Psikolojik Sözleşme Kavramı

İşletmelerde işveren ile çalışan arasında yapılan biçimsel anlaşmalar bahis konusu tarafların mecburiyetlerini açıklamakta ve düzenlemekte zayıf kalmaktadır. Çalışanlar işverenlerden başka bir deyişle işletmelerinden iş sözleşmelerindeki yazılı maddeler ve ilgili kanuni düzenlemelerin dışında bazı beklentilere de sağlamakta ve bunları genellikle ifade etmemektedirler. İşletmede görülen tekil deneyimler

210 _{Yiğit Şener, “Örgütlerde Motivasyon Konusunda Modern Yaklaşımlar Süreç Kuramları,}

Beklenti Teorisi”, 2014, https://www.slideshare.net/yigitvesener/sre-teorileri-beklenti-teorisi (Erişim Tarihi: 27.2.2018)

211 _{Derya Ergun Özler ve Emre Ünver, “Psikolojik Sözleşmenin İş Tatmini Üzerindeki Etkisini}

Belirlemeye Yönelik Bir Araştırma”, Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler

Fakültesi Dergisi, 2012, Cilt: 17, Sayı: 2, s. 333.

212 _{Mustafa Koyuncu ve Eda Özgül Katlav, “Otel İşletmelerinde Psikolojik Sözleşme İhlalinin İş}

Tatmini ve İşten Ayrılma Niyetine Etkisi”, Seyahat ve Otel İşletmeciliği Dergisi, 2014, Cilt: 11, Sayı: 2, 6-27, s. 7.

85

sonucunda oluşmamakta; daha çok, pek fazla işveren veya yönetici ile kurulan ilişkiler sonucunda yaşanan deneyimler neticesinde yıllar süren zaman alıcı bir süreçte oluşmaktadır. Tekrar bu sözleşmenin unsurları da yıllar içinde değişmekte ve dinamik olarak karşımıza bir psikolojik sözleşme anlamı çıkmaktadır213_.

Çalışan bireylerin yerine sağladıkları vazifeleri sonucu hissettikleri olumlu duygular namına anlatılan iş tatmini kavramı kuşkusuz ki çalışanların çalışmalarına dönük düşüncelerinin belirlenmesinde de mühim bir göreve sahip olmaktadır. İşletmeler mevcudiyetlerini sürdürebilmek için, en yararlı becerilerle sahip çalışanları kuruluşlarına eklemeli, onların bireysel ve mesleki yeteneklerini geliştirmelerine olanak sağlayarak iş tatminlerini temin etmektedir. Bu sebeple, işletmeler eliyle tasarlanan insan kaynakları yöntemlerini uygulamada işlerlik edinmesi ve taraflar arasında meydana getirilen psikolojik sözleşmelerin bu yürütümlere dahil edilmesi gerekmektedir. Meydana getirilen psikolojik sözleşmeler vasıtasıyla çalışanın beklentileri tekabül edilmesi ve bu yönde çalışanın işinden hissettiği tatmin seviyesinin arttırılması için çalışılması gerekli olmaktadır214_.

Psikolojik sözleşme, işveren ile çalışan arasındaki birbirlerini idrak etmeye dayalı bir terim olmaktadır. Yazında ilk defa Argyris tarafından psikolojik sözleşme 1960’ta kullanılmış olmasına karşın, varlığı her çağda bilinen ancak, içeriği dönem dönem iş yaşamının koşulları gereğince farklılaşan bir kavram olmaktadır. Örnek olarak, ilk endüstriyel yıllarda, işverenin ücretleri zamanında ve tam ödeyeceğine ait çalışan kısmında bir algılama bulunmakta iken, işveren kısmında da çalışanın şartsız emirlere uyacağı üzerine bir algılama bulunduğu görülmektedir. Gün geçtikçe bu algı düzeylerinde değişmeler olması tabi olmaktadır. İşletmeler arası yarışın 1980’lerin ortası ve 1990’lara dek yoğun bir hale gelmesi, tüketici tercihlerinde küçülmeler, değişmeler, devralmalar, birleşmeler gibi birçok sebepten dolayı işletmelerin henüz çalışan ve müşteri odaklı dönüşümler başından geçtiği bir gerçek olmaktadır. Bu sebeple, psikolojik sözleşmenin kapsamının daha çok başarım odaklı hale gelmesi gerektiği ya da geldiği düşünülebilir215_{. Psikolojik sözleşmeler, işverenler ve}

çalışanların karşılıklı olarak ahlak, güven, dürüstlük temelleri olan, bilinçli şekilde

213 _{Ali Dikili ve Serkan Bayraktaroğlu, ”Psikolojik Sözleşme ile İş Tatmini İlişkisine Yönelik Bir}

Araştırma”, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 2013, Cilt: 8, Sayı: 2, 204-228, s. 221.

