Polis, Demos ve Kent Đmarının Diğer Paydaşları

Günümüzde birçok antik kentte halen görülebilmekte olan gösterişli yapılar ve bunların kimler tarafından yaptırıldığına dair yazıtlar MS I. ve II. yüzyıllarda Küçük Asya’nın diğer bölgelerinde olduğu gibi Karia’da da kentsel gelişimin en üst seviyeye ulaşmış olduğuna ve bu gelişim içinde yerel elitlerin etkisine işaret etmektedir194. Yurttaşların kent imarına daha çok katkı yapmaya yönelmeleri kentsel gelişimi önemli ölçüde hızlandırmıştır. Kentleşmenin bu denli hız kazanması söz konusu yüzyıllarda elit yurttaşların içinde bulunduğu refahın ve euergesia olgusu sayesinde kent ekonomilerindeki geçici düzelmenin önemli bir kanıtıdır195.

Kuşkusuz kentlerdeki tüm yapılar varlıklı yurttaşların eseri değildi196; varlıklı yurttaşların kendi keselerinden gerçekleştirdikleri son derece masraflı imar faaliyetlerinin yanında polis ve kimi zaman yönetimdeki azalan rolüne karşın demos da197 yazıtlarda bir imar faaliyetini kendi gelirleri ile gerçekleştiren kurum olarak görülebiliyordu198. Yazıtlar imar faaliyetlerinin gerçekleştiricisi olarak tanrı ve tanrıçaları da gösterirler. Bu faaliyetler genel

194

A.H.M. Jones, Greek City, s. 237.

195

Euergesia’nın kent ekonomisine etkileri için bkz. yukarıda s. 29-33.

196

Phoiniks’te metoikos Philoumenos’un depremde yıkılmış olan andron’u kendi kesesinden yaptırması ve bu nedenle arkhon olarak görev yaptığı bölge birliği tarafından onurlandırılması için bkz. T.147. Bir metoikos’un kent imarına yönelik katkıda bulunması oldukça sıra dışıdır. Iasos’ta (Hellenistik) khoregia harcamalarına yönelik bağış listelerinde yer alan metoikoi için bkz. I.Iasos, no. 178 (sat. 9), no. 184 (sat. 7), no. 185 (sat. 7), no. 190 (sat.6), no. 195 (sat. 21). Pergamon ve Ephesos’un imarı üzerine kapsamlı bir inceleme için bkz. H. Halfmann, Städtebau und Bauherren im Römischen Kleinasien: Ein Vergleich zwischen Pergamon und Ephesos. Tübingen: Ernst Wasmuth Verlag, 2001.

197

Bkz. Cramme, Euergetismus, s. 70. Özellikle kent yönetiminde demos’un etkin gücünün boule karşısında azaldığı MS I. ve II. yüzyıllarda bu farklılığın nedenini anlayabilmek için yeterli kanıt yoktur.

198

Halikarnassos’ta (MÖ 285-221) demos tarafından Apollon ve kral [Ptolemaios’a] adanan stoa için bkz. Newton, Halikarnassos II, s. 693 no. 3a; Migeotte, emprunt public, s. 323vd. Theangela’da demos tarafından belirlenemeyen bir krala adanan palaestra için bkz. Judeich, MDAI(A) 12 (1887) s. 334; Robert, Coll. Froehner, s. 65. Mylasa’da (MÖ 12-2) demos tarafından Augustus ve tanrıça Roma’ya adanan tapınak (?) için bkz. I.Mylasa, no. 31. Nysa’da (Principatus D.) polis tarafından, olasılıkla yurttaşların vakıf veya vasiyet yoluyla bıraktıkları paralardan inşa edilen yapı için bkz. Malay, ZPE 48 (1982) s. 257-258, no. 5. Physkos’ta (MÖ 27- MS 14) [demos?] tarafından adanan [eksedra?] için bkz. Fraser - Bean, Rhodian Peraea, no. 3, krş. I.Peraia, no. 505. Aphrodisias’ta demos tarafından Augustus’lar tarafından bahşedilmiş lütuftan ve Eusebios hamamının (Εὐσεβιανὸν βαλανείον) ahşap (mimari) malzemelerinden ve Menekrates kızı Attalis’in mal varlığından inşa ettirilen hamam ve atreion için bkz. T.36.

olarak tanrı/tanrıçanın kendi kesesi olarak ifade edilen tapınak kasasından199 ve kimi zaman buna ek olarak tapınağa miras bırakılan paralardan finanse edilmekteydi200. Tanrı / tanrıça adına yürütülen bu imar faaliyetlerinde epimeletes olarak ise neokoros’ların isimleri yazılabiliyordu201. Özel şahısların kendi kesesinden yapmış olduğu bir harcamaya ilişkin ifadelerden en yaygın olarak kullanılanı “ἐκ τῶν ἱδίων” aynı zamanda bir polis’in, bir demos’un202 ve hatta bir tapınağın203 kendi gelirleri ile yaptığı bir harcamayı ifade etmek için de kullanılmıştı204.

