öğretim yılında okul yatılı hâle getirilerek mevcut olan iki yıl süreli iptidai kısmının yanına iki yıllık bir de rüştiye şubesi eklendi. Fakat bu sistem sadece bir yıl uygulandı. 1911-1912 öğretim yılından itibaren okul üç yıllık bir Darülmuallimin hâline getirildi. Okulun öğretim süresi 1914-1915 öğretim yılında dört yıla çıkarıldı861.

2.3.1.3.1. Konya Darülmuallimin Mektebi’nin Programları: Konya

Darülmuallimin Mektebi’nin ilk ders programı H.1294/M.1877 Konya Salnâmesi’nde bulunmaktadır862_{. Bu ders programı Ferid Paşa’nın valiliği dönemine kadar yürürlükte kaldı.}

Sıbyân mekteplerinde okutulan dersler daha da genişletilerek Darülmuallimin’in bu ilk ders programına konuldu. Programda bir yıl boyunca hangi dersin kaç saat işleneceği derslerin karşılarında gösterilmekteydi. Buna göre birinci ve ikinci sınıflarda 420’şer saat ders okutturulması öngörülmekteydi. Ancak derslerin yıllık öğretim saatleri dengesiz bir programın hazırlandığını açıkça göstermektedir. Programın mihver dersleri olarak kabul edilebilecek Lisân-ı Osmâni dersi ikinci sınıflarda senede 36 saat, Hesâb dersi her iki senede 106 saat ve Usûl-i Tedris dersi ise birinci sınıflarda senede sadece 30 saat okutturulurken Farsça öğretmek amacıyla programa konulan Kavâid-i Fârisi, Tuhfe-i Vehbi, Pend-i Attâr ve Gülistan adlı derslere ise iki senede 222 saat gibi muazzam bir zaman ayrılmaktaydı.

857 _{BOA., DH. UMVM., 24/10.} 858 _{BOA., DH. UMVM., 24/30.} 859 _{Yücel, aynı eser, s. 510.} 860 _{Es, Öğretmen Okulu, s. 14.}

861_{KMA., Isparta-Konya Darülmuallimin İmtihan Cedvelleri. Çeşitli yıllara ait bu cedvellerde Konya}

Darülmuallimin Mektebi’nin değişen öğretim süreleri ve ders programları tespit edilebilmektedir.

Konya Darülmuallimin Mektebi programındaki bu dengesizlik Konya Valisi Ferid Paşa’nın da dikkatini çekmişti. Paşa, İstanbul’a takdim ettiği geniş raporunun Darülmuallimin’e dair kısmında okulun ıslah edilmeden önce Arapça ve Farsça derslerine ağırlık verilmekteyken Pedagoji dersinin ihmal edildiğini belirtmişti. Paşaya göre son derece önemli olan bu ders için Maarif Nezâreti’nin acilen bir kitap hazırlatması gerekmekteydi863. Ferid Paşa’nın bir yıl sonra hazırladığı başka bir raporunda Pedagoji dersinden verim alınabilmesi için Darülmuallimin içerisinde uygulama okulu açılması gerekliliği üzerinde durulmaktaydı 864 . Paşa ders programının eleştirdiği hususlarını raporunda kısmen değiştirdiğini ve okulda başarı sağladığını belirtir. Ancak ikinci raporda bahsedilen uygulama okulu geç bir tarihte 1908 yılında açılabilmiştir.

Aşağıda iki yıl süreli Konya Darülmuallimin Mektebi’nin ilk ders programı ile Ferid Paşa döneminde yapılan ıslah çalışmaları sonucunda oluşturulan programı verilmiştir.

Tablo 27. İki Yıl Süreli Konya Darülmuallimin Mektebi Ders Programları