İş tatmini kurumsal ve bireysel ebatları olan önemli bir mevzu olmaktadır. Bireyin çalıştığı işi sevmesi, benimsemesi, işinin lazım olan taraflarını yerine getirmesi hem kişinin ruhsal hayatını hem de içinde bulunduğu işletmenin ya da kurumun istikrarlılık grafiği ve başarısı açısından gerekli ve önemli olmaktadır. Çalışma hayatında lokomatif durumda bulunan bireyin tatmin olma düzeyi fazlalaştıkça yapılan işin işletmeye yansımaları ve niteliği de olumlu olmaktadır. İş hayatında, düşüncesindeki işi yapan, arzu ettiği olanaklara sahip olan ve temel insani gereksinimlerini karşılayacak ücrete sahip olan kişiler manevi ve maddi doyumu sağladıklarından dolayı mutlu ve huzurlu olmaktadırlar. Halbuki düşüncelerindeki işi yapamayan, gereken önem verilmeyen ya da gereksinimleri karşılanmayan kişiler olumsuz bir davranış içine girmektedir. İş hayatıyla ilgili olarak duyulan bu davranış zaman içerisinde hayatın doyumunu da etkileyebilir144. Dolayısıyla bu bölümde; iş
tatmini kavramı açıklandıktan sonra iş tatmininin kapsamı ele alınacaktır.
2.1.1. İş Tatmini Kavramı
İş, insanın yaşamını sürdürebilmesi, toplumda daha iyi hayat koşullarının sağlaması ve saygın bir konum edinebilmesi için ihtiyaç olan araçları edinmesini sağlayan çok önemli bir faaliyet olarak görülmektedir. İş bununla birlikte bireyin yeteneklerini sergileyerek meydana getirdiklerinden doyum sağlamasına da sebep olmaktadır. İnsanların yaşadıkları sosyal çevre ile ne yaptıklarının, ne düşündüklerinin, nasıl ya da ne hissettiklerinin doğrudan ilişkili olduğu görülmektedir145.
Kişinin kimliği işi olmakla birlikte bireyin işinde göstermiş olduğu başarımı ve işinden hissettiği tatmin de bu kimliğin bir süreci sayılmaktadır. İnsanların yapmakta olduğu iş ile etrafını değerlendirmesinde ve algılamasında kişiliğin önemi büyük olmaktadır. Kişinin davranışları, onun muhitindeki kişiler ve içinde yaşamaya devam ettiği ortam arasındaki devamlı etkileşim neticesi oluşması nedeniyle kişinin kişiliği iş muhitinden müteessir olduğu gibi aynı vakitte de kişinin kişiliği ile iş muhitini
144 Hatice Karakuş, “Hemşirelerin İş Tatmin Düzeyleri: Sivas İli Örneği”, Dicle Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2011, Yıl: 3, Sayı: 6, 46-57, s. 47.
145 İdris Şahin, “Öğretmenlerin İş Doyumu Düzeyleri”, YYÜ Eğitim Fakültesi Dergisi, 2013, Cilt:
59
etkilemektedir146. Kişinin içinde yaşadığı kültürel veya sosyal çevre incelendiğinde
birçok değer ve duygu yargılarının etkisinde kaldığı anlaşılmaktadır.
İş tatmini kavramı, çalışanların sosyal, fiziksel ve ruhsal gereksinimlerinin beklentileri doğrultusunda karşılama seviyesini ifade etmekte olup; kişilerin üretken, başarılı ve mutlu olabilmelerinin en önemli şartlarından biri olmaktadır. Her meslek için önemli olan iş tatmini, insanların sağlıkları için hizmet veren sağlık sektörü ve çalışanları için daha da büyük önem taşımaktadır147.
