Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankam
PARA REFORMU: YENİ TÜRK LİRASI (YTL)
III. 1.1. Merkez Bankası Bilançosu
Enflasyon
hedeflemesine geçiş ve \on hazırlık yılı alarak ıhın edilen 2005 yılı baytıma, cnjhtsynn hedefinin vamsıru fara Tabanı da ekonomik birimlerin bekleyişlerim şekillendirmek amacıyla Inr yapa olarak kullanılmaya devam edilmiştir.
Enflasyon hedeflemesine geçiş ve son hazırlık yılı olarak ilân edilen 2005 yılı boyunca, enflasyon hedefinin yan ısı ra Para Tabanı da ekonomik birimlerin bekleyişlerini şekillendirmek amacıyla bir çapa olarak kullanılmaya devam edilmiştir. Ancak, daha önce de sıkça vurgulandığı üzere, örtük enflasyon hedeflemesi çerçevesinde. Merkez Bankası para politikası uygulamalarının temeli, parasal büyüklüklerin gözetilmesi ile nihaî enflasyon hedefini etkilemek değil, faiz politikasının etkinliğini artırmaktır. Nitekim, Para Tabanının en önemli belirleyicisi olan emisyon hacminin, gerek gelecek dönem enflasyonu açısından içerdiği bilginin çok sınırlı olması, gerekse faiz oranlarının temel politika aracı olarak kullanıldığı rejimlerde para talebi tarafından içsel olarak belirlenmesi nedeniyle. Para Tabanının güçlü bir çapa olma özelliğini kaybettiği görülmektedir. 2005
Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası
yılında Para Tabanına İlişkin belirlenen hedeflerden Eylül aym a ilişkin hedefin üzerinde kalınm asına rağm en, olum lu enflasyon perform ansı neticesinde para politikası uygulam alarına ilişkin bekleyişlerin bozulm am ası da bu düşünceyi destekler nitelikledir.
Bu noktada, faiz oranlarının temel politika aracı olarak kullanıldığı para politikası rejim lerinde Para Tabanı gelişm elerinin temel belirleyicilerinin neler olduğu üzerinde durulm asının faydalı olacağı düşünülm ekledir. Para Tabam ; Emisyon ve B ankalar M evduatı olm ak üzere iki kalem in toplam ından oluşm aktadır. Emisyon, halkın elindeki ve bankaların kasalarındaki nakil paralan. B ankalar M evduatı İse bankaların T C M B 'de unlukları zorunlu karşılık ve serbest tevdiat hesaplarını ifade etm ekledir.
Enflasyonun düşm ekte ve mali derinleşm enin artm akta olduğu bir ortam da, parasal büyüklükler, standart para talebi İlişkisi ile öngörülen m iktarlardan daha hızlı aılabi[inektedir. Ö zellikle. Türkiye gibi uzun yıllar yüksek kronik enflasyonla birlikte para ikamesi yaşam ış olan ülkelerde, kredibilitesi yüksek bir para otoritesi tarafından uygulanan ekonom ik program sonucunda oluşan güven ortam ı ve geleceğe dair iyim ser bekleyişler de ekonom ik birim lerin yerli paraya olan taleplerinde belirleyici olm akladır. Son yıllarda ekonom ideki belirsizliklerin büyük ölçüde ortadan kalkm ası ve uygulanan ekonom ik program ın ve m alt disiplinin kararlılıkla devam ettirilm esi sonucu ekonom ide güven ortam ının sağlanm ış olm ası, beklentilerin belirgin şekilde iyileşm esine ve risk prim inin düşm esine neden olm uştur. Fi »ansal derinleşm enin artm asına, faiz oranlarının düşm esine ve YTLTıi-n değerlenm esine yol açan bu sürecin doğal bir sonucu olarak, para talebinde artış m eydana gelmiştir.
JHOS yılındı ı ı‘mı\Ytın ,iicİ!)tııclı'n ıın v İçildiğinde, cnıı.u oıı hm ılımın hır ömvkı \ ıltıgi'm- viizclc 45.6 glhı \ilk\ck Ivr uranda aıilığı
M'iriitmeklecJir
Para T abanının bir diğer alt kalemi olan Banka M evduatları kalemi ise. em isyon gelişm elerine benzer bir biçim de, yaşanan (İnansal derinleşm eye ve oluşan güven ortam ına bağlı olarak, bireylerin YTL cinsi yatırım araçlarına, özellikle YTL cinsi m evduatlara yönelm esi sonucunda artış gösterm ektedir. Burada
Nitekim , 2005 yılında em isyon gelişm eleri İncelendiğinde, em isyon hacm inin bir önceki yıla göre yüzde 45,6 gibi \ tiksek bir oranda arttığı görülm ektedir. Reci ekonom ik aklivilenin 2005 yılı boyunca canlılığım korum ası bireylerin nakit talebinin artm asında önem li bir etken olm uştur. Ek olarak, bu yüksek oranlı artış, yukarıda detaylı olarak açıklandığı üzere, yaşanan (İnansal derinleşm e, düşen enflasyon ve oluşan güven ortamı sonucunda 2003 yılından itibaren bireylerin para talebinde gözlenm ekte olan yapısal değişim in bir yansım ası olarak değerlendirilm ektedir.
Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası
açıklığa kavuşturulması gereken bir husus, TCMB’nin, bankaların TCMB hesaplarında tutmak zorunda oldukları mevduat oranını ve/veya kompozisyonunu değiştirerek, söz konusu kalemin büyüklüğünü etkileyebilmesi ve bu çerçevede piyasadaki likidite miktarını düzenleyebilmesidir. Söz konusu oran 2005 yılı
boyunca toplam yüzde 6 olarak uygulanmıştır. Bu kapsamda, bankalar YTL cinsi
yükümlülüklerinin en fazla yüzde 3'lük kısmını serbest hesaplarda iki haftalık ortalama olarak tutabilirken, en az yüzde 3'liik kısmını bloke hesap olarak adlandırılan Zorunlu Karşılıklar hesabında tutmakla yükümlü kılınmıştır. Bununla beraber, TCMB, 16 Kasım 2005 tarihli Zorunlu Karşılık ve Umumi Disponibilite Hakkında Tebliğlerine İlişkin Basın Duyurusunda da belirtildiği üzere, bankaların likidite yönetimlerini etkinleştirmelerine katkı sağlamak amacıyla, zorunlu karşılık uygulamasında yeni düzenlemeler yapmıştır. Buna göre, bankaların zorunlu karşılık tutma gerekliliğine son verilmiş ve YTL cinsi yükümlülüklerin tamamının serbest tevdiat hesabı altında iki haftalık ortalama olarak tesis edilmesi uygulamasına geçilmiştir. Serbest Tevdiat hesaplarının göreli olarak daha dalgalı bir seyir izlediği göz önüne alındığında, bu düzenlemenin Bankalar Mevduatı kaleminin öngörülebilirliğini azaltacağı düşünülmektedir.
Bankalar Mevduatı kaleminin 2005 yıl sonu itibarıyla bir önceki yılın aynı dönemine göre 91,8 gibi yüksek bîr oranda arttığı görülmüştür. Bu durum, yukarıda bahsedilen nedenlere ek olarak bankaların, yıl sonunda gerçekleştirilen bilanço düzenlemeleri sonucunda, yılın son gününde TCMB’deki serbest hesap bakiyelerini yüksek tutmaları nedeniyle gerçekleşmiştir.
G R A F İ K H U . 2
P A R A T A B A N I V E A L T K A L E M L E R İ ( M i l y o n YTL)
Aralık Şubat Nisan Haziran Ağustos Ekim Aralık
2 0 0 4 2 0 0 5 2 0 0 5 2 0 0 5 2 0 0 5 2 0 0 5 2 0 0 5
■ Para Tabanı O Emisyon O Bankalar Mevduatı Kaynak: TCMB.
Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası
Temel bileşenlerinin önem li ölçüde artış gösterm esi sonucunda Para Tabanı kalem i de 2005 yılında bir Önceki yıl sonuna göre yüzde öl oranında artm ıştır. Emisyon ve Banka M evduatlarının, Para Tabanındaki bu yüksek artışa yaptığı katkı incelendiğinde, söz konusu kalem lerin katkılarının eşit olduğu görülm ektedir. Bu gelişm eler sonucunda Para Tabam 2005 yılı Aralık ayı son beş iş giinü ortalam asıyla 28.756 m ilyon Y TL olarak gerçekleşm iş ve 29.200 m ilyon YTL olan Aralık avı hedefinin altında kalm ıştır (Tablo 111.1.1, Grafik IH .1.2).