214 _{Özler ve Ünver, a.g.e., s. 346.}

215 _{Kürşat Özdaşlı ve Özlem Çelikkol, “Psikolojik Sözleşme: Kavramsal Çerçeve ve Bir İçerik”,} Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2012, Cilt: 4, Sayı: 7, 141-154, s.

86

kurdukları, karşılıklı sorumlulukları da kapsayan, yazılı olmayan dinamik beklentiler olarak tanımlanmaktadır.

Psikolojik sözleşme, çalışanlar ile işletmelerin mukabele olarak birbirinden ne umduklarını ve başarısızlıklarının ya da başarılarının neticelerini ortaya koyan, alenen ortaya konulmamış bir sözleşme olmaktadır. Kişilerin ve işletmelerin uygun istihdam sözleşmeleri ile bir araya gelmesi ve birbirlerine yönelik yükümlülüklerinin olduğu üstüne kurulu, işletme ile kişi arasında, konuşulmamış, yazılı olmayan beklentilerin bir bütünü olmaktadır. İşletmeler çalışanlara başarıma dayalı adaletli bir ücret ve işinde garanti verirken; çalışanlarda da işletmeye sadakat ve dürüst çalışma sözü vermektedir. Mütekabil anlaşma, yazılı olmayıp işletme çalışan ilişkilerinin temelini meydana getiren iki yanın üstü örtülü bir biçimde kabulüyle devam eden bir niteliğe sahip olmaktadır. Psikolojik sözleşme, işletmeler için ciddi olarak öneme sahip olmakta, bir yanın diğerine karşı mecburiyetini yerine sağlamada başarısız olması bağlantıyı bozmakta ve mütekabil yükümlülüklere dair yanların inançlarının azalmasına sebep olmaktadır. İşletme tarafından genellikle uyulmayan psikolojik anlaşma da saldırganlık, verimsizlik, gizli işsizlik gibi durumlara yol açarken, işte çalışan kişice yapılan bir bozma ise işverenin çalışan tarafa yönelik olumlu duygularının değişmesine sebep olmaktadır216_.

Psikolojik sözleşme terimi, çalışanların işverenlerine/işletmelerine karşı ve işverenlerin/işletmelerin çalışanlarına karşı sağlamak zorunda oldukları mükellefiyetleri üzerine çalışanların sahip olduğu algı düzeylerine işaret etmektedir. Çalışanlar psikolojik sözleşme ögelerine uyulmadığını düşündüklerinde, bu konum onların bazı davranış ve tutumlarını etkileyerek farklı örgütsel sonuçları meydana getirme potansiyelini taşımaktadır. Psikolojik sözleşme ve ona uyulmaması; işletmelerde dikkate alınması icap eden ögelerden biri durumuna gelmektedir. Psikolojik sözleşmenin bozulması durumunda çalışanların verdikleri yaygın reaksiyonlardan biri iş tatmini sayılmaktadır217_.

İşletmelerde, çalışanlarla işe başlamadan evvel sözlü ya da yazılı bir mukavele yapılarak, işle alakalı çalışandan nelerin istendiği, işin neyi içerdiğini ve bu işin bedelinde ne kazanacakları anlatılmaktadır. Çalışanların işletmeden beklentisi

216 _{Necmettin Cihangiroğlu ve Bayram Şahın, “Organizasyonlarda Önemli Bir Fenomen: Psikolojik}

Sözleşme”, ZKÜ Sosyal Bilimler Dergisi, 2010, Cilt: 6, Sayı: 11, 1-16, s. 2.

217 _{Ali Dikili ve Serkan Bayraktaroğlu, “Psikolojik Sözleşme İle İş Tatmini İlişkisi: Bir Örnek Olay}

Çalışması”, Sakarya Üniversitesi İşletme Fakültesi, Örgütsel Davranış Kongresi Bildiriler Kitabı, 15- 16 Kasım 2013, 1-551, s. 188.

87

yalnızca yapılan sözleşme kapsamında tanımlanan özelliklerden oluşmamaktadır. İşletmeler de çalışanlardan tanımlanmış olan vazifeler dışında daha üst düzey hizmetler istemektedir. İşletmeler aynı zamanda çalışanların başarılarını ve performanslarını daha da artırmalarını istemektedirler. İşletme ve çalışan arasında karşılıklı yükümlülüklere dair olan psikolojik sözleşmelerde işletmenin ve çalışanların da beklentileri bulunmaktadır. Çalışanların eğitim, kariyer gelişimi, maaş, iş güvencesi, ödeme gibi konularda beklentisi bulunmaktadır. İşletme yani işverenler ise, çalışanın dürüst ve güvenilir olmasını, çalışma dışında da çalışmasını, kendi vazifesi olmayan işleri de gerçekleştirmesini beklemektedir218_{. Taraflar bir araya}

gelerek uygun istihdam sözleşmesiyle birbirlerine karşı taahhütlerinin farkında oldukları varsayımına dayalı yazılmamış olan ve konuşulmamış beklentiler olarak söylenmektedir.