Bireylerin iş yaşamında ve iş yaşamı dışında dış hayatlarının duygusal, davranışsal ve bilişsel yönlerini göze çarpan veya çarpmayan şekilde belirleyen faktörler ise tutum yani iş tatmini olmaktadır. İş tatminini etkileyen nitelikler, örgütsel bilimlerde dikkat çeken bir olgu olan kurumsal memnuniyetin ve iş memnuniyetinin önemini vurgulamaktadır. Öznel iyi oluş düzeyinin ve iş tutumlarının karşılıklı olan normal yapısı, bunlardan birinin iyi anlaşılmasının diğer olgunun dikkate alınmadan tam olmadığı gerçeğini vurgulamaktadır148.
Kişinin işine karşı oluşturduğu olumlu tutumlara iş tatmini denilmektedir. Kişinin işini sevmesi veya kendini işinde mutlu hissetmesi basit anlamda olup bir bakıma iş tatmini kavramının içinde olmaktadır. Çalışanın işinden tatmin olması hem işletmeyi hem de kendisi açısından büyük önem taşımaktadır. Daha da çok ön plana çıkan işletmenin beşeri sermayesi olan kişi için yapılan birçok araştırma, çalışanın işinde tatmin olmasıyla beraber örgütteki verimliliği çok daha fazla olduğunu göstermektedir. Gelinen son noktada, insanın örgütte ruhsal ve fiziksel yapısıyla bir bütün olarak yer aldığı, onun bir makine gibi çalışmadığı ve işletmeyi etkilediği anlayışı baskın olmaktadır. Bugünün modern yönetim anlayışında daha ön planda olan çalışanlarını motive etmek anlayışı çalışanların işletmeye olan bağlığını arttırmaktadır. Bir çalışan işinden tatmin olamazsa ruhsal sağlığı etkilenmekte ve bununla beraber çalışanda fiziksel rahatsızlıklar da görülebilmektedir149. Çalışanın işine karşı gösterdiği olumsuz
tutumlarına ise iş doyumsuzluğu denilmektedir.
146 Melike Kıvanç Sudak ve Cemal Zehir, “Kişilik Tipleri, Duygusal Zeka, İş Tatmini İlişkisi Üzerine
Yapılan Bir Araştırma”, Yönetim Bilimleri Dergisi, 2013, Cilt: 11, Sayı: 22, 141-165, s. 142.
147 Canan Hoş ve Aygen Oksay, “Hemşirelerde Örgütsel Bağlılık ile İş Tatmini İlişkisi”, Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 2015, Cilt: 20, Sayı: 4, 1-24, s. 2.
148 Timothy A. Judge and Ryan Klinger, “Job Satisfaction”, Subjective Well-Being at Work, 393-
413, p. 407.
149 Fatih Karcıoğlu ve Sevil Akbaş, “İşyerinde Psikolojik Şiddet ve İş Tatmini İlişkisi”, Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 2010, Cilt: 24, Sayı: 3, 139-161, s. 140.
60
Sürekli değişen ekonomik ve teknolojik koşullar, artan rekabet işletmelerin başarılı olması için daha girişimci, daha hızlı, daha yenilikçi ve daha esnek olmasını gerektirmektedir. Günümüz rekabet ve değişim ortamında, işletmeler için yaşamsal öneme sahip olan bu gereklilikleri yerine getirmenin yolu ise bir örgüt iklimi yapılandırarak çalışanların yaratıcılıklarını desteklemektedir. Yapılan araştırmalar kişilerin, yaratıcı fikirlerini özgürce ifade edebilecekleri, kendilerini gerçekleştirebilecekleri, gereksinim duydukları kaynakları elde edebilecekleri ve hedeflere ulaşmada yöntem belirleyecekleri, hepsinden önemlisi yaptıkları işi önemli ve anlamlı bulabilecekleri bir örgüt ikliminde yaratıcı ürün ve fikirlerin fazlalaştığını göstermektedir150.