NİV. 2005 yılında da TC M B tarafından gösterge niteliğinde h e d e f olarak takip edilm eye devam edilm iştir. Yıl boyunca N İV kalem indeki hareketin temel belirleyicileri, alt kalem lerinden H azine Borçları. Kamu Yitin TC M B nezdindeki YTL ve döviz cinsi m evduatı. Açık Piyasa İşlemleri (A Pİ) ve D eğerlem e Hesabı olm uştur. 2005 yılı boyunca, NİV kalem i, özellikle HazineYtin TCM B nezdindeki hesap bakiyesinin yüksek olması ve piyasadaki likidite fazlasının devam etm esi üzerine APİ kalem inin yüksek seyretm esi sonucunda, önem li ölçüde azalarak yıl sonu itibarıyla -2.179 milyon YTL seviyesine gerilem iştir.
\ / I -005 yılında da TC Mil taralından çüv/t’rc'C n ile/tğindc hedef olarak takip edilmeye devam edilmişin' G R A F İ K 111.1.3 P A R A T A B A M , N E T İ Ç V A R L I K L A R , N E T D I Ş V A R L I K L A R ( M i l y o n YTL) 40.000 35.000 30.000 25.000 20 000 15 000 10.000 5.000 0 -5.000 -10.000 in o m o ıno mo tn o mo om mg ın o om ıno mg m g ın o tng ın g ın o mo ıno mo otn tng m o mo o o o o o o o o o o o o o o o o o o İ N CN CN CN CN CN CN CN CN CN CN CN CN CN CN CN CN CN CN CN CN CN CN CVI T— 1— evi oi td cd s S tn if> o d CD 6 - CO CO oi O İ ö o w— T - Csİ CN q O o o o o o O o O o O o O O O T— <d oo s Td- co cd 6-S oi ıh O İ T - İQ ö ın cvİ evi c- ın ö ın Ö o O İ o CN O o CN O CN O i T“ CN CN t— CN co £*>
^ ^ “ Para Tabanı Net Dış Varlıklar — Nel İç Varlıklar
Kaynak: TCMB.
Hazine B orçlan hesabı, büyük çoğunlukla. 5 Kasım 2 0 0 1 tarihinden önce TCM B portföyüne alınan TÜFE ve dövize endeksli D İB S ’lerden oluşm aktadır. Söz konusu kalem, temel olarak Hazine Ytin T C M B 'y e kupon ve anapara geri ödem eleri sonucunda değişm ekle beraber, portföyün niteliği itibarıyla enflasyon ve faiz gelişm elerine de oldukça duvarlıdır. 2005 yılında H azine'den toplam l.5 2 l m ilyon
Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası
YTL kupon tahsilatı gerçekleştirilmesi sonucunda, bu kalem önemli ölçüde azalmıştır. Ek olarak, söz konusu kalem 2005 yılı boyunca enflasyon ve döviz kurundaki gelişmelere bağh olarak değişim göstermiş ve yıl sonu İtibarıyla bir önceki yıl sonuna göre yüzde 16,4 oranında azalmıştır. Hazine Borçları kalemindeki bu azalış NİV’deki azalışı destekleyen bir unsur olmuştur.
Hazine'nin TCMB nezdtndeki YTL ve döviz mevduatları büyük Ölçüde Hazine'nin iç ve dış borçlanma borç geri ödeme, vergi tahsilatları, maaş ödemeleri nedenleriyle hareket etmekte ve likidite yönetimi çerçevesinde TCMB-Hazine koordinasyonu açısından yakından takip edilmektedir. 2005 yılı boyunca Hazine, TCMB nezdinde gtiçiü hesap bakiyesi tutmuştur. Hazine mevduatları YTL ve döviz cinsi olmak iizere ayrı ayrı incelendiğinde İse YTL mevduatın. Ocak ayına 4.441 milyon YTL tutarında bir hesap bakiyesi ile başladığı, yıl genelinde ise bu seviye üst sınır olmak üzere dalgalı bir seyir izlediği görülmektedir. Bununla beraber döviz mevduat hesabı göreli olarak daha az dalgalı bir seyir izleyerek yıl sonuna doğru belirgin bir artış eğilimi göstermiştir.
G R A F İ K I I L I . 4 A Ç I K P İ Y A S A İ Ş L E M L E R İ ( M i l y o n Y T L ) 1.500 0 -1.500 -3.000 - t 500 -6.000 -7 500 -9.000 -10 500 -12 000
m lO cO tO m ift tfî m m ın tfl ID m to sn m m lO ıO CO en tn Ifi
o o O O O o o O o o o o O o o o o o O O O o o © o o o O o o o o o o o o O o o o o o O O o O o O CM CM CM CNİ 0 4 04 CM CM CM CM CM CM CM CM CM CM CM CM CM CM CM CM CM CM ^— Y-i CNİ CNİ t6 CO *<r rr d d ÎO co b» b- od co d 05 O O Y- T~ CNİ CM O o o q q q o o q o o o o o o o o O **• ■*“ T— Y-cd co ** - r - co co b - CM 05 d 05 T— d d d CNİ N CM K d o d d o o o CM O CM O CM o CM CM T— CM ^— İM r- CM eo co Kaynak: TCMB.
NÎV altında bir diğer önemli kalem APİ’dir. Söz konusu kalem, TCMB’nin YTL cinsinden piyasaya borcunu (eksi değer) ya da piyasadan alacağını (artı değer) göstermektedir. 2005 vıh boyunca, para talebinde yaşanan artış. Hazine'nin net döviz cinsi borç geri ödemeleri ve Hazine'nin TCMB portföyünde bulunan DİBS kuponları için yaptığı ödemeler, piyasadaki YTL likiditesini azaltan unsurlar olmuştur. Bununla beraber. TCMB'nin. döviz alım ihaleleri ve doğrudan alım
Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası
müdahaleleri ile öngörülen tutarın oldukça üzerinde döviz alması ve karşılığında piyasaya büyük miktarda YIL likidite vermesi sonucu, piyasadaki fazla likidite koşullan yıl boyunca devam etmiştir. Piyasadaki fazla likiditenin APİ ile çekilmesi sonucu ödenen faizler ile zorunlu karşdıklara ödenen faizler de piyasadaki fazla likiditenin devam etmesine katkıda bulunan diğer unsurlardır. 2005 sonu itibarıyla piyasadaki fazla likidite 4.983 milyon YTL olarak gerçekleşmiştir (Ciraiik III. 1.4).
TC’MB Kâr \e Zarar hesabım içeren Diğer Kalemler, NIV altında takip edilen bir diğer önemli kalemdir. Son üç yılda olduğu gibi 2005 yılında da TCMB'nin piyasadaki fazla likiditeyi APİ işlemleri ile çekmeye devam etmesi. TCMB'nin faiz maliyetini artırmış: düşen enflasyon oranlan ise portföyündeki TÜFE'ye endeksli DİBSTerin getirilerinin azalmasına neden olmuştur, Söz konusu faktörler TCMB'nin kârlılığını olumsuz yönde etkilemeye devam etmiştir. Bununla beraber, gerek piyasadaki fazla likiditenin; artan para talebi ve Hazine’nm döviz cinsi borç ödemelerinin etkisiyle geçmiş yıllara orana azalması, gerekse 2005 yılında gecelik faiz oranlarında toplam 3.5 puanlık indirime gidilmesi. 2004 yılına kıyasla APİ işlemlerinden kaynaklanan faiz maliyetinin daha düşük olmasına ve dolayısıyla 2005 yılında TCMB'nin zararın m daha düşük bir düzeyde gerçekleşmesine neden olmuştur. Bunlara ek olarak, yurt dışında yaşayan işçilerin TCMB nezdinde tuttukları döviz hesaplarına ödenen faiz oranlarının düşürülmesi ile birlikte hesap
LU tarlatanın ve faiz ödemelerinin azalması, TCMB zararının daha az
gerçekleşmesine katkıda bulunan diğer bîr gelişme olmuştur.
NÎV altında diğer bir kalem Değerleme Hesabfdır, Bu kalem. YTL’nin yabancı paralar karşısındaki değerinin değişmesine paralel olarak TC'MB dış varlık ve yükümlülüklerinin yeniden değerlenmesi sonucu ortaya çıkan kur farklarını kâr ve zarar hesabı dışında gösteren özel bir hesaptır. TCMB’nin dış varlıkları ağırlıklı olarak ABD doları cinsinden, dış yükümlülükleri ise ağırlıklı olarak Puro cinsindeııdir. Bu çerçevede. 2005 yılında gerek YTLYıin gerekse Puronun ABD doları karşısında göreli olarak istikrarlı bir seyir izlemesi sonucunda. Değerleme Hesabı yıl boyunca NİV'iıı en az değişen alt kalemi olmuştur.
Son olarak. NİV ile birlikte TCMB bilançosunun varlık kısmım oluşturan ve sabit kurlarla takip edilen Net Dış Varlıklar (NDV) hesabı, 18 milyar ABD doları artarak 25.8 milyar ABD dolan değerine yükselmiştir. Uygulanmakla olan ekonomik program çerçevesinde performans kriteri niteliğinde takip edilen NUR’da benzer şekilde bir artış göstermiş ve yıl sonu itibarıyla 22.4 milyar ABD doları seviyesine ulaşarak 14 milyar ABD dolan olan hedefin üstünde kalmıştır. Bu artışla toplam tutarı yaklaşık 22 milyar ABD dolarım bulan döviz alım ihaleleri ve doğrudan döviz müdahaleleri en büyük etken olmuştur.
Sri Dış Varlıklar (SI)I ) hruthı, I v milyar t BP dolan iirtnnık 2.5. ft milyar ¡W) doh) i değerine yükselmiştir. Yıllık Rapor 2005 H5
Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası
T A B L O 111.1 3
M E R K E Z B A N K A S I B İ L A N Ç O S U K A L E M L E R İ (M ily o n YTL)
31. Ara. »4 JI.Mar.05 30.1! a/.. 05 .30.Fvl.05 30. A ra.05 30. A ra. 05 cari sahil"1 sahil"1 sahil"1 sabit1" carî
1- PARA TABAM 20.189 22.994 24.580 27.724 32.511 32.511
A- Emisyon 13.365 14.609 16.284 18.601 19,612 19.612
B- YTL Zorunlu Karşılıklar 3.115 3.363 3.670 4.269 0 n
C- Serbest Tevdiat 3.608 5.023 4.626 4.854 12.899 12.899
11-NET DIŞ VARLIKLAR 9.772 18.548 24.168 26.201 38,676 34.690
A- Net Uluslararası Rezerv ler i 1*2+3) 27.026 35.713 41.200 42.761 56.191 49.747
l- Brüt Uluslararası Rezervler 50.134 57.019 62.463 65.329 79.533 70.044
a- Alım 2.255 2.378 2.378 2.378 2.378 2.643
h- Efektif Deposu 427 327 344 315 343 300
e- Muhabir Hesaplar 47.216 54.064 59.491 62.387 76.563 66,885
- Can Hesaplar 3505 3.580 4270 5.247 6.160 5.324
- Portföy Hesapları 1TDF hariç}'2' 43.911 50.484 55.219 57.139 70.401 61560
Dresdner 0 0 II 0 0 0
Bankamız Pozisyonları 43.911 50.484 55.219 57,139 70.401 61.560
- Diğer Ü 0 1 1 1 1
d- Rezerv Dilim Pozisyonu 235 249 249 249 249 217
2- Brüt Uluslararası Yükümlülükler -23.108 -21.306 -21.263 -22.568 •23.342 -20.297
a- DÖVİZ Alacaklıları -2 -3 -2 -1 -1 -I
b- Akreditif He ikileri -1.094 -i.092 -t.III -1.285 -1.735 -1.539
e- Kısa Vadeli Dış Kredileı 0 0 0 0 0 0
d- Dı csdııer Hesabı (1 Yıl) -4.464 -4.506 -4.444 -4.410 -4.336 -3 751
e- Bankalar Döviz Mevduatı' ' -13.276 -12,641 -14.045 -16.120 17.022 -14.790
T IMF -4.273 -3.063 -1.662 -752 -248 -217
- Kullanımlar -4.039 -2.813 -1.414 -504 0 0
- SDR Tahsisatı -234 -248 -248 -248 -248 -217
3- Vadeli İşlemler (Neti 0 0 0 0 0 0
«ı- Svvap 0 0 0 0 0 0
b- Fonrard İşlemleri 0 0 0 0 0 0
8-1Ma Vadeli Dış Krediler (Net) 1.829 2.015 2.028 2.008 2.024 1.815
- Verilen Krediler 1.841 2.028 2.041 2.021 2.037 1.826
- Kullanılan Krediler -12 -13 -13 ■13 -13 -II
t - Diğer -19,083 -19,180 -19.061 -18.568 -19539 -16.873
1- Dresdner Hesabı -20.503 -20.737 -20.512 -20.134 -19.868 -17.168
a- 2 Yıl -10.216 -10.225 -10.008 -9.606 -9,399 -8. II9
b 3 Yıl -10.287 -10.512 -10.504 -10.529 -10 469 -9.049
2- TDF 444 496 496 496 496 444
3- Diğer (TL MB taraflı döviz depolan hane) 976 1.061 956 i.071 -167 -149
III-MET K VARLIKLAR 10.4)6 4.446 412 1.524 *6.165 -2.179
A- Hazine borçlan 23.239 22.100 20,483 19.238 19,430 19.429
a- Bankamız portföyü 23.292 22.143 20522 19.286 19,470 19.470
jıa. 5 Kasım 2001 Öncesi DİBS 23.292 22,143 20.522 19.286 19.470 19.470
ab. İkincil piyasadan alman DİBS 0 0 0 0 0 0
b- Diğer Hazine borçları 53 -42.265 -38 -48 -40 -41
B- Kamunun TL Mevduatı -793 -1.930 -2.996 -3,458 -868 -868
C- Döviz Olarak Takıp Olunan Mevduat -6.099 -10.064 -11.159 -13.171 -i 5.664 ■13.874
O- Fonlar -24 -189 -140 -Tf -91 -91
E- Banka Dışı Kesimin Metduaıı -115 -33 -29 -14 -95 -95
t ■ Bankacılık Sektörüne Açılan Nakil Krediler 310 -20 9 6 2 1
G- Açık Piyasa İşlemleri İneli -3.622 303 -2.366 1527 -4.983 -4.983
H- Diğer Kalemler -4.511 -2.922 -4.250 -3.436 -3.708 -3.708
1- Değerleme Hesabı 2.032 964 860 909 -187 2.010
J- IMF Acil Yardım Takip Hesabı (Hazine) 0 0 0 0 0 0
K- Bankalara Verilen Depolar (TCMB)14' 0 0 0 0 0 0
MIV(I) 4.446 412 1.524 -6.165
Mazine nın IMF Yükümlülüğü (2> 26.338 25.541 23.037 22.654 Ha/trvemn 1 yıldan kısa \adeti döviz yükümlülüğü (3) 0 0 0 0 NFT IC VARLIKLAR (Program taun) (1 -2+3 > 30.784 25.953 24561 16.489 Kaynak rt-MB
M İ 26 U4.2U05 tarihli niyet mektubu ekindeki 30, <w 2Ü04 tarihli kurlar ve parıtder kul lanı lıirak hesaplanmıştır (2j Ihrrrfoy Hesaplan ‘Dn-MÎııef'Bar,kamı/P»ı/j!.y onları. İ Dİ lürk Savunma l otm
Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası
111,1.2. Para Arzları
2005 yılında dar ve geniş tanımlı para arzları, (Mİ ve M2). 2004 yılı sonuna göre sırasıyla, nominal olarak yüzde 31,9 ve 38,3, reel olarak yüzde 22,4 ve 28,4 oranında artmıştır. MI para arzındaki artış, temel olarak, vadesiz mevduatlarda meydana gelen yüzde 48,7 oranındaki artıştan kaynaklanmıştır. M2 para arzının ah kalemi olan vadeli mevduatlar İse, 2005 yılı sonu itibarıyla, nominal olarak yüzde 40,7; reel olarak ise yüzde 30,6 oranında artmıştır (Tablo III. 1.4).
Döviz Tevdiat Hesapları (DTH)'ntn YTL karşılıkları, 2005 yılı sonunda bir OTU’le n k azalma
Önceki yıl sonuna göre yüzde 1.4 azalarak 75 milyar YTL’ye ulaşmıştır. Aynı d e n m e k t e d i r .
şekilde. DTHTerin toplam mevduatlar içindeki payına bakıldığında, düşüş eğilimi gözlenmektedir, DTH’terin toplam mevduatlar içindeki payı, 2004 yılı sonunda yüzde 41,6 iken 2005 yılı sonunda, yüzde 33,2 olarak gerçekleşmiştir. M2 ve DTH Terin toplamından oluşan M2Y para arzı, 2004 yılı sonuna göre nominal
olarak yüzde 22, reel olarak ise 13,3 oranında artmıştır (Tablo III.1.4, Grafik
111.1,5). T A B L O i l i . 1.4 P A RA S A L G Ö S T E R G E L E R ( M i l y o n YTL) Aralık 2002 Aralık 2003 Aralık 2004 Mart 2005 Haziran 2005 Eylül 2005 Aralık 2005 MI 14.259 21.564 29.469 30.443 33.026 36.879 38.868 Dolaşımdaki Para 7.209 10.129 12,446 14.097 15.672 17.310 18.509 Vadesiz Mevduat 7.050 11.434 17.023 16.347 17.353 19.569 20.359 M2 61.195 80.923 109.344 114.425 125.401 138.726 151.238 Vadeli Mevduat 46.936 59.359 79.875 83.98! 92.375 101.847 1 12.370 M2Y 133.450 149.855 185.419 186.744 197.000 215.555 226.216 DTH (YTL karş,) 72.255 68.932 76.074 72.320 71.599 76.830 74.977 M2YR 136.213 152.934 187.069 188.446 198.688 217.053 227.701 REPO 2.763 3.079 1.651 1.702 1.688 1.498 1,486 Dolar Kuru 1.633.732 1.412.533 1.342.100 1,37 1,34 1,34 1,34 Eum Kuru 1.691.403 1.759.028 1.826.800 1.78 1,62 1,62 1,59 TÜFE (2003=100) 89.8 104,4 113,9 114.8 116,8 118,3 122,7 Kaynak: TCMB.
Bankaların ve aracı kurum lanıl. müşteri leriyl e yaptıkları repo işlem lerinin
M2Y para arzıyla toplanmasıyla elde edilen M2YR para arzı, 2005 yılı sonunda 228 milyar YTL seviyesine ulaşmış, 2004 yılı sonuna göre nominal olarak, yüzde 21,7 oranında, reel olarak yüzde 13 oranında arttş göstermiştir (Tablo İlk 1.4).
Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası
T A B L O W . 1 . 5
T E M E L P A R A S A L B Ü Y Ü K L Ü K L E R , K U R , F İ Y A T G E L İ Ş M E L E R İ ( 2 0 0 4 Yılı S o n u n a G ö r e K ü m ü l a t i f Y ü z d e D e ğ i ş i m )
2005
I II İli IV V VI VII V1U IX X XI XII MI -8,0 -3.0 3.3 8,9 5,1 12,1 16,8 20.3 25,1 30,1 24,7 31,9 Dolaşımdaki Para 2,6 4,0 13,3 19,1 20.9 25,9 31,5 36,4 39,1 53,2 44,7 48,7 Vadesiz Mevduat -15,7 -8,1 -4,0 1,4 -6,4 1,9 6,0 8,6 15.0 13.1 10,0 19,6 M2 -2,6 0,1 4,6 8,7 10,6 14.7 20,0 23,8 26,9 31,7 33,9 38.3 Vadeli Mevduat -0.6 1,2 5,1 8,6 12.6 15,6 21.3 25.1 27,5 32,3 37.3 40,7 M2Y -2,9 -2,6 0,7 4,0 4,9 6,2 10,3 13,8 16,3 18.1 19,0 22,0 DTH 1 YTL karş.) -3,3 -6,4 -4.9 -2,8 -3,4 -5.9 -3,8 -0,7 1,0 -1,4 -2,4 -1,4 DTH ( ABD doları) -2,8 -2,7 -5,4 -5,0 -5,9 -6,4 -3,5 -2,4 U -1,8 -3.1 -1,4 REPO 7,5 -1,4 3,1 -5,5 4,7 2.3 -4,3 -9,9 -9,2 -12,8 -1.2 -10,0 Dolar Kuru -1,0 -4,0 2.1 2,3 1,8 -0,1 -0,8 0,6 -0,1 0,4 0,6 0,1 Euro Kuru -5,2 -7,0 -2,8 -2,9 -6.5 -11,5 -12,1 -9,0 -11,5 -10,5 -12.7 -12,9 TÜFE (2003=100) 0.5 0,6 0.8 1.6 2,5 2,6 2,0 2.9 3.9 5.8 7.3 7,7 Kaynak: TCMB. Bankaların ve aracı kuramların müşterileriyle yaptıkları toplam repo hacminin YTL emsinden toplam mevılaato oranı hır önceki yıla göre düşmüştür.
Repo işlemleri, 2004 yılı sonunda 1,7 milyar YTL düzeyinde iken. 2005 yılı sonunda 1,5 milyar YTL’yc düşmüştür. Buna paralel olarak, toplam repo hacminin, YTL cinsinden toplam mevduata oranı, 2004 yılı sonuna göre yaklaşık 0,6 puan düşerek, yüzde ! olarak gerçekleşmiştir. Bu gelişme, ekonomideki güven ortamının güçlenmesinden, faiz oranlarındaki düşüşten ve buna bağlı olarak yatırımların daha
uzun vadeli araçlara kaydırılmasından kaynaklanmıştır (Grafik IIL1.6).
G R A F İ K 111.1.5 D T H / T O P L A M M E V D i A T
( Y ü z d e )
•“ • “ DTH/Toplam Mevduat
Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası
G R A F İ K III. 1.6
REPO/TOPLAM YTL MEVDUAT (Yüzde)
— REFO / Toptam YTL mevduat
Kaynak: TCMB.
M2 para arzının, para tabanına oranlanmasıyla elde edilen para tabanı çarpanı, 2005 yılında azalmıştır. 2004 yılı sonunda 5,4 olan çarpan 2005 yıl sonu itibarıyla
4,7 olarak gerçekleşmiştir (Grafik lif. 1.7).
G R A F İ K 111 .1 .7 P A R A T A B A N I Ç A R P A N I
/ Para T abanı Kaynak: TCMB.
Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası
IIi. 1.3. Kredi G elişm eleri
2005 yılında, 2004 yılında olduğu gibi, enflasyondaki düşiiş sürecinin devam etmesi ve maliye politikasında sağlanan başarılar sayesinde makroekonomik istikrarın artması, kredi faiz oranlarını düşürmüş ve kredi vade yapısının uzamasına yol açmıştır. Bu gelişmeler sonucunda kredi hacmi artış eğilimi içinde olmuştur.
Mevduat bankaları ve kalkınma ve yatırım bankaları tarafından açılan
kredilerin alt sektörlere göre dağılımına bakıldığında. 2001 yılında yaşanan krizden
sonra hızla düşen hanehalkma açılan kredilerin, 2005 yılı Ekim sonu itibarıyla, reel olarak yüzde 60 oranında arttığı gözlenmiştir. Aynı şekilde, 2005 yılı Ekim sonu itibarıyla özel sektöre açılan krediler, reel olarak yüzde 38 oranında artmıştır. Özel sektör içinde de şirketlere ve bireysel işletmelere kullandırılan krediler, reel olarak
yüzde 27 oranında genişlemiştir (Grafik III, i.8).
G R A F İ K H U . 8
R E E L K R E D İ E N D E K S İ ' 1 1 9 9 7 = 1 0 0
---özel Sektöre Açılan Krediler Şirketler ve Bireysel İşletmeler ^ “ “ Hanehalkı
Kaynak: TCMB.
( 11 TÜFE ile hesaplanmıştır.
2005 yılında, mevduat bankalarının ve kalkınma ve yatırım bankaları kredilerinin GSYÎII'ye oranı artış eğilimini sürdürmüştür. Bankaların kredi arzı konusundaki tutumları için bir gösterge sayılabilecek kredilerin mevduat hacmine oranı, 2005 yılı Ekim ayı itibarıyla, artış eğilimini devam ettirerek yüzde 45’e ulaşmıştır (Grafik 111.1.9).
Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası
G R A F İ K U U . 9
M E V D U A T B A N K A L A R I , K A L K I N M A V E Y A T I R I M B A N K A L A R I K R E D İ L E R İ N İ N G S Y İ H ’Y E V E M E V D U A T A O R A N I
( Y ü z d e )
Mali Olmayan Kuruluşlara Verilen Kredilerin GSYİH'ye Oranı (sol eksen) • * • Toplam Mevduata Oranı (sağ eksen)
Kaynak: TCMB.
YTL cinsinden kredilerde, 2004 yılında olduğu gibi, 2005 yılında da belirgin bir artış görülmüştür. Bununla birlikte, yabancı para cinsinden krediler, YTL cinsinden kredilere kıyasla, diişük düzeyde bir artış göstermiştir. Banka gruplarının toplam krediler İçindeki payı incelendiğinde, özel mevduat bankaları toplam içinde hâlâ önemli bir kısıntı oluşturmaktadır. Kamu mevduat bankalarının bu paydaki 2004 yılında gözlenen artışı, 2005 yılında tersine dönmüş ve bu bankaların payı
yüzde 26,5 seviyesinden yüzde 24.7 seviyesine inmiştir (Tablo İli. 1.6).
T A B L O III. 1.6 K R E D İ L E R D E K İ G E L İ Ş M E L E R ( M i l y o n YTL) 2003 Aralık 2004 Aralık Mart 2005
11 az i ran Eylül Aralık
YTL Krediler“ ’ 31.727 60.598 64.109 74.972 88.564 97.236 YP Krediler111 16.292 17.650 18.239 19.087 18.798 19.355 Toplam Krediler1’’ 48.019 78.248 82.348 94.059 107.361 116.591 Mevduat Bankaları131 Ticarî Krediler 42.653 70.810 74.486 85.494 98.331 106.958 İhtisas Kredileri 5.365 7.437 7.862 8.565 9.030 9.633
Banka Türlerinin Toplam İçindeki Paylan (yüzde)
Kamu Mevduaı Banka lan 23,2 26,5 26,1 25,3 24,7 24,7
Özel Mevduat Bankaları 71,3 67,9 68.1 68,9 66,5 67,0
Yabancı Mevduat Bankaları 5,5 5,7 5,7 5.8 8,8 8,3
Kaynak: TCMB.
(I ) Mevduat ve kalkınma ve yatırım bankalarının yurt içinde matı olmayan kesime verdikleri kred ilerdi r.
(2) Mevduat bankalarının yurt içine s erdikleri YTL ve YP kredilerinin toplamına göredir.