Kentlerin kendi kaynaklarından karşıladığı bu imar faaliyetleri elitlerin bu işte yalnız olmadıklarını göstermekte ve elitlerin kent ekonomisine yaptıkları destek sayesinde kent kasasının artan refahına işaret etmektedir. Bununla birlikte imar faaliyetleri konusunda yapılacak bir çalışmanın merkezinde bulunan yazıtlar varlıklı yurttaşların imar faaliyetlerini sıkça anarken sıkça demos kimi zaman da polis tarafından gerçekleştirilen imar faaliyetlerine ilişkin az sayıda referans bulunmaktadır. Bunun nedeni de son derece pahalı olan bu faaliyetler için kentlerin çok sık ödenek ayıramaması ve kent imarına katkı konusunda euergetes’lerin çok gerisinde kalmaları olabilir. Diğer bir olası neden ise kaynak materyal olan yazıtların doğasında aranabilir, zira demoi veya poleis, kent imarına yönelik faaliyetlerinde zaten görevleri olan bir işi yaptıkları için euergetes’lerin armağanlarının karşılığında verilen büyük övgülerin gölgesinde kalmış olabilirler205.

199

Tanrıça Aphrodite tarafından yürütülen imar faaliyetlerinde ἐκ τῶν ἰδίων προσόδων için bkz. I.Aph.2007, no. 12.914 (MS II. yüzyıl) ve ἐκ τῶν ἰδίων için bkz. I.Aph.2007, no 5.5 (MS 132-138). Yazıtlar hakkında ayrıca bkz. aşağıda s. 34 dn. 200 ve 201.

200

Aphrodeite tarafından Đmparator Hadrianus’a adanan bezeme inşası için bkz. I.Aph.2007, no. 5.5 (MS 132- 138); Yazıtın başlangıç kısmında nominativus olarak görülen Aphrodeite ismi, imparator isminden önce yazılması nedeniyle tanrıça olmalıdır. ἡ Ἀφροδείτη Αὐτοκράτορι Καίσαρι Τραιανῷ Ἁδριανῷ Σεβαστῷ Ὀλυµπίῳ Πανελληνίῳ καὶ τῷ ∆ήµῳ τὸν ἐπιφερόµενον τοῖς κείοσιν καὶ ταῖς κεφαλαῖς λευκόλιθον κόσµον πάντα ἐκ τῶν ἰδίων καὶ ἐκ τῶν καταλειφθέντων αὐτ[ῇ] ὑπὸ Ἐπιγ[όνου] τοῦ ∆ιοσκουρίδου ἀνέθηκεν.

201

I.Aph.2007, no. 12.914 (MS II. yüzyıl). Ἡ Ἀφροδείτη ἐκ τῶν ἰδίων προσόδων τὰς ἀνδριαντοθήκας κατεσκεύασεν καὶ τὰς πυλίδας σὺν τοῖς ἐπιφεροµένοις µετέθηκεν καὶ ἀνεστησεν καὶ ἐλευκούργησεν ἐπιµεληθέντων Ζήνωνος τοῦ Ζήνωνος Μενάνδρου Ἀπολλωνίου γ´ Πηλέως Εὐγενέτορος τοῦ Ἀττάλου Ἡρακλείδου τοῦ ΠΙΤΤΑ Πελοπίδου τοῦ Εὔνου. νεοποιῶν.

202

Cramme, Euergetismus, s. 68. Mylasa’da polis veya demos tarafından kendi gelirleri ile yapıtırılan imar faaliyeti için bkz. I.Mylasa no. 137 (sat. 9), krş. Blümel, EA 37 (2004) s. 35vd; SEG LIV (2004) no. 1087.

203

Bkz. yukarıda dn. 199.

204

Geç Đmparatorluk Çağı’nda hem şahıslar hem de kamu kurumları için kendi kesesinden karşılama ifadesi için ἴδιος ile eş anlamlı olarak οἰκεῖος sıfatının da kullanıldığı görülmektedir. Đmparator Valerianus heykelinin masrafları kent tarafından karşılanarak dikilmesi ile ilgili olarak ἐκ τῶν ἱδίων yerine ἐξ οἰκείων ἀναλωµάτων ifadesi için bkz. Robert, La Carie, no. 189 (Kidrama, MS 253-260). Strategia ve sitonia için gerekli olan masrafların Meliton tarafından [ἐξ οἰ]κείας δυναµέως karşılanması için bkz. Robert, ibid. no. 13 (Tabai, Roma Đmaratorluk Çağı)

205

Schwarz, Soll oder Haben?, s. 25; Zuiderhoek, Politics of Munificence, s. 41vd, krş. Cramme, Euergetismus, s. 28.

Varlıklı yurttaşlar, demos ve polis dışında Roma imparatorları206,senatörler207 ve Roma eyalet memurları208 da kentlerin imarına katkıda bulunabiliyorlardı209. Kentlerin imarına yönelik imparatorluk yardımları özellikle deprem gibi beklenmedik ve büyük hasara neden olan bir afet sonrasında ve çoğu zaman bir elçilik210 aracılığı ile gerçekleşebiliyordu211. Fakat bu yardımlar kentin yeniden imarına yönelik tüm masrafları karşılamak için yeterli olmayabiliyordu, eğer bir euergetes ortaya çıkmazsa kent yine kendi kaynaklarından harcamak zorunda kalıyordu212.