PARA POLİTİKASI VE PİYASALAR

HM. PARA VE Kl R POLİTİKASI

2001 yıiı Şubat ayında yaşanan krizin ardından yürürlüğe konulan vc 2002 yılı başında 2002-2004 dönemini kapsayacak şekilde re vize edilen ekonomik program dahilinde, aşamalı olarak ayık enflasyon hedeflemesi rejimine geçilen bir çerçeve oluşturulmuştur. Açık enflasyon hedeflemesine geçilmesi için gerekli ön şartlar sağlanıncaya kadar gelecek dönem enflasyonuna odaklanan ve “örtük enflasyon hedeflemesi" olarak nitelendirilen bir politika izlenmeye başlanmıştır. Bu çerçevede, bir yandan, dalgalı kur rejimi altında, kısa vadeli faiz oranlan temel para politikası aracı olarak kullanılırken, diğer yandan da IMF ile yürütülmekte olan programın bir parçası da olan Para Tabanı nominal çapa olma işlevini üstlenmiştir.

2005 yılına kadar geçen dönemde, Önemli bir İktisadî dönüşüm yaşanmış, basiretli para ve maliye politikaları, yapısal reformlar. TCMB'nin bağımsızlığı yolunda atılan adımlar ve dalgalı döviz kuru sayesinde llyaı istikrarı konusunda önemli ilerleme kaydedilmiştir. 2005 yılı başında, paradan altı sıfır atılarak Türk lirasının yeniden itibar kazanması, fiyat istikrarı yolunda alman mesafenin açık bir göstergesi olmuştur. Malî disiplinin sürekliliğine ilişkin kaygılar büyük ölçüde hafiflemiştir: kamu borç stokunun çevrilebilirliği gündemin ilk sıralarındaki yerini kaybetmiştir. Finansal kesimin kırılganlığı azalmış, tînansal piyasaların derinliği artmıştır. Bütün olarak ekonomiye olan güven artmıştır.

Enflasyon hedeflemesi için gerekli bıı istikrar ve güven ortamının sağlanmasının yanında. TCMB yeni rejim için gerekli kurumsal ve teknik altyapı konusunda hazırlıklarını tamamlamıştır. Bu çerçevede, organizasyon yapısı yenilenmiş, para politikasının işleyişine ilişkin görev tanımları netleştirilıniş, bilgi seti genişletilmiş, enflasyon öngörü yöntemleri geliştirilmiş ve iletişim politikası etkinleştirilmiştir.

2005 yılına katlar geç«» dönemtfc, /¡yal istikran buuıs tunla önemli bir mesafe alınmıştır.

Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası

Tüm bu gelişmeler sonucunda, TCMB, 20 Aralık 2004 tarihli duyurusu ile, enflasyon hedeflemesi rejimine aşamalı olarak geçileceğini açıklamıştır. Buna göre, enflasyon hedeflemesine geçiş tarihi olarak 2006 yılı başı belirlenmiş, 2005 yılı ise geçiş dönemi olarak ilân edilmiştir. Söz konusu duyuruda verilen, geçiş dönemi olan 2005 yılında uygulanacak para ve kur politikasına ilişkin genel çerçeveye göre, 2005 yılında da dalgalı kur rejimi altında örtük enflasyon hedeflemesine devam edilmiştir. Bu çerçevede, kısa vadeli faiz oranları Lemel para politikası aracı olarak kullanılmıştır. Öte yandan, geçiş döneminde, para politikası karar alma mekanizmasının daha kurumsal bir yapıya kavuşturulması ve öngörülebilir ve şeffaf hale getirilmesi yönünde uygulamalar başlatılmıştır. Bu çerçevede, faiz kararları, tarihleri önceden kamuoyuna duyurulan Para Politikası Kurulu (PPK) toplantılarında yapılan değerlendirmeler ışığında oluşturulmuş ve faiz karan toplantıyı takip eden iş günü sabahı ilân edilmiştir. Ayrıca, en geç iki iş günü içinde faiz kararttım gerekçesi, TCMB'nin ekonominin genel görünümüne ilişkin değerlendirmeleriyle birlikte, "Enflasyon ve Görünüm” başlıklı basın duyurusu ile açıklanmıştır. 2006 yılında açık enflasyon hedeflemesine geçilmesiyle birlikte. PPK'nın tavsiye veren konumdan karar alıcı pozisyona geçmesi, kararların oylama ile alınması, toplantı özetlerinin yayımlanmaya başlaması ve böylece karar alma mekanizmasının kurumsallaşma sürecinin tamamlanması öngörülmüştür.

Kısa vadeli faiz oranları temel para politikası aracı olarak kullanılmakla birlikte. IMF ile yürütülmekte olan program çerçevesinde, parasal performans kriterleri ile gösterge niteliğindeki hedefler de gözetilmiştir. Buna göre. NUR için taban. Para Tabam ve NIV için tavan olarak belirlenen performans kriteri ve gösterge niteliğindeki hedefler izlenmiştir.

2005 yılına ilişkin performans kriteri ve gösterge niteliğindeki hedefler, 26 Nisan 2005 tanlılı niyet mektubu ile belirlenmiştir. Mayıs ve Haziran aylarına ilişkin tüm hedefler tutturulmuştur. Para tabam artışının 2005 yılında da hızlı bir şekilde devam etmesi Haziran ayından itibaren 2005 yılı ikinci yarı hedeflerinin yenilenmesi gereğini ortaya çıkarmıştır. Ancak. IMF ile gözden geçirme çalışmalarının tamamlanamaması nedeniyle parasal hedeflerin yenilenmesi mümkün olmamıştır. Sonuç olarak. Eylül ayı sonu için hesaplanan para tabanı 26.8 milyar YTL olarak gerçekleşmiş ve 24,7 milyar YTL'lik üst sınırın üzerinde kalmıştır. 24 Kasım 2005 tarihlî niyet mektubu İle yeniden Aralık 2005 sonu için Para Tabanı ve NUR üzerine performans niteliğinde. NİV üzerine ise gösterge niteliğinde hedefler konulmuş ve söz konusu hedeflerin tümü tutturulmuştur (Tablo

Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası

T A B L O U L U

P E R F O R M A N S K R İ T E R L E R İ G Ö S T E R G E D E Ğ E R L E R İ V E G E R Ç E K L E Ş M E L E R İ

Nel Uluslararası Rezerv Para Tabanı Üst Limit

(Milyon YTL)

Nel İç Varlıklar Üst Limit (Milvon YTL)

Seviyesi (Milvon ABD doları) Hedef' ’ Gerçekleşme Hedef'' Gerçekleşme Hedef41’ Gerçekleşme 31 Mayıs 2005 23.600rP) 22.976 37.700"" 31.315 z.ooo'1’’ 5.835 30 Haziran 2005 23,600"’* 22.598 37.700'lJl 23.987 2.aoo(p) 10.455 30 Eylül 2005 24.70011'’ 26,835 37.800"" 23.700 2.800' 13.169 31 Aralık 2005 29,200"’’ 28.756 25.500“ " 12.587 l4.00ötPI 22.393

Kaynak: TCMB,

(İl Üsı sınırlar. söz konusu tarihlerdeki ve bıı tarihlerin herbiri ile sotıa eren son beş iş günündeki stokların ortalaması üzerinden hesaplanacaktır,

(2) AH smır.

(I1): Performans kriıeri: (G): Gösterge niteliğinde hedef.

Temel politika aracı olan kısa vadeli faiz oranlarına ilişkin kararlar. 2005 yılında da. fiyat istikran temel hedefine yönelik olarak, gelecek dönem enflasyonundaki olası gelişmeleri değerlendirmek suretiyle alınmıştır. Bu çerçevede, toplam arz-talep dengesi, maliye politikasına ilişkin göstergeler, ücret- istihdam-biriın maliyet-verimlilik gelişmeleri, kamu ve özel sektörde yapılan fiyatlamakır. enflasyon bekleyişleri, döviz kurları ve onu etkileyebilecek faktörlerdeki -örneğin ödemeler dengesi- gelişmeler, olası dışsal şokların analizi ile kurum içinde yapılan enflasyon tahminleri gibi göstergeler değerlendirilerek faiz kararına ulaşılmıştır. 2005 yılı başında yüzde 18 olan TCMB gecelik borçlanma faiz oram yıl içinde dokuz kez düşürülerek, en son 0 Aralık 2005 tarihinde yüzde

I 3.5 sev iyesine indirilmiştir (Tablo İli. 1.2).

Teme! politika aran ulan kısa vadeIi faiz oranlarına ilişkin kurarlar, 20115 v ılında da, fiyat isi ikrarı temel hedefine yönelik alarak, gel e tek dönem enflasyonundaki alası gelişmeleri değerlendirmek sureliyle alınmıştır T A B L O İ l i . 1.2 T C M B F A İ Z K A R A R L A R ! ( G e c e lik , Yüzde) B o r ç l a n m a B o r ç v e r m e 11 Ocak 2005 17,00 21,00 9 Şubat 2005 16,50 20,50 9 Mart 2005 15,50 19.50 11 Nisan 2005 15,00 19,00 10 Mayıs 2005 14,50 18,50 9 Haziran 2005 14.25 18,25 11 Ekim 2005 14,00 18,00 9 Kasım 2005 13.75 17.75 9 Araiık 2005 13,50 17.50 Kaynak: TCMB.

Yıllık Rapor 2005

Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası

2005 yılında. Temmuz ayına katlar geçen sürede, TCMB kademeli olarak faizlerin düşürülmesi yönünde karar almıştır. Bu kararlan belirleyen temel unsurlar, enflasyon beklentilerindeki düşüş, iç talep baskısının güçlü olmaması, Türkiye'nin AB'ye tam üyelik müzakerelerinin başlaması ve IMF ile yürütülmekte olan program çerçevesindeki gözden geçirme çalışmalarının tamamlanması ve yeni stand-by anlaşması konusunda mutabakata varılması gibi olumlu gelişmeler ve bunlara bağlı olarak ekonomik programın mali disiplin ve yapısal reformlardan taviz vermeden uygulanacağına olan inanç olmuştur. Bununla beraber, 2005 yılının ikinci yarısına doğru açıklanan verilerin iç talep ve gelecek dönem enflasyonu İle ilgili karışık sinyaller vermesi nedeniyle TCMB temkinli duruşunu öne çıkarmıştır. Bu çerçevede. Temmuz. Ağustos ve Eylül aylarında faiz oranlarında bir değişikliğe gidilmemiş ve gecelik borçlanma faiz oranları yüzde 14,25 seviyesinde sabit tutulmuştur. 2005 yılının son üç aylık döneminde ise TCMB. açıklanan son verilerin talep gelişmelerinin yaratacağı enflasyon baskısının sınırlı kalma olasılığının arttığım göstermesine, petrol fiyatlarındaki yükselişin fiyatlama davranışlarında beklenen olumsuz etkiyi yaratmamasına ve AB ile tam üyeliğe yönelik müzakere sürecinin başlamasına ilişkin belirsizliklerin ortadan kalkmasına dayanarak kısa vadeli faiz oranlarını yine kademeli fakat temkinli bir tutumla düşürmüş ve Aralık ayı itibarıyla yüzde 13,5 seviyesinde belirlemiştir. Hizmet enflasyonundaki katılık ve petrol fiyatları ile uluslararası likidite koşulları gibi dışsal gelişmelere dair riskler. TCMB'niıı temkinli bir tulum izlemesinin teme! nedenleri olmuştur.

G R A F İ K U L U

D Ö l İ Z K U R U G E L İ Ş M E L E R İ