Epimeletai ve Ergepistatai

Yazıtlar, özel şahısların gerçekleştirdiği imar faaliyetlerinde söz konusu işin yürütülmesini sağlama ve denetleme görevinde bulunan kişilerden bahsetmektedir. Yazıtlarda ἐπιµελητής (epimeletes) veya ἐργεπιστάτης (ergepistates) olarak anılan ve sıkça ἐπιµελέοµαι588 ve ἐργεπιστατέω589 fiilleri ile kurulmuş genetivus absolutus yapısı ile ifade edilen bu kişiler söz konusu faaliyeti gerçekleştiren birincil konumdaki kişi veya kişiler tarafından genellikle yakın akrabaları arasından seçilirlerdi. Aphrodisias’ta Adrastos kızı Ammia bir kısmına kendisinin de dolaylı katılımda bulunduğu son derece masraflı ve kapsamlı suyolu düzenleme ve inşa projesinde epimeletes olarak görülür. Ammia’nın babası Adrastos’un faaliyet sırasında ya da söz konusu tesisin adanacak duruma geldiği sırada ölmüş olmalıdır. Bu nedenle inşa faaliyetinin tamamlanması ve ardından adanması işleri Ammia

587

Bkz. T.136 (rahip yazıtı), krş. T.137 (onurlandırma yazıtı).

588

Bkz. T.33 (sat. 8), krş. T.128 (sat. 6-7).

589

tarafından yürütülmüştür590. Aphrodisis’tan bir dizi yazıtta Aristokles Molossos’un vasiyetnamesi uyarınca tiyatroda gerçekleştirdiği591 bir imar faaliyetinde beslemesi Hermas’ın ergepistates olarak söz konusu faaliyeti yürütme görevinde bulunduğu görülmektedir592. Bu faaliyette Hermas’ın ergepistates olarak tayin edilmesi vasiyet sahibinin tasarrufu olmalıdır. Yine Aphrodisias’tan günümüze ulaşan bir yazıt Attalos Adrastos’un vasiyetnamesini taşımaktadır593. Adrastos vasiyetnamesinde Aphrodite tapınağı ile ilişkili bir şölen salonu ve bunun çevresindekileri kendi kesesinden inşa etmeye yönelik söz vermiş olduğundan bahsetmektedir594. Bu imar faaliyetinin azatlısı Onesimos’un denetimi altında Attalos Adrastos adına yürütülmüş olması muhtemeldir595.

Özel şahısların imar faaliyetlerinde ἐπιµελέοµαι ve ἐργεπιστατέω dışında προνοέω fiilinin de kullanıldığı görülmektedir596. Bu fiil imar faaliyeti sırasında işle ilgilenen ve olasılıkla finansı karşılayan kişiyi ifade etmektedir597. Euromos’ta, başhekim Menekrates üstlendiği stephanephoria sırasında Zeus Lepsynos tapınağında yürütülmekte olan inşaat için kaidesi ve başlığı ile birlikte sütunlar yaptırmıştır. Bu inşa faaliyeti ile kendisi de stephanephoria ve gymnasiarkhia598 yürütmekte olan kızı Tryphaine hassasiyetle ilgilenmiştir599.

Yürütmeyi sağlama ve kontrol etme görevi yalnızca özel şahısların imar faaliyetlerinde yer almıyordu. Bir kent (polis), demos veya neoi tarafından kendi kesesinden gerçekleştirilen heykel dikilmesi600 veya imar faaliyetlerinde de çoğu zaman yürütme ve kontrol etme görevindeki kişi veya kişiler bulunurdu601. Genel olarak yazıtlarda rastlanan epimeletes602,

590

Bkz. T.33 (sat. 7-9).

591

Vasiyetname aracılığı ile gerçekleştirilen post mortem imar faaliyetleri hakkında bkz. yukarıda s. 63vd.