2.1.2. İş Tatmininin Kapsamı
Yeni bir tanım yapılması için iş tatmini tanımlarından yola çıkılacak olursa; çalışanların çalıştıkları işin çeşitli boyutları ile ilgili işlerden duygusal memnuniyet duymaları olmaktadır. Diğer bir başka yaklaşımla çalışanların yaptıkları işten zevk alması, çalışmalarında mutlu olmaları ve bundan dolayı işlerine bağlanmaları ve verimli çalışma hissetmeleri olarak ifade edilebilmektedir. Çok farklı hususların ve boyutların bu durumu etkilediğinin göz ardı edilmemesi gerekmektedir. Olumsuz duygular şeklinde iş tatmini ifade edilse de genel anlamda olumlu bir durumu gösterdiği söylenilebilmektedir151. Kaynağı ister bilişsel ister etkileşimsel olsun iş
tatmini, kişinin işinden hoşnut edilmesi ya da memnun olmasını ifade etmektedir. İş tatmini kavramının, çalışanların işte bulunurken göstermiş oldukları mutluluk seviyesinden daha fazlasını etkilediği görülmektedir. İş tatmini, sağlık, genel mutluluk ve kimlik de dahil olmakla beraber çalışanların genel psikolojik durumlarını iyi bir şekilde etkilemektedir. İş memnuniyeti giderek artan kişi, memnuniyet seviyesi düşük olan çalışma arkadaşlarından daha az hasta izni almakta ve gereğinden fazla çalışan bireyleri yaratmaktadır. İş tatminini işletmelerde yaygınlaştırmak, işverenler ve çalışanlar için bir kazan-kazan durumunu oluşturmaktadır. İş tatminini meydana getiren etmen, sayısı artmakta olan araştırmaların konusu durumunda olmaktadır. İş memnuniyeti oluşması için birçok etmen mevcuttur ve bu etmenler kişilere özgüdür, bir çalışanı mutlu eden bir durum, bir başka çalışanı hayal kırıklığına uğratabilmektedir. İş tatminini etkileyen unsurlara dair bazı genel neticeler ortaya
150 Hülya Gündür Çekmecelioğlu, “Örgüt İkliminin İş Tatmini ve İşten Ayrılma Niyeti Üzerindeki
Etkisi: Bir Araştırma”, C.Ü. İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 2005, Cilt: 6, Sayı: 2, 23-39, s. s. 24.
151 Mustafa Zincirkıran vd., “İşgorenlerin Örgütsel Bağlılık, İşten Ayrılma Niyeti, İş Stresi ve İş
Tatmininin Örgütsel Performans Üzerindeki Etkisi, Enerji Sektöründe Bir Araştırma”, Finans Politik ve
61
koymak mümkündür. Stres ve para sayılan bu etmenlerin başında gelmektedir, ancak tahmin edilenin aksine bu ikisinin iş tatmininde daha az bir etkiye sahip olduğu gözlemlenmektedir. İş tatmininde sayılan diğer mühim etmenler arasında anlayış, iş yerinde akıcılığı teşvik eden çalışma şekilleri, bireyin meslektaşları ve üstleri ile destekleyici ve saygılı ilişkilere ve değerlere sahip olmasıyla kişinin hobileri ve değerleriyle tutarlı bir işe sahip olması söylenebilmektedir152.
İş tatmini, çalışma konumuna hissi bir cevap yöneltme biçimi olarak tanımlanabilir. Somut biçimde görülememekte yalnız açıklanabilmektedir. İş tatmini, arzulanan durumun ne miktarda karşılık gördüğünün ya da ummanın ne ölçüde aşıldığının belirlendiği konum olmaktadır. Çalışanlar kuruluşa girerken kendisine bakarak sübjektif umutlara sahip olmaktadır. Bu ümitlerin karşılanma seviyesi de bize iş tatmini ile alakalı ipucu vermektedir. İş tatmini, birbiri ile alakalı türlü tutumların birleşimini simgelemektedir. Çalışma ortamı, işin kendisi, kariyer yolları, ücret, yönetim tarzına benzer durumlar iş tatminini tesir eden unsurlar olarak sayılmaktadır153. Çalışanlarının iş tatmin seviyesinin yüksek tutulmasını sağlamak,
çağdaş yönetim üslubunu benimseyen işletmelerin esas görevlerinden biri olmaktadır.