Güç merkezi oluşturma oyunları

Güç olgusunun çoğu zaman örgütsel politika kavramının yerine kullanılabilecek derecede konunun temel özelliği olduğu pek çok yazar tarafından belirtilmiştir (Kesgen, 1999). Yönetim ve örgüt için insanoğlunun ilgisinin merkezinde olan “güç” kavramı, başka bir bireyin davranışını değiştirmek için etkili kimse tarafından kullanılan bir kaynak (bir çeşit kuvvet rezervi) olarak tanımlanabilir (Porter, Angle ve Allen, 2003). Güç merkezi oluşturma oyunları ise güce paralel olarak bireyin örgütsel gücünü artırmak için işlettiği oyunlar şeklinde tanımlanabilir (Cacciattolo, 2014).

Güç merkezi oyunlarında üstler, akranlar ve astlar kullanılabilir (Hoy ve Miskel, 2012). Sosyal bir gerçeklik olan güç merkezi oluşturma oyunlarını yöneticilerin etkileşim halinde bulundukları diğer kişilere karşı kendi çıkarları için sıklıkla oynadığı söylenebilir. Çalışanların kişisel amaçlarına ulaşmak için bütün fırsatları değerlendirdiği bu oyunları Mintzberg (1983), ‘sponsorluk oyunu’, ittifak kurma oyunu’, ‘imparatorluk kurma oyunu’,

‘bütçeleme oyunu’, ‘uzmanlık oyunu’ ve ‘patronluk oyunu’ olmak üzere altı kategoride şekillendirmiştir.

2.1.6.2.1. Sponsorluk oyunu

Sponsorluk oyunu, kendini yükselen ya da yerleşmiş bir yıldıza bağlayan kişiyi kapsar, genellikle kendi güç merkezini kurmayı arzulayan kişilerce oynanır. Çalışanlar güç karşılığında üstlerine olan sadakatlarını bildirip onları kullanarak bu oyunu oynarlar (Mintzberg, 1985). Sponsor, genellikle kişinin patronu ya da daha çok güce ve konuma sahip başka birisi (Gibson ve diğ., 1988), örgütün daha kıdemli bir üyesi ya da örgütteki informal yapının lideri olabilir.

Daha üst konumdaki birisine kişinin kendini bağlaması olarak tanımlanan (Mintzberg, 1989) sponsorluk oyununu oynamada birkaç kural vardır: İlk olarak kişi bağlılığını ve sadakatini sponsora gösterebilmelidir. İkinci olarak kişi sponsorun her ricasının ya da emrinin peşinden gitmelidir. Üçüncü olarak kişi arka planda kalmalı ve her şey için sponsora kredi vermelidir. Son olarak kişi müteşekkir olmalı ve sponsora minnet göstermelidir. Böylece sponsorun bazı güçleri, işbirliği yoluyla kişiye bulaşmaya eğilimlidir (Gibson ve diğ., 1988). Kanter’a (1977) göre, sponsorlar astlara üç tür hizmet sağlarlar. Bilgi almalarını kolaylaştırırlar ve formal kanalları baypas ederler; bu kişiler için mücadele ederler ve resmi ortamlarda onlara kalkan olurlar ve diğerlerine mesaj vererek yansıtıcı güç türü oluştururlar. Ancak sponsorluk oyununun maliyetleri vardır. Sponsor başarısız olduğunda, sadakat gösteren ast da tehlikeye girer. Diğer bir tehlike ise, korunan kimsenin sponsora karşı koyması ya da düzenli bir şekilde itaat göstermemesidir. Sponsorluk gücün hassas bir aracı olmasına rağmen örgütün tüm seviyelerinde sıkça oynanan bir oyundur (akt. Medwick, 1996). Okullarda bu oyunu kullanan okul müdürleri amirlerini, kariyer sahibi velileri, sendikalarını ve siyasi kimliği olan kişileri sponsor olarak kullanabilirler.

2.1.6.2.2. İttifak kurma oyunu

İttifak kurma oyunu, karşılıklı destek arayan (Yazıcı ve diğ., 2015) eş düzeydeki kişiler arasında oynanır. Örgüt içinde ilerlemede güç merkezi oluşturmak için birbirlerine destek konusunda örtük sözleşme yapan genellikle kısım yöneticileri bazen de uzmanlar tarafından oynanır (Mintzberg, 1989). İttifak-kurma, iş arkadaşları arasında güç merkezi oluşturma oyunudur. Süreç şu şekilde tanımlanır: Bireyler bir konu hakkında kaygı

geliştirir ve girişimde bulunarak destek ararlar. Grup oluşturan bireyler, kendilerini temsil edecek ve etrafında toplanacakları informal bir lider arayışına giderler. Böylece çıkar grubunun özü oluşur. Bazı çıkar grupları sorun çözüldüğünde dağılırken, ortak çıkarların devam ettiği diğerleri varlıklarını korurlar. Bu gruplar, çoğu kez diğer çıkar gruplarının yardımlarını alarak kendi güç merkezlerini kurdukları için genişlemeye devam ederler. Böylece ittifaklar oluşturulur. Bazı bireyler katılmaya kolayca razı olurken diğerleri misilleme, ödül ve kazanımların paylaşılması vaadiyle ikna edilirler. İttifaklar, başka oyuncular gruba katılmaya istekli olmayana veya baskınlığı bitene ya da rakip ittifak grubun içine girene kadar büyümelerini sürdürürler. Zamanla yarış kazanılır ya da kaybedilir ve üye yapısı değişebilir. Ancak ittifak üyeliğinde temel bir istikrar vardır. Bir dizi mesele ya da sorunda karşılıklı destek sağlamak için biraraya gelmeleri çıkar gruplarının en temel özelliğidir. (Mintzberg, 1983).

Ayrıca ittifak kurma oyunu örgüt içinde ya da örgüt dışında oynanabilir. Örgüt içinde ittifaklar oluşturulduğunda, ortak amaçlar ve ortak çıkarlar üzerine vurgu vardır. Örgüt dışındaki gruplarla koalisyon oluşturmak da alt birimin gücünü artırabilir (Gibson ve diğ., 1988). Okullarda müdürler, güç kazanmak için diğer okul ve kurum müdürleriyle birlikte hareket ederek ittifak kurma oyununu sergileyebilirler.