592

Bkz. T.27 (sat. 4-7), T.28 (sat. 8-11), T.29 (sat. 2), ayrıca bkz. T.26 ve T.31.

593

Vasiyetname metninin tümü için bkz. I.Aph.2007, no. 12.26.

594

Bkz. T.40 (sat. 12-15).

595

Adrastos’un Aphrodite’ye [yönelik sunu ve kurbanlar?] için 12.200 denarii adayarak kurduğu vakıf için bkz. I.Aph.2007, no. 12.26a (sat. 19-22). Ayrıca bkz. Laum, Stiftungen, no. 102.1. Adrastos’un azatlısı Onesimos’un bu vakıf hakkındaki epimeleia görevi için bkz. I.Aph.2007, no. 12.26b (sat. 20-23). Ayrıca bkz. Laum, Stiftungen, no. 102.2.

596

Fiil için bkz. L. Robert, Hellenica X, s. 39 dn. 4.

597

Bremen, Limits, s. 238; Cramme, Euergetismus, s. 75.

598

Kadınlar tarafından yürütülen arkhai ve leitourgiai için bkz. yukarıda s. 11vd.

599

Bkz. T.70 (sat. 6-8) προνοησαµένης τῆς θυγατρὸς αὐτοῦ Τρυφαίνης. Krş. T.153 (sat. 20-22), ayrıca bkz. Cramme, Euergetismus, s. 75 dn. 248.

600

Kent tarafından ἐκ τῶν ἱδίων karşılanan bir heykel inşası için bkz. I.Tralleis, no. 90 (sat. 13-15). Heykel ve kaide inşasına yönelik masraflarının kamu parasından karşılanması için bkz. MAMA VI no. 60 (sat. 9-13). Heykellere ait masrafların kent tarafından karşılanması hakkında ayrıca bkz. Pekäry, römische Kaiserbildnis, s. 15-21; Gerlach, Ehreninschriften, s. 77-80.

601

Kentlerde yürütülen imar faaliyetlerinin kontrolü için bkz. Winter, Baupolitik, s. 193-201; Cramme, Euergetismus, s. 71-77

602

Bkz. T.25 (sat. 25-28), T.42 (sat.2), T.150 (sat. 9-12), ayrıca bkz. T.59 (sat. 12-13), krş. MAMA VI no. 60 (sat. 10-13), Epimeletai ve görevleri için bkz. Dmitriev, City Government, s. 119-121; Oehler, Epimeletai, s. 162–171.

epistates ve sıkça imar faaliyetlerinde görülen ergepistates603 isimleri veya bunların fiil biçimleri faaliyetin yürütülmesinin sağlanması ayrıca finansal ve kalite denetimi ile ilgili604 hizmetlere işaret etmektedir605. Bununla birlikte πρόνοια, veya bunun fiil formu olan προνοέω da benzer şekilde kullanılmaktadır606. Yazıtlarda sıkça rastlanan ergepistates, isminin de ifade ettiği gibi bir ἔργον ile ilgileniyordu. Ergepistates tarafından kontrol edilen bu ergon bir yapı,607 bir onurlandırma yazıtı veya bir heykel de olabilirdi608. Ergepistates tarafından kontrol edilen faaliyetlerde kullanılan para genel olarak kentin parasıdır fakat ender olarak ergepistates’in mali bir katkıda bulunduğu ve bu durumun ifade edildiği örnekler mevcuttur; Iasos’ta, olasılıkla Đtalik kökenli bir publicanus olan euergetes Potens’in niteliği belirlenemeyen bir imar faaliyetinde yürüttüğü ergepistasia’nın masraflarını kendi kesesinden peşin ödediği (προδαπανήσαντος ἐκ τῶν ἰδίων) görülmektedir609. Đmar faaliyeti denetimi sadece kişisel bir istek değil aynı zamanda mimari açıdan teknik bilgi de gerektiriyor olmalıydı ve büyük olasılıkla bu görevlilerin atanmasında gerekli bağlantılara sahip olmak, üstlenici ve işçilerle çalışma konusunda deneyimli olmak da önemliydi610. Bununla birlikte epimeletai genellikle işi yaptıran kurumun bünyesinde bulunanlar arasından seçiliyordu611. Yaptırılan işin önemi, epimeletes’in de statüsü ile doğru orantılıydı. Örneğin Aphrodisias’ta ktistes Tiberius Claudius Zelos, boule, demos, gerousia ve neoi tarafından onurlandırıldığında epimeletes olarak baş arkhon Publius Aelius Kallikrates görev yapmıştı612. Bir imar faaliyetinde hem epimeletes hem de ergepistates görevli olabiliyordu; Aphrodisis’ta Nikoteimos oğlu ktistes Adrastos ölümünün ardından neoi (gençler) tarafından onurlandırıldığında heykelin inşasına yönelik masraflar da neoi tarafından kendi kesesinden, gençlerin (neoi) yazmanı Hermogenes’in ihtimamı (epimeleia) ve Artemon oğlu Pamphilos Krokion’un denetimi (ergepistasia) altında karşılanmıştı613.

603 Bkz. T.25 (sat. 28-29), T.36 (sat. 8-15), T.87. 604 Winter, Baupolitik, s. 199vd. 605

ἐπιστάτης ve ἐργεπιστάτης ile ilgili örnekler için bkz. Corsten, EA 10 (1987) s. 113vd, ayrıca bkz. Gerlach, Ehreninschriften, s. 84-88; Maier, Mauerbauinschriften 2, s. 42-43.

606 Bkz. T.153 (sat. 20-22) [προνοησαµένου τῆς ἀνα]στάσεως τῆς [στήλης ὑπὲρ] τῆς [Κλ]αυδίας βουλῆς [Σέξσ]του Βάσσου τοῦ βουλευτοῦ. 607 Bkz. T.36 (sat. 6-7) 608 Bkz. T.25 (sat. 24-29) [τ]ὴν δὲ ἀνάθεσιν τοῦ ἀγάλµατος [πεπ]οιῆσθαι τοὺς νέους ἐκ τῶν ἰδίων ἐπιµεληθέντος Ἑρµογένους το[ῦ] Ὑψικ̣λέους φύσε[ι] δὲ Ἑρµοῦ τοῦ γραµµατέως τῶν νέων, ἐργεπιστατήσαντος Παν̣φίλου τοῦ Ἀρτέµωνος Κροκίωνος, I.Keramos, no. 31 (sat. 16-20) ἐργεπιστατήσαντος τῆς ἀναστάσεως τοῦ ἀνδριάντος Ἀριστοκράτους τοῦ Λεοννάτο[υ] Μενεστράτου τοῦ καὶ ∆ηµητ[ρί]ου τοῦ εἰρηνάρχου.

609

Bkz. T.87, krş. T.150 (sat. 9-13), ayrıca bkz. Malay, Resarches, s. 40-41 no. 24 (Thyateira).

610

Cramme, Euergestismus, s. 73vd.

611

Bkz. T.25 (sat. 24-29), T.42 (sat. 2), krş. T.59 (sat. 12-13).

612

Bkz. T.42 (sat. 2-3), ayrıca bkz. T.59 (sat. 12-13). Iasos’tan bir yazıt Hellenistik Çağ’da da durumun pek farklı olmadığını göstermektedir. Bouleuterion ve arkheion’un inşası için görev yapan epimeletai, olasılıkla yapıları adama hakkını elde edeceklerinden, seçimle belirlenmiştir. Bu son derece prestijli görev için çok sayıda gönüllü olduğu tahmin edilebilir. Bkz. I.Iasos, no. 252 (sat. 1) οἰ αἱρεθέντες τοῦ τε βουλευτηρίου καὶ τοῦ ἀρχείου ἐπιµεληταὶ.

613