Osmanlı Devleti’nde Medrese

Osmanlı Devleti kuruluş aşamasında, devlet teşkilatı ve daha birçok alanda kendisinden önceki Tür-İslam devletlerini özellikle Selçuklular’ı örnek almıştır. Yıkılmakta olan Selçuklu Devleti’nde yetişmiş olan idareciler, askerler ve ilim erbabı daha sonra bu görevlerini Osmanlı’nın himaye ve hizmetine girerek yerine getirmeye devam etmiştir. 1330’da Orhan Bey’in İznik’te açtırdığı ilk Osmanlı medresesi tipik bir Selçuklu medresesidir. Orhan Bey’in bu medresenin başına, Konya’da yaşamış

287 _{İbrahim Kutlu, XIX. Yüzyılın İlk Yarısında Konya Medreseleri, Selçuk Üniversitesi Sosyal}

Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Konya 1992, s. 12-13.

288 _{Fahri Unan, “Osmanlılarda Medrese Eğitimi”, Yeni Türkiye, C.5, Yeni Türkiye Yay., Ankara}

bir âlim olan Siracuddin Urmevi’nin öğrencisi ve Sadreddin Konevi’nin mensubu olan Davud-ı Kayseri’yi getirmesi Osmanlı Devleti ile Selçuklu arasındaki bağların ne kadar yakın olduğunu göstermesi bakımından önemlidir289_{. Sınırların} genişletilmesi ve fetih amacıyla batıya yönelen Osmanlı’da, devletin merkezi sürekli yer değiştirmekte iken medreselerin ehemmiyetleri ve dereceleri de başkentle birlikte yer değiştirmiştir. Osmanlı Devleti’nin kuruluşunun ilk yıllarında, İznik Medresesi birinci sırada olmasına karşın, Bursa’da açılan çeşitli medresler İznik Medresesi’ni ikinci sıraya düşürmüş ve Bursa Medreseleri birinci sıraya geçmiştir. Edirne başkent olduktan sonra ise burada inşa edilen Üç Şerefeli Medrese öne geçmiş ve Bursa’daki medreseler ikinci dereceye inmiştir. Üç Şerefeli Medrese’nin liderliği İstanbul’daki Sahn-ı Seman Medresesi yaptırılıncaya kadar devam etmiştir290_{. İstanbul’da açılan} Sahn-ı Seman ve Süleymaniye Medresesi Osmanlı medrese geleneğinin zirvesini teşkil etmektedir.

Osmanlı Devleti’nde medreselerin gelişimi noktasında en büyük atılımın İstanbul’un fethinden sonra Fatih tarafından yapıldığı görülmektedir. Fatih, İstanbul’u aldıktan sonra buradaki kiliselerden sekiz tanesini medreseye çevirerek, devrin en önemli müderrislerini görevlendirmiştir. Daha sonra 1471 tarihinde tamamlanacak olan “Medrese-i Semaniye” (Sekizli Medrese) ya da Sahn-ı Seman Medresesi olarak bilinen, içinde imarethane, kütüphane, hamam ve darü’ş-şifa gibi sosyal tesislerin de yer aldığı eğitim külliyesini kurdurmuştur291_{. Eğitim programını} da vezir-i azam Mahmut Paşa, din bilgini Molla Hüsrev ve astronomi âlimi Ali Kuşçu gibi ilim ve devlet adamlarına yaptırmıştır292_{. Fatih döneminde medreselerle} ilgili yapılan en önemli değişikliklerden bir tanesi de medreselerde okutulan kitaplara göre bir sınıflandırma yapılması olmuştur. Bu doğrultuda medreseler seviyelerine göre Haşiye-i tecrid, Miftah, Telvih, Hariç, Dâhil, Tetimme ve Sahn Medreseleri olarak sıralanmaktadır. Ayrıca medreselerin seviyesine göre müderrislerin aldıkları günlük ücretler de farklı olduğu için müderrislerin yevmiye (günlük ücret) miktarı

289 _{Çelebi, a.g.m., s. 170.} 290 _{Çelebi, aynı yer.}

291 _{Pakalın, Sözlük, C. II, s. 437.}

292 _{Fatih, Sahn-ı Seman Medreseleri için hazırlattığı vakfiyesinde her bir medrese için akli ve nakli}

bilimlerde seçkin müderrislerin atanmasını, belirli tatil günleri dışında eğitime devam edilmesini ve öğrenciler arasında en başarılı olanların müderrislere yardımcı (muid) olarak tayin edilmesini istemiştir.

belirtilerek, medreselerin seviyelendirildiği kırklı, ellili veya altmışlı medrese gibi diğer bir sınıfladırma da yaygın olarak kullanılmıştır.

Osmanlı Devleti’nde medreselerin gelişimi bakımından zirveyi Kanuni Sultan Süleyman tarafından açılan Süleymaniye Medreseleri teşkil etmektedir. Özellikle Kanuni, döneminde artan askeri seferler dolayısiyle ordunun doktor ve mühendis gibi ihtiyaçları da göz önüne alınarak 1556 tarihinde tamamlanacak olan Süleymaniye Cami yanında bir Tıp Medresesi ve Darü’ş-Şifa, matematik ilimlerinin öğretimi için dört medrese ve bir de Darü’l-Hadis yaptırmıştır. Süleymaniye Medreseleri’nde, Sahn-ı Seman Medreseleri’nde okutulan ilahiyat, edebiyat, felsefe ve hukuk öğretiminden farklı olarak matematik, tıp, fen bilimleri ve hadis ilminin öğretimine ağırlık verilmiştir.

Medreselerin kuruluş ve işleyiş nizamına baktığımızda bunların vakıf sistemi çerçevesinde bir bakıma hususi teşebbüsler olarak ortaya çıktıklarını görmekteyiz. Osmanlı Devleti, eğitim öğretim faaliyetlerini, devlet tarafından yapılarak belirli ve kesin kanunlara bağlanmış, ülkenin her tarafına ulaştırılması gereken bir hizmet olarak görmemiştir. Ancak devlet, kurulmuş olan medreselerin işleyişini yakından takip etmiş ve medreselerde görev alacak kişilerin tayin ve azl işlerine kazasker ve şeyhülislam aracılığı ile bizzat karar vermiştir. Osmanlı Medreseleri’yle ilgili bazı temel kavramlar aşağıda belirtilmiştir293_.

Müderris: Medrese ve camilerde talebeye ders okutan hocaya müderris

denilmektedir. Medreseyi bitiren bir kişi müderris olarak vazife almak istediği zaman Anadolu’da vazife alacaksa, Anadolu Kazaskeri’nin294_{; Rumeli’de vazife alacaksa} Rumeli Kazaskeri’nin “matlab” (görev talebi) denilen Ruznâme defterine kaydedilmektedir. Nevbet (nöbet) sırası tamamlanınca ruûs imtihanını kazanananlar295 _{en alt seviyedeki Haşiye-i tecrid Medreseleri’nden birinde günlük} yirmi akça ile müderris olarak tayin edilmektedir. Bu şekilde göreve başlayan bir müderris, zaman içinde terfi ederek otuzlu, kırklı, ellili, altmışlı ve daha yüksek müderrislik payelerine çıkabilmektedir. Müderrisler görev yaptıkları medresenin

293 _{Kutlu, a.g.e. , s. 14 -18.}

294 _{İncelediğimiz sicilde Karaman Eyaleti’ne yapılan müderris tayin belgelerinin sonunda ‘El-fakîr} Mehmed el-Kâdı bi-’asâkiri Anadolu’ ibaresi ile atamalar Anadolu Kazaskeri tarafından yapılmıştır. 295 _{Caner Arabacı, 1900-1924 Yılları Arası Konya Medreseleri, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler}

bulunduğu yerde vakıf mütevellisi, müftülük, kadılık gibi verilen diğer görevleri de yerine getirmektedir.

Mu’id: Medreselerde müderrisin verdiği dersi, dersin bitmesinin ardından

talebelere daha iyi anlamaları için tekrar eden kişiye mu’id denilmektedir. Osmanlı Medreseleri’nde mu’id, müderrisin yardımcısı ve müderrislik adayı konumunda olup gerekli ilmi ehliyete sahip olduktan sonra müderris olarak tayin edilirdi. Medreselerde genelikle iki mu’id bulunmaktadır.

Danişmend: Farsça bir tamlama olan danişmend “ilim sahibi sayılan adam”

anlamına gelmektedir. Osmanlı Devleti’nde yüksek seviyedeki medreselerde eğitim gören öğrenciler için “danişmend” tabiri kullanılmaktadır. Orta seviyedeki medrese öğrecileri için “suhte” tabiri kullanılmakta olup sıbyan mekteb öğrencilerine de “talebe” denilmektedir.

İcazetnâme: Okuduğu dersi veya sanatı başarıyla bitiren kişilere müderrisleri

veya üstadları tarafından verilen yeterlilik belgesine icazetnâme denilmektedir. Bugünki diploma konumunda olan icazetnâmede genellikle öğrencinin okuduğu dersler ve hocaların adı belirtilir ve daha sonra icazetnâme belgesini veren müderrisin adı ve onun da müderrislerinin adı silsile halinde yazılmaktadır.

Mülazemet: Maaşsız, acemilik hizmeti için kullanılan bir tabir olup bugünki

anlamda staja benzemektedir. Bir medreseyi bitirdikten sonra müderris olarak görev almak isteyen kişlerin kazaskerin matlab defterine adını yazdırdıktan sonra görev alana kadar geçen bekleme dönemi için kullanılan bir tabirdir. Bu beklemeye nevbet, bekleyene mülazım, bu sistemede mülazemet denilmektedir.

3.3.2.3 22 Numaralı Sicilde Yer Alan Konya Medreseleri

Konya şehri Anadolu coğrafyasının ortasında yer alması ve ticaret yollarının güzergâh noktalarında biri olması sebebiyle tarih boyunca önemini koruyan şehirlerden biri olmuştur. Özellikle Anadolu Selçuklu Devleti’ne başkentlik yaptığı dönemde Konya, eğitim tarihi açısından parlak bir süreç yaşamış ve bunun sonucu olarakta Türk kültürü ile İslam Medeniyeti’ne merkez olan şehirlerden biri haline gelmiştir.

Anadolu Selçuklu hükümdarı II. Kılıç Aslan tarafından Alâeddin Tepesi’ne yaptırılan “Medrese-i Sultaniye” Konya’daki ilk medrese olup devamında Tâcü’l-

vezîr Medresesi, İplikçi Medresesi, Karatay Medresesi gibi birçok medrese kurulmuştur. Bunun sonucu olarak Konya, Türk âlimleri, İran şairleri hatta Arap düşünürleri için cazibe merkezi haline gelmiştir. Anadolu Selçuklu Devleti’nin en güçlü olduğu XIII. yüzyıl aynı zamanda Konya medreseleri için de yüksek devir olarak kabul edilmektedir. Bu dönemde felsefe ve mantık alanlarında eserler kaleme alan Konya kadısı Siraceddin Urmevi, II. Kılıç Aslan’ın Selahaddin Eyyubi’ye elçi olarak gönderdiği medrese âlimlerinden İhtiyarü’d-din medreselerde yetişen kişilerden bazılarıdır. Selçuklular’ın ardından Karamanoğulları devrinde en az dört medrese daha eklenmiş daha sonraları ise Konya’daki medrese sayıyı Osmanlı Devleti zamanında daha yukarılara çıkmıştır. Evliya Çelebi, 1648 yılında Konya’ya uğradığında şehirde 11 Darü’l-kurra, 3 Darü’l-hadis, 170 sıbyan mektebi, 40 tekke olduğundan bahsetmektedir296_{. İncelediğimiz sicilin 1630’ların başlangıç yıllarını} içermesi dolayısıyle Evliya Çelebi’nin bahsettiği tüm medreselerden ziyade sicilde adı geçen medreseler hakkında bilgi vermek daha uygun olacaktır. Medreselerle ilgili bilgiler Karaman eyaleti dâhilindeki müderrislerin tayini hususu ile alakalı olup yapılan tayinlerin tamamı dönemin Anadolu kazaskeri Mehmet Efendi tarafından yapılmıştır.

1-Tâcü’l-vezîr Medresesi: Konya şehir merkezindeki Alâeddin Tepesi’nin kuzey

tarafında içinde halk kütüphanesinin de yer aldığı park alanı içinde bulunmaktadır. Anadolu Selçuklu hükümdarı II. Gıyaseddin Keyhüsrev’in vezirlerinden olan Tacüddin Ahmed tarafından 1239 tarihinde yaptırılmıştır297_{. Vakıf kayıtlarında bu} medresenin yanında hanigâh, mescid ve türbe olduğu yazılıdır. Bu medrese günümüze ulaşamamış olup sadece sekiz köşeli mimarisi ile Tâcü’l-vezîr türbesi kalmıştır298_.

Medrese vakfının Musalla bağları yakınında yirmi dönüm arazisi bulunmakta olup müderrislerin de 16. yüzyılın sonlarına doğru aldıkları günlük ücret 40 ile 60 akça arasında değişmektedir299_{. İncelediğimiz 22 numaralı sicilde Tâcü’l-vezîr} Medresesi’ne müderris tayiniyle ilgili beş adet belge mevcut olup 6 Temmuz 1630

296 _{Evliya Çelebi, Evliya Çelebi Tam Metin Seyahatnâme, s. 10-12; Arabacı, a.g.e., s. 29.} 297 _{Muşmal, Konya (1640-1650), s. 39.}

298 _{Yusuf Küçükdağ, Lale Devrinde Konya, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü}

Yayımlanmamış Doktora Tezi, (Kısaltma: Lale Devri), Konya 1989, s. 50.

tarihinden 29 Mart 1632 tarihine kadar olan dönemi kapsamaktadır. Bu dönemde Tâcü’l-vezîr Medresesi’nde görev alan müderrislerin günlük ücretleri elli akça olup sadece bir müderris kırk akça üzerinden görevlendirilmiştir300_{. Tâcü’l-vezîr} Medresesi’ne tayin olunan müderrisler en az üç ay, en fazla da altı aylık sürelerle Anadolu Kazaskeri Mehmed Efendi tarafından görevlendirilmişir. Müderrislerin tayin edilmelerinin haricinde Aksaray Zinciriye Medresesi ve Edirne Kâdı Hüsâm Medresesi gibi başka medreselerden nakil yolu ile Tâcü’l-vezîr Medresesi’nde görev aldıkları da görülmektedir301_{. Genellikle medreselerde tek müderrisin görev aldığı}302 göz önüne alınırsa bazı tarihlerde Tâcü’l-vezîr Medresesi’nde herhangi bir müderrisin görevli olmadığı söylenebilir. Aşağıdaki tabloda sicilde yer alan Tâcü’l- vezîr Medresesi’nde görev alan müderrislerin adları ve mevcut diğer bilgiler yer almaktadır.

Tablo 20-Tâcü'l-Vezir Medresesi'ne Müderris Tayinleri Tablosu

Sıra No Belge No Medresenin Adı Müderrisin Adı Günlük Ücreti Görev Süresi Görevlendirme Tarihi

1 1-1 Tâcü’l-vezîr Medresesi Mevlânâ Süleymân Efendi

40 akça 3 ay 20-R-1041

2 1-5 Tâcü’l-vezîr Medresesi Es-Seyyid Mustafâ Efendi Aksaray Zinciriye Medresesi’nden nakl 8-N-1041 3 3-2 Tâcü’l-vezîr _Medresesi Mevlânâ Mehmed Efendi 50 akça 6 ay 25-Za-1039 Edirne Kâdı Hüsâm Medresesi’nden nakl 4 3-6 Tâcü’l-vezîr Medresesi Mevlâna Mustafâ Efendi 50 akça 6 ay 20-L-1040 5 4-1 Tâcü’l-vezîr Medresesi Mevlânâ Nâsrullah Efendi 50 akça 3 ay 10-B-1040

2-İplikçi (Altun Aba) Medresesi: Altun Aba veya Altunpa Medresesi olarak da

bilinen İplikçi Medresesi, Konya şehir merkezindeki Alâeddin Tepesi’nden Mevlana Müzesi’ne doğru giden yolun hemen sağ tarafında İplikçi Camisi’nin arkasında

300 _1-1. 301 _{1-5, 3-2.}

bulunmaktadır. II. Rükneddin Süleymen Şah’ın devlet adamlarından Şemseddin Altunapa tarafından 1202303 _{tarihinde yaptırılmıştır. Vakfiyesinde belirtildiği üzere} vakfa mütevelli olarak İplikçioğlu’nun tayin edilmesinden dolayı bu ad ile ün yapmıştır. Cami ve medreseyi de içine alan vakfa ait, cami bitişiğinde dükkânlar olduğu gibi Kazancılar ve Hallaçlar çarşılarında da dükkânları bulunmaktadır304_.

İncelediğimiz sicilde İplikçi Medresesi’ne müderris tayini husunda beş adet belge mevcuttur. Bu medreseyle ilgili en erken tarihli belge 20 Aralık 1630 tarihli ve 3-5 numaralı olup günlük kırk akça gelirle beş ay süreyle Mevlânâ Şa’ban Efendi’nin tayin edildiği bildirilmektedir. En son belge ise 1-6 numaralı ve 22 Mart 1632 tarihli olup günlük yirmi akça ücretle üç aylığına müderris Mevlânâ İlyâs Efendi’nin tayin belgesidir. İplikçi Medresesi’ne en üst düzeyli tayin, günlük altmış akça ve dört ay süre ile görevlendirilen Mevlânâ Kâmil Efendi’dir. Görevlendirme süreleri ve tarihlerine bakıldığında İplikçi Medresesi’ne tayinlerin bazen iki müderrisin birlikte görev yapabileceği şekilde düzenlendiği görülmektedir. Günlük ücret miktarlarının farklı olması, müderrislerin seviyelerindeki farka işaret ettiğine göre İplikçi Medresesi’ne kırk akça ile altmış akça arası müderris tayinleri yapılırken yirmi akçalık müderrisin de bu medresede nasıl görev aldığı sorusu cevapsız kalmaktadır. Ancak diğer müderris tayin belgelerinde de her medreseye ait ortalama bir ücret seviyesi varken farklı ücrette tayinlerin olduğu da görülmektedir. Bunun eldeki verilere göre tek açıklaması yirmi akçalık Mevlânâ İlyâs Efendi’nin müderris olarak tayini yapıldığı tarih olan hicri 1 Ramazan 1041 tarihinde altmış akçalık sabık müderris Mevlânâ Kâmil Efendi’nin görev süresi sona ermesi olabilir. Çünkü o tarih itibariyle İplikçi Medresesi seviyesine uygun müderris olmamasından dolayı mülazımlardan birinin Anadolu Kazaskeri tarafından ilk görev yeri olarak tayin edilmiş olması kuvvetle muhtemeldir. Aşağıdaki tabloda İplikçi Medresesi’ne yapılan müderris tayiniyle ilgili bilgiler yer almaktadır.

303 _{Küçükdağ, Lale Devri, s. 51.} 304 _{Muşmal, a.g.e., s. 39.}

Tablo 21-İplikçi (Altunaba) Medresesi’ne Müderris Tayinleri Tablosu Sıra No Belge No Medresenin Adı Müderrisin Adı Günlük Ücreti Görev Süresi Görevlendirme Tarihi 1 1-3 İplikçi Medresesi Mevlânâ Kâmil Efendi 60 akça 4 ay 1-Ca-1041 2 1-6 İplikçi Medresesi Mevlânâ ‘İlyâs Efendi 20 akça 3 ay 1-N-1041 3 2-5 İplikçi Medresesi Mevlânâ

Fazlullah Efendi 40 akça 5 ay 15-N-1040

4 3-5 İplikçi

Medresesi Mevlânâ Şa’ban Efendi 40 akça 5 ay 20-Ca-1040

5 4-2 İplikçi

Medresesi

Mevlânâ Balî Efendi

50 akça 6 ay 26-Za-1040

3-Seyfiye Medresesi: Çifte Merdiven Mahallesi’nde yer alan bu medresenin,

Selçuklu hükümdarı II. İzzeddin Keykavus zamanında Celâleddin Karatay’ın küçük kardeşi Seyfeddin Karasungur tarafından yaptırıldığı tahmin edilmektedir305_. Medrese vakfının gelirleri arasında Hatıp Köyü bağlarının on hissede beş hisse öşrü de yer almaktadır306_.

İncelediğimiz sicilde Seyfiye Medresesi’ne müderris tayiniyle ilgili dört adet belge mevcuttur. Bu tayinlerin tamamı hicri 1040 senesi içinde yapılmıştır. En erken 20 Safer 1040 tarihinde 5-3 numaralı belgede El-Hâc Bayram Efendi’nin görevlendirildiği gözükmekte olup 5-5 numaralı ve 1 Rebiü’l-evvel 1040 tarihli tayin belgesinde de Mevlânâ İbrahîm Efendi’nin aynı medreseye görevlendirildiği gözükmektedir. Buna göre iki müderrisin bir müddet Seyfiye Medresesi’nde beraber çalıştıkları ortaya çıkmaktadır. Ancak daha sonra 3-3 numaralı ve 20 Şaban 1040 tarihli belgede üç ay süreliğine tayini yapılan Mevlânâ Abdülhay Efendi ile 2-8 numaralı ve 20 Zil-ka’de 1040 tarihli belgede tayin edilen Mevlânâ Mahmûd Efendi kronolojik açıdan birbirinin devamı şeklinde görevlendirilmişlerdir. Buradan çıkarılabilecek en önemli husus bu dönemde medreselerde görev alan müderrislerin tayin edilirken sayıları veya seviyeleriyle ilgili kesin bir uygulama var olduğu görülmemektedir. Çünkü müderrislerin tayiniyle ilgili aşağıdaki tabloda yer alan belgelerde, ne seviyelerini gösteren günlük ücretlerinde ne de görevlendirme

305 _{Muşmal, a.g.e., s. 38 ve 39.} 306 _{Küçükdağ, Lale Devri, aynı yer.}

sürelerinde bir standart yoktur. Buna rağmen iki müderrisin elli akça üzerinden tayin edilmesi Seyfiye Medresesi’nin üst seviyede olduğunu göstermektedir.

Tablo 22-Seyfiye Medresesi’ne Müderris Tayinleri Tablosu

Sıra No Belge No Medresenin Adı Müderrisin Adı Günlük Ücreti Görev Süresi Görevlendirme Tarihi 1 2-8 Seyfiye Medresesi Mevlânâ Mahmûd Efendi 40 akça 4 ay 20-Za-1040 2 3-3 Seyfiye Medresesi Mevlânâ Abdülhay Efendi 30 akça 3 ay 20-Ş-1040 3 5-3 Seyfiye Medresesi El-Hâc Bayram Efendi 50 akça 3 ay 20-S-1040

4 5-5 Seyfiye _Medresesi Mevlânâ _{İbrahîm Efendi} 50 akça 4 ay 1-Ra-1040

4-Büyük Karatay Medresesi: Anadolu Selçuklu Devleti’nin mimari açıdan zirveyi

temsil eden eserlerinden biri olup incelediğimiz sicilde Karatay-ı Kebîr Medresesi olarak adlandırılan bu medrese Alâeddin Tepesi’nin kuzey tarafında yer almaktadır. Selçuklu Sultanı II. İzzeddin Keykavus döneminde vezaret görevini yürüten Emir Celâleddin Karatay tarafından 1251 tarihinde yaptırılmıştır. Türk mimarisine ait çizgileri, taç kapısındaki taş işçiliği ve çinileri ile dikkat çeken bir eserdir. Büyük Karatay Medresesi öğrencilerinin yemekleri Karamanoğlu İbrahim Bey imareti tarafndan verilmektedir307_.

Bu medresede müderrisin yanında bir mu’idin görev yaptığı bilinmektedir308_. İncelediğimiz sicilde Büyük Karatay Medresesi’ne müderris tayiniyle ilgili tek belge 3-1 numaralı olup 10 Ramazan 1040 tarihlidir. Belge daha önce Büyük Karatay Medresesi’nde Mevlânâ Seyyid Hüseyin Efendi dâhil payesiyle müderris olarak görev yapmakta iken Mevlânâ Seyyid Mûsa isimli şahsın bir şekilde bu görevi elinden alması üzerine Anadolu Kazaskeri Mehmed Efendi tarafından düzenlenmiştir. Buna göre müderris, ru’us-i hümâyûn kayıtlarına uygun olarak dâhil payesi ile tekrar görevine tayin edilmiştir. İncelediğimiz sicilde özellikle vakıf

307 _{Kıvrım, Konya ve Ayıntab, s. 90.}

308 _{Küçükdağ, Lale Devri, s. 53’te Lale devrinde bu medresede bir mu’idin görev yaptığını}

belirtmekte olup ayrıca Kıvrım, Konya ve Ayıntab, s. 90’da 1677 tarihinde bu medresede mu’idlik görevini yerine getiren kişinin daha sonra kadı olarak tayin edildiğini yazmaktadır.

görevlilerinin atamasıyla ilgili olarak ortalama her üç tayinden birinin sebebi olarak görevin haksız yere başkası tarafından gasp edilmesi gözükmektedir. Ancak bu durum, bu dönemde medreseler için söz konusu olmayıp incelediğimiz 3-1 numaralı belge sicilde yer alan otuz adet müderris tayin belgesinin içinde, görev gasbını içeren tek belgedir.

Her ne kadar belgede müderrisin tayin süresi ve yevmiyesiyle ilgili bir bilgi verilmemiş ise de dâhil payesiyle tayin edilen müderrisler elli akça almaları sebebiyle ellili medrese seviyesinde olduğu söylenebilir309_{. Buna rağmen bu} medresede görev yapmakta iken 1718 tarihinde vefat eden müderrisin günlük otuz akça gelire sahip olması310 _{mevcut duruma uygun görünmemektedir.}

5-Küçük Karatay (Kemaliye) Medresesi: Alâeddin Tepesi’nin kuzeyinde, Büyük

Karatay Medresesi’nin taç kapısının olduğu doğu tarafındadır. Bu medrese Büyük Karatay Medresesi’nden daha önce Emir Celâleddin Karatay’ın kardeşi Emir Kemâleddin Rumtaşı tarafından yaptırılmıştır311_{. 17. yüzyılda, Mevlana Dergâhı} postnişini olanlar burada müderrislik yapmaktadır ve bu durum 19. yüzyılın sonlarına kadar devam etmiştir. Ayrıca Lale Devri’nde, Sızma köyünün öşrü Küçük Karatay Medresesi’nin vakıf gelirleri arasında gösterilmektedir312_.

İncelediğimiz sicil kayıtlarında bu medreseden Karatay-ı Sagîr Medresesi olarak bahsedilmekle birlikte banisine binaen Kemaliye Medresesi adıyla da bilinmektedir. Hicri 1040 senesinde bu medreseye iki adet müderris tayin edilmiş olup gündelik kırk akça ve iki aylık sürelerle, Anadolu Kazaskeri Mehmet Efendi tarafından gerçekleştirilmiştir. Büyük Karatay Medresesi’ne yapılan günlük elli akça gelirli, dâhil payeli müderris tayini göz önüne alındığında bu medresesin seviye olarak bir kademe geride olduğu söylenebilir. Bu bakımdan Küçük Karatay Medresesi’nin, günlük kırk akça geliri olan haşiye-i telvih medrese grubuna ait

309 _{Hariç ve Dahil payeli medreselerin her ikise ellili medreseler grubunda aynı gelir seviyesinde yer}

almaktadır. Osmanlı öncesi devletlerin yönetecileri tarafından yaptırılan medreseler Hariç Ellili ve Osmanlı ailesi ve devlet adamları tarafından yaptırılan medreseler ise Dahil Ellili olarak adlandırılmıştır. Osmanlı hükümdarı ve idarecileri tarafından yaptırılan Dahil payeli medreselerde görev yapmak, müderrisler için bir imtiyaz ve itibar göstergesi olduğu için Dahil ellili medreseler, itibarî manada Hariç payeli medreselerin üzerinde kabul edilmiştir. Bu konuda bakınız: Unan, a.g.m., s. 151.

310 _{Küçükdağ, Lale Devri, s. 53.} 311 _{Kıvrım, Konya ve Ayıntab, s. 90} 312 _{Küçükdağ, Lale Devri, s. 53.}

olduğu söylenebilir. Aşağıdaki tabloda Büyük ve Küçük Karatay Medreseleri’ne yapılan müderris tayiniyle ilgili bilgiler yer almaktadır.

Tablo 23-Büyük ve Küçük Karatay Medresesi’ne Müderris Tayinleri Tablosu

Sıra No Belge No Medresenin Adı Müderrisin Adı Günlük Ücreti Görev Süresi Görevlendirme Tarihi 1 3-7 Karatay-ı Sagîr Medresesi Mevlânâ Mahmûd Efendi 40 akça 2 ay 20-L-1040 2 4-4 Karatay-ı Sagîr Medresesi Mevlânâ Seyyid Mûsa Efendi 40 akça 2 ay 10-Ca-1040 3 3-1 Karatay-ı Kebîr Medresesi Mevlânâ Seyyid Hüseyin Efendi

Dâhil payesi ile

tekrar ta’yîn 10-N-1040

6-Molla-yı ‘Atîk (Gühertaş) Medresesi: Çifte Merdiven Mahallesi’nde yer alan bu

medresenin yeri, Seyfiye Medresesi yakınında olup Seyfiye Kümbeti’nin batısında yer almaktadır. Ahmed Eflaki’ye göre dizdar ünvanıyla tanınan Emir Bedrettin Gühertaş tarafından, Bahaddin Veled’in ölümünden iki sene sonra 1232 tarihinde onun çocukları için yaptırılmıştır. Bu medrese aynı zamanda Mevlana’nın evi ve