Müşterek Đmar Faaliyetleri

Yazıtlar kimi zaman büyük, kimi zaman da nispeten küçük harcamalar gerektiren çeşitli imar faaliyetlerinin birden çok kişi tarafından müşterek olarak gerçekleştirildiğini gösterirler. Genel olarak iki kişinin, kimi zaman da üç veya daha çok kişinin kişinin müşterek olarak doğrudan gerçekleştirdiği bu faaliyetler yazıtlarda genel olarak “Falanca oğlu Falanca (ve)531 Falanca oğlu/kızı Falanca” olarak ifade edilirdi ve inşa ve adama ifade eden fiil çoğul yazılırdı532. Bu şekilde ismi geçen şahısların söz konusu faaliyete mali katkısının bulunduğu ifade ediliyor olmalıydı, zira bu kişi veya kişiler, faaliyeti gerçekleştiren asıl kişiler olarak görünürler. Bu mali katkı ismi geçen diğer şahısların katkıları ile eşit veya yakın miktarda olabileceği gibi daha az miktarlarda da olması mümkündür zira yazıtlar bu konuda değerlendirme yapabilmek için yeterli bilgi sunmazlar. Bir kişinin tek başına gerçekleştirdiği imar faaliyetlerine ilişkin yazıtlarda olduğu gibi müşterek imar faaliyetlerine ilişkin birçok yazıtta harcanan paranın kaynağı ἐκ τῶν ἰδίων ile ifade edilmektedir. Bu şekilde harcanan paranın kamu parası veya bir başkası tarafından bu iş için bırakılmış bir para olmadığı belirtilir fakat bu ifade kullanılan kaynağın kökeni konusunda detaylı bilgi vermekten uzaktır. Özellikle aynı ailenin fertleri, kadının ve erişkin çocukların da mali olarak katkısının

530

Bkz. T.51 (sat. 19-32). Marcus Ulpius Carminius Claudianus ayrıca vakıf parası dışında, kendi kesesinden Diogenes gymnasion’unda bir alipterion inşa ettirmiş ve eşi Apphia ile birlikte gymnasion’un diğer işlerini yaptırmıştır.

531

Özellikle Lagina ve Panamara’dan bazı yazıtlarda καί bağlacının ihmal edildiği görülür, bkz. T.108, T.109, T.110, T.112, T.126, T.130, T.131, krş. T.132, T.139, T.143 ayrıca bkz. T.111.

532

Bremen, Limits, s. 284. Kimi zaman iki, kimi zaman da daha fazla kişinin eylemi gerçekleştiren (nominativus) olarak verildiği fakat yüklemi bulunmayan/ihmal edilmiş yazıtlarda da imar faaliyetini ifade eden fiilin çoğul olması gerektiği muhakkaktır, bkz. T.18, T.19, T.20, T.22, T.28, T.71, T.95.

bulunduğu göz önüne alındığında söz konusu kaynak erkek ve kadının (veya oğlun/oğulların) ortak kaynağı ve/veya her birinin ayrı kaynakları da olabilir533.

Müşterek olarak doğrudan imar faaliyeti gerçekleştiren kişiler büyük çoğunlukla yakın akraba veya aynı aileye mensup kan bağı bulunan bireylerdi. Karia kentlerindeki yazıtlar evli çiftlerin534, baba ve oğulların535, ayrıca kardeşlerin536 müşterek olarak imar faaliyeti gerçekleştirdiklerini gösterirler. Bununla birlikte faaliyeti gerçekleştirenler arasındaki olası akrabalık ilişkisinin prosopografya bilgisinin azlığı veya yazıtların tahrip olması ve isimlerin okunamaması gibi nedenlerle tespit edilemediği örnekler de bulunmaktadır537. Müşterek faaliyetlerin merkezinde erkek bireyler bulunmaktadır. Tüm yazıtlarda en az bir erkek birey vardır ve - varsa - kadının ismi erkek isminden sonra gelmektedir, hatta erkeğin bir akrabasının ismi de eşi olan kadının isminden önde yer alabilirdi538. Buna karşın eğer müşterek faaliyet gerçekleştirenler bir erkek, eşi ve çocukları ise çocukların isimleri kadının isminden sonra gelirdi539.

Müşterek faaliyetler inşa masrafının birden çok kişi tarafından fakat aynı ailenin bireyleri tarafından paylaşılması karşılığında elde edilecek itibarın da yalnızca söz konusu ailenin olmasını sağlıyor olmalıydı. Bu şekilde ailenin kadınları da eşlerine veya erkek kardeşlerine eşlik ederek memuriyet üstlenmenin yanı sıra kent imarına da katkıda bulunarak aile itibarına katkıda bulunuyorlardı. Diğer bir olası neden de miraslar nedeniyle kardeşler arasında bölünen servetler bu şekilde ortak bir amaç ve hizmet için birleşmiş oluyor ve böylece mirasla birlikte devir alınan aile itibarını koruma ve yüceltme görevi müşterek olarak yerine getirilmiş oluyordu.

Yazıtlar, müşterek imar faaliyeti gerçekleştiren kişilerin büyük kısmının aynı zamanda müşterek memuriyet üstlendiklerine ilişkin bilgiler sunarlar. Keramos’ta agoranomia üstlenen Dionysios oğlu Hermophantos ve Lykiskos oğlu Hermophantos verdikleri söz uyarınca kendi keselerinden bir alipterion inşa ettirirler540. Tralleis’te ise agoranomia üstlenen Diogenes oğlu

533

Bremen, Limits, s. 283.

534

Bkz. T.18, T.19, T.20, T.32, T.77, T.93, T.95, T.107, T.108, T.109, T.110, T.111, T.112, T.116, T.126, T.130, T.131, T.132, T.139, T.143. Çiftler tarafından gerçekleştirilen müşterek para bağışları için ayrıca bkz. T.113 ve T.135. Bremen, çiftlerin müşterek armağanlarının temelinde Hellenistik kral-kraliçe çiftlerin rmağan ve lütuflarının bulunduğuna işaret eder, bkz. Bremen, Limits, s. 140vd.

535 Bkz. T.71, ayrıca bkz. T.20. 536 Bkz. T.22, T.23, T.28, T.32, T.46, T.55, T.127. 537 Bkz. T.91, T.152, T.154, ayrıca bkz. T.37, T.76 538 Bkz. T.32 Εὐσέβης φιλό[πατρις καὶ Μένα]νδρος οἱ Μενάν[δρου τοῦ Εὐνί]κου [καὶ Ἀπ]φίας Μενάν[δρου γυνὴ Εὐσε]βοῦς ἀνέθη̣[κ]αν ἐκ τῶν ἰδ[ίων]. 539 Bkz. T.116 (sat. 6-8), ayrıca bkz. T.20. 540 Bkz. T.91.

Artemidoros ve [Falanca] oğlu Diogenes, agora’da kapsamlı bir yenileme ve ekleme faaliyeti gerçekleştirirler ve hatta inşa edilen ergasteria’ya ait gelirler de inşa edilenlerin bakımı için sürekli olarak adanır541. Tabai’da agoranomia üstlenen [ - - - ]enon oğlu Falanca ve [ - - - ] Apollonios oğlu [ - - ]es bir kemer inşa ettirip bunu demos’a adarlar542. Halikarnassos’tan bir yazıtta ise Demetrios’un oğlu Neon’un gymnasiarkhia üstlendiği sırada oğlu Dionysodoros’un da onun yardımcılığını üstlendiği ve baba-oğlun birlikte dört adet oturak yaptırdıkları görülür543. Müşterek memuriyet üstlenme ve müşterek imar faaliyeti ilişkisi özellikle faaliyeti gerçekleştirenlerden birisinin kadın olduğu durumda sıkça karşımıza çıkar. Özelikle Lagina544 ve Panamara545 yazıtları müşterek rahiplik üstlenen ve müşterek imar faaliyeti gerçekleştiren çiftler veya kardeşler ile ilgili çok sayıda referans sunarlar546. Benzer nitelikteki imar faaliyetlerine Aphrodisias’ta da rastlamak mümkündür547.

Keramos’tan Hierokles ve eşi Aristoneike’nin temelinden itibaren yaptırdığı balaneion’a ilişkin yazıt ise müşterek memuriyetlerin ifadesi açısından önemli bir farklılık göstermektedir. Yazıtta başrahiplik, stephanephoria, gymnasiarkhia üstlendiği belirtilen Hermophantos oğlu Hierokles’in ismi her zaman olduğu gibi öncelikli yer alır, ardından “ve” bağlacını takiben başrahibelik ve stephanephoria üstlendiği belirtilen eşi Aristoktates kızı Aristoneike’nin ismi gelir. Her iki şahsın da başrahip olduğu ayrı ayrı ifade edilmiş olmasına karşın ἀρχιερατεύοντες ile rahipliği müşterek olarak yaptıkları sırada bu imar faaliyetini gerçekleştirdikleri özellikle belirtilir548.

Kuşkusuz tüm müşterek imar faaliyetleri aynı zamanda kent memuru olan kişiler tarafından gerçekleştirilmiyordu. Yazıtlarda faaliyeti gerçekleştiren kişilerin – varsa - memuriyetlerinin anılmadığı örnekler de mevcuttur549. Müşterek faaliyet gerçekleştirenlerden birisinin kadın olması durumunda genellikle rahip çiftlerin sayıca öne çıkmasına karşın kadın veya erkekten yalnızca birisinin memuriyetinin anıldığı örnekler bulunur550.

Müşterek imar faaliyetleri ender olsa da her iki kişinin mirasla birlikte devir aldığı bir yükümlülüğün sonucu gerçekleşebiliyordu. Đki akrabanın müşterek olarak yapmaya söz 541 Bkz. T.154. 542 Bkz. T.152. 543 Bkz. T.71. 544 Bkz. T.108, T.109, T.110, T.111, T.112, T.113, ayrıca bkz. T.107. 545 Bkz. T.126, T.127, T.130, T.131, T.132, T.133, T.139, T.143. 546

Rahip çiftlerin gerçekleştirmiş olduğu müşterek bağışlar da aynı şekilde ifade ediliyordu, bkz. T.113, T.133.

547 T.19. 548 T.93. 549 T.18, T.22, T.23, T.32, T.77, T.28, T.29, T.46, T.55, T.95. 550 T.20, T.116.

verdikleri bir imar faaliyetinin söz konusu kişilerin ölümünden sonra mirasçıları tarafından yine müşterek olarak yerine getirdikleri görülür; bununla birlikte her iki ardıl da yaptırdıkları işlerin devir alınmış işler olduğunu ifade ederler551.