104 Sporda sendikalaşma ile ilgili Dünya’daki ve Ülkemizdeki gelişmeler incelendiğinde, tıpkı spor dışındaki sektörlerde olduğu gibi spor alanının en önemli çalışanı durumunda bulunan ve işçi olarak nitelenen kişiler odaklı bir örgütlenmenin olduğu görülmektedir.
Dünya’daki spor sendikacılığının gelişimine bakıldığında, en eski sporcu sendikasının, 1885 yılında ‘’Beyzbol Oyuncuları Sendikası’’ adıyla ABD’de kurulduğu görülmektedir. Sendikanın faaliyeti, kurulmasının ardından kendi üyelerinden oluşan bir lig oluşturmaya çalışması, fakat bunun gerçekleşmemesi üzerine sona ermiştir.
Amerikan beyzbol oyuncularının sendikalaşma çabaları; 1946 yılında, bugünde hala faaliyette olan ‘’Major Ligi Beyzbol Oyuncuları Sendikası (Major League Baseball Players Association-MLBPA)’’ kurulana kadar, 1900 ile 1946 yılları arasında devam etmiştir (Aydın 2007, Aydın 2009).
Spor tarihindeki ilk spor kaynaklı uyuşmazlık 1900’lerin başında meydana gelen, Amerikan Beyzbol Liginde oynayan bir yıldız oyuncunun rakip ulusal lige transfer olması ile ortaya çıkmıştır. Bu olayla ilgili olarak verilen kararların neticesinde, daha önce kulüp sahipleri veya işveren ve lig yönetimlerinin spordaki transfer/iş ilişkisi sorunlarının iş hukukunu ilgilendirmediği görüşü mahkemelerce kabul edilmemiş, aksine bu uyuşmazlıkların işçi-işveren uyuşmazlığı niteliği taşıdığı ve dolayısıyla iş hukukunun kurallarının uygulaması alanında değerlendirilmesi gerektiği belirtilmiştir. Yargı tarafından verilen bu karar ve benzeri kararlar, profesyonel spordaki sendikalaşmanın önünü açmıştır (Aydın 2007).
Amerikan Beyzbol Oyuncuları Sendikası, 1940’ların sonlarında ilk kez ‘’Beyzbol Oyuncuları Emeklilik Sandığı’’nı kurmuştur. Bu sandık, sporculara emeklilik imkânı tanıyan ilk oluşum olmuştur.
Daha sonraki yıllarda; 1956’da Amerikan Futbol Ligi oyuncuları Sendikası, 1957’de Ulusal Hokey Ligi Oyuncuları Sendikası, 1964’te Amerikan Ulusal Basketbol Oyuncuları Sendikası kurulmuştur. Bu sendikalar bugün hala faaliyetlerini devam ettirmektedirler.
105 Profesyonel Sporda Sendikalaşma ABD dışında, Avustralya’da da oldukça eski ve yaygındır. Avustralya’daki ilk sporcu sendikası kurma girişimi, 1913 yılında futbol oyuncuları tarafından gerçekleştirilmiştir. Daha sonraları diğer spor dallarında sendika kurma denemeleri olmuştur. Avustralya’da bugün, 1973’te kurulan Avustralya Futbol Ligi Oyuncuları Sendikası, 1979’da kurulan Rugby Ligi Oyuncuları Sendikası, 1989’da kurulan Ulusal Basketbol Ligi Oyuncuları Sendikası, 1993 yılında kurulan Profesyonel Futbolcular (Soccer) Sendikası, 1995 yılında kurulan Rugby Birliği oyuncuları Sendikası ve 2002 yılında kurulan Avustralya Netbol oyuncuları Sendikası faaliyetlerine devam etmektedirler (Aydın 2007).
Profesyonel sporda sendikalaşma ile ilgili olarak Avrupa’ya baktığımızda karşımıza, özellikle İngiltere ve Fransa örgütlenmeleri çıkmaktadır. İngiltere’de 1907 yılında kurulan ve kurulduğundan bu yana faaliyetlerini devam ettiren tek sendika olan İngiliz Profesyonel Futbolcular Sendikası (PFA), sendikacılık konusunda örnek teşkil eder bir durumdadır. Fransa’da ise Profesyonel Futbolcular Ulusal sendikası (UNFP), önemli bir sendika durumundadır.
Avrupa’da bu iki ülke sendikaları dışında; Almanya’daki, Almanya Futbol Oyuncuları Sendikası (Vereinigung der Vertrags Fussball Spieler-VdV) ile İtaya’daki, İtalya Futbolcular Sendikası (Associazione İtailiana Calciatori-AIC) önemli ve güçlü sendikalar durumundadır (Aydın 2007, Aydın 2009).
Profesyonel spor alanındaki sendikalaşmayla ilgili Afrika’da 1997 yılında kurulan Güney Afrika Futbol Oyuncuları Sendikası (South African Football Players Union-SAFPU) ülkesinin spor sektöründe önemli bir yere sahiptir (Aydın 2007).
Avrupa ve Dünyadaki profesyonel spordaki sendikal örgütlenmelerin dışında, uluslararası bir düzeyde olan, 1965 yılında beş ülkenin ulusal futbol sendikasının girişimleri ile kurulan ve bugün 40’ın üzerinde üyesi bulunan Uluslararası Profesyonel Futbolcu Sendikası Federasyonu (Federation Internationale des Footballeurs Professionnels-FIFPro) bulunmaktadır (Aydın 2007, Aydın 2009). FIFPro ile ilgili olarak da daha fazla bilgiye sonraki bölümlerde değinilecektir.
106 Ülkemizdeki profesyonel spordaki sendika çalışmalarının yalnızca futbolla ilgili olarak yapıldığı görülmektedir. Bunda, profesyonel spor olarak futbolun var olmuş olması önemli bir etken olmuştur (Aydın 2007).
Türkiye’deki profesyonel spordaki sendikalaşma ile ilgili ilk örnek, 31 Mayıs 1965 tarihinde kurulan ‘’Türkiye Futbolcular Sendikası’’dır. Genel İşler İşkolunda 12 kişi tarafından kurulan bu sendikanın; 16 Temmuz 1966 yılında yapılan ilk genel kurulunda, Yönetim Kuruluna; Meliha ILGAZ (Genel Başkan), Şeref HAS (İkinci Başkan), Tekin BİLGE (Genel Sekreter), Ali BERATLIGİL, Kaya KÖSTEBEN, Özcan KÖKSAY, Basri DİRİMLİ, Metin OKTAY VE Candemir BERKMAN seçilmiştir.
Sendikanın, 29 Haziran 1967 tarihinde yapılan genel kurulunda Genel Başkanlığa Şükrü GÜLESİN, İkinci Başkanlığa Turgay ŞEREN ve Genel Sekreterliğe Tekin BİLGE seçilmiştir. Sendikanın iki yıl sonraki, 13 Temmuz 1969 tarihli genel kurulunda tüzük değiştirilmiş ve sendikanın adı ‘’Türkiye Profesyonel Futbolcular, Antrenörler, Menajerler ve Monitörler Sendikası’’ olarak değiştirilmiştir. 28 Mayıs 1975 tarihinde yapılan Genel Kurulda tüzük bir kez daha değiştirilmiş, sendikanın adı da ‘’Futbol-İş (Türkiye Futbolcular, Antrenörler, Masörler Sendikası)’’ olmuş ve Türk-İş Konfederasyonuna üye olma kararı almıştır ( Baştürk 2007, Aydın 2007, Ünsal 2008, Aydın 2009).
Sendika ile ilgili Çalışma Bakanlığı verilerinde; 1971 yılında 187, 1974 yılında 378, 1976 yılında 440, 1977 yılında 380, 1979 yılında 290 üyesinin bulunduğu görülmektedir. Ancak sendika 2821 sayılı Sendikalar Kanununa uygun olarak 1 Ocak 1984 tarihine kadar olağanüstü genel kurul toplantısını yapıp, zorunlu organlarını oluşturmadığı için aynı yasanın geçici 1. maddesine göre 23 Eylül 1984 tarihinde münfesih (feshedilmiş) sayılmıştır (Ünsal 2008).
Aydın’ın (2007) yapmış olduğu bir çalışmasında; Futbol-İş Sendikasının çalışmaları ile ilgili birkaç küçük gazete kupürü dışında elde yazılı bir belgenin bulunmadığı, üyesi bulunduğu Türk-İş arşivinde dahi Futbol-İş’e ilişkin herhangi bir belgeye rastlanamadığı belirtilmektedir. Ayrıca, faaliyetleri konusunda yeterli bilgiler edinilemeyen Futbol-İş Sendikasının 15 yıl gibi kısa bir sürede 13 defa genel
107 kurul yapmış olması, oldukça hareketli ve çalkantılı bir sendika olduğunu göstermektedir.
Aynı çalışmada sendikanın faaliyet gösterdiği dönemde yeterli başarıyı elde edememesinin birçok sebebinin olduğu; bu sebeplerden bir tanesinin, kulüplerin o dönemde şirket ve dolayısıyla işveren olmaması ve dernek statüsü ile yönetilmesi olduğu, bu durumun futbolda endüstriyel ilişkiler düzeninin kurulamamasına yol açtığı ifade edilmiştir. Diğer bir sebep olarak ise; spordaki sendikalaşma faaliyetlerine ilginin az olması ve bu alanda aktif olan sporculara yönelik olumsuz tavırların varlığı olarak belirtilmiştir (Aydın 2007).
Bu sendikanın dışında 1970’li yıllarda faaliyet gösteren Amatör Sporcular Derneği, sporcuları örgütlemek için çalışmış ve 1975 yılı itibariyle 70 000 sporcuyu bünyesinde topladığı ileri sürülmüştür (Baştürk 2007). Ancak Aydın (2007)’ın yukarıda belirtilen çalışmasında, sendikanın uzun yıllar genel sekreterliğini yapan Necati KARAKAYA ile yaptığı söyleşide; Metin KURT’un kurduğu Amatör Sporcular Derneği’ne 70 000 sporcunun üye olduğu bilgisinin çok abartılı olduğu, üye sayısının 7’yi geçmediği belirtilmiştir.