Roma Çağı’nda seçkin ve varlıklı ailelere mensup kadınların memuriyet üstlenmelerindeki artışın sonucunda kent içinde daha “görülebilir” olmaları ile orantılı olarak kent imarına da katılımlarında artış görülür663. Bu artış MS I. yüzyıldan itibaren Karia kentlerindeki yerel elit ailelerde yalnızca yetişkin erkeklerin değil, aynı zamanda kadınlar ve çocukların da euergesia sistemine dâhil olmalarının bir sonucudur. Kadınlar, üstlendikleri çoğu zaman dinsel veya eponymos memuriyetlerde, erkekler gibi ün ve onur kazanma arzularını gösteriyorlardı.
Kadınların arkhe ve leitourgia üstlenmeleri, bununla birlikte kent imarına katılımları MS I. yüzyılda önemli bir artış göstererek MS II. yüzyılda en üst noktaya ulaşmıştır fakat bu
659
Claudius Aurelius Zelos “başrahiplerin ve şehre özerklik (autonomia) kazandıranların soyundan gelen” Iulia Paula ile evlidir. Đsminin yanı sıra mensup olduğu ailenin bu şekilde nitelenmesi Iulia Paula’nın, Gaius Iulius Zoilos’un ardıllarından birisi olduğu konusunda şüphe bırakmamaktadır, bkz. T.56 (sat. 4-6).
660
Bkz. T.109.
661
Bkz. T.110.
662
Konu hakkında detaylı değerlendirme için bkz. aşağıda s. 302vd. (T.109)
663
katılımın Roma Çağı’na özgü bir durum olduğu düşünülmemelidir664. Hellenistik Çağ’da da kadınların kent imarına yönelik para bağışları yaptıkları665, ayrıca üstlendikleri çoğunlukla dinsel memuriyetlerde onuseverliklerini göstermek için tek başlarına imar faaliyetlerinde bulundukları bilinmektedir; MÖ II. yüzyılda Iason’un kızı, ana tanrıça rahibesi Kosinas tarafından ana tanrıçaya adanan oikos ve prodomos Karia kentlerindeki en erken örnek olarak karşımıza çıkmaktadır666. Iasos’ta bulunmuş tarihlendirilemeyen iki adet yazıttan birinde Melas’ın eşi, Dieukhos kızı Nikokrateia’nın diğerinde ise Strongylos’un eşi, Polemarkhos kızı Simon’un Artemis Astias için sütun inşa ettirdiklerini göstermektedir667. Her iki kadının bir memuriyetle ilişkisi belirlenememekle birlikte söz konusu sütunların Artemis Astias tapınağı ile ilişkili olması muhtemeldir.
Kadınların MS I. ve II. yüzyıllarda ender olmakla birlikte tek başlarına kent imarına yönelik bağışlarda bulundukları bilinmektedir668. Bu kadınların, elitlerin içinde bile son derece ayrıcalıklı ailelere mensup oldukları ve stephanephoria669 üstlenmiş oldukları dikkat çekmektedir670. Kadınların tek başlarına yaptıkları bu bağışların dışında müşterek memuriyet üstlendikleri eşleriyle birlikte de kent imarına yönelik müşterek bağışlar yaptıkları görülür671. Bu bağışların dışında Aphrodisias’tan bir yazıtta (MS 69 – erken 2. yüzyıl) balaneion ve atreion’un ὁ δῆµος ὁ Ἀφροδεισιέων tarafından yürütülen inşasının finansal kaynakları olarak “Augustus’lar672 tarafından bahşedilmiş lütuf, Εὐσεβιανὸν βαλανείον’un ahşap mimari malzemeleri ve Menekrates kızı Attalis’in mal varlığı” gösterilmiştir673. Yazıtta Attalis Apphion’un mal varlığının demos tarafından nasıl kullanıldığı konusunda da bilgi yoktur.
664
Dmitriev, City Government, s. 317vd, krş. Bremen, Limits, s. 57, Bremen bu artışı artan Roma etkisine bağlamaktadır.
665
Hellenistik Çağ’da kadınların kent imarına yönelik bağışları için bkz. aşağıda s. 60. Ayrıca bkz. I.Keramos, no. 4 (sat. 8-10). Ephesos kentinde kadınların kent imarına katılımı hakkında bkz. G.M. Rogers, “The Constructions of Women at Ephesos.” ZPE 90 (1992) s. 215-223.
666
I.Mylasa, no. 336 ( = CCCA no. 713).
667
T.168 ve T.169.
668
Herakleia Salbake’de (MS ca. 70) Herakles rahibi Glykon’un kızı Tate, olasılıkla üstlendiği stephanephoria için summa honoraria niteliğindeki ödeme olarak söz verdiği tributum capitis yerine Herakleion’un inşasına 2340 denarii bağışlamıştı ve bu hizmeti nedeniyle boule, demos ve gerousia tarafından onurlandırılmıştı, bkz. T.73 (sat. 10-13). Attouda’da M. Ulpius Carminius Claudianus’un ikinci (?) eşi Carminia Ammia’nın (MS II. yüzyıl) stephanephoria yanında Ana Tanrıça ve Aphrodite rahibeliği üstlendiği sırada niteliği belirlenemeyen bir onarım faaliyetine para bağışladığı görülmektedir, bkz. T.66 (sat. 15-16). Karia kentlerinde kadınların kent imarına yönelik para bağışları karşılığında elde edilen onurlandırmalar için bkz. aşağıda s. 103 dn. 717.
669
Stephanephoria üstlenen kadınlar için bkz. Bremen, Limits, s. 63-66.
670
Karia kentlerinde stephanephoria üstlenen yurttaşların kent imarına katılımı hakkında bkz. aşağıda s. 112- 114.
671
Bkz. T.113 (sat. 10-13) ve T.133 (sat. 6-9), kadınların eşleriyle birlikte yaptıkları müşterek bağışlar için ayrıca bkz. yukarıda s. 61.
672
Bu inşa faaliyeti için kente lütufta bulunmuş olan Augustus’ların ismi verilmemiştir fakat olasılıkla Claudius ve Nero’dur.
673
Bkz. T.36 (sat. 3-6) Menekrates kızı Attalis Apphion’un stephanephoria memuriyetini en az onaltı kez üstlendiği yazıtlar aracılığı ile bilinmektedir. Yedinci stephanephoria’yı herois unvanıyla post mortem üstlendiği bilinmektedir, bkz. yukarıda s. 63 dn. 415.
Aphrodisis’ın imarına önemli katkılarda bulunmuş674 Attalis’in kendi adına yıllarca yürütülecek stephanephoria memuriyetinin yanı sıra bir hamam inşa edilmesine yönelik projede kullanılmak üzere bir miktar para bırakarak bir vakıf kurmuş olması muhtemeldir675.
Roma Çağı’nda kadınlar, ender olarak doğrudan bir imar faaliyetini tek başlarına gerçekleştiriyorlardı676. MS II. yüzyılda Aphrodisias’ta Claudia Antonia, güney agora’da sütunlar yaptırmıştı.677 Bununla birlikte kadınlar da ölmüş olan eşleri, babaları ya da ailelerindeki diğer fertler adına imar faaliyeti gerçekleştirirken görülürler678. Bu durumda kadın, ölmüş olan erkek akrabaların hayattayken vermiş olduğu bir sözü ölümünden sonra onun adına yerine getirmektedir679. Yazıtlar kadınların erkek akrabaları ile müşterek olarak başladıkları bir imar faaliyetini, akrabalarının ölümü üzerine yanlarında σύν (dat.) veya µετά (gen.) ile ifade edilen çoğu zaman ailedeki bir genç kızlar veya erişkin olmayan erkeklerin eşliğinde tek başlarına tamamlamak durumunda kalabildiklerini göstermektedir680.
Aphrodisias, Lagina ve Panamara yazıtları Karia kentlerinde kadınların memuriyet üstlenmeleri ve kent imarına katılımları ile ilişkili çok sayıda referans sunarlar. Kadınların memuriyet üstlenme ve imar faaliyeti gerçekleştirme konusundaki etkinlikleri büyük oranda yerel kültler kapsamında üstlendikleri rahibelik memuriyetleri ile ilişkilidir. Kadınların kent imarına katılımına ilişkin yazıtlar elit ve varlıklı ailelere mensup kadınların eşleriyle, babaları veya erkek kardeşleriyle birlikte gerçekleştirdikleri müşterek imar faaliyetlerine ilişkin çok sayıda bilgi sunarlar681. Ailevi stratejilerin ve kimi zaman da müşterek üstlenilen memuriyetlerin682 bir sonucu olan bu müşterek imar faaliyetlerinin haricinde kadınlar sıkça ailelerindeki erkeklerin gerçekleştirdiği doğrudan imar faaliyetlerinde dolaylı katılımcı683 kimi zaman da epimeletai684 olarak görünürler.
674
Attalis Apphion’un hayatta iken gerçekleştirdiği imar faaliyetleri için bkz. T.19, T.21, T.23.
675
Kent imarına yönelik vakıflar için bkz. yukarıda s. 61-63.
676
Kadınların imar faaliyetleri ve kamu harcamaları hakkında bkz. Bremen, Limits, s. 193-197.
677
Bkz. T.43.
678
Kadınların ölmüş erkek akrabaları adına gerçekleştirdikleri imar faaliyetleri için bkz. yukarısa s. 90vd.
679
Kadınların ölmüş olan erkek akrabaları adına gerçekleştirdiği imar faaliyetlerinin aksine bir erkek, henüz hayatta olan eşi adına imar faaliyeti gerçekleştirebiliyordu. Euromos’ta halihazırda rahibe olan Ateimetos kızı Appia yerine eşi Rufus oğlu Rufus’un sütun inşa ettirdiği görülür, bkz. T.86.
680
Bkz. T.32 ve T.77, ayrıca bkz. yukarıda s. 91.
681
Müşterek imar faaliyetleri hakkında bkz. yukarıda s. 78-81.
682
Memuriyetlerin müşterek üstlenilmesi hakkında Bremen, Limits, s. 117-125 (imparatorluk kültü rahipliği),s. 125-136 (kent memuriyetleri) s. 133-135 (yerel kült rahipliği), ayrıca bkz. Quass, Honoratiorenschicht, s. 40-76
683
Karia kentlerinde kadınların kent imarına dolaylı katılımları hakkında bkz. yukarıda s. 81-86.
684
Özel şahısların imar faaliyetlerinde kadınlar tarafından üstlenilen yürütme ve denetleme görevleri için bkz. yukarıda s. 86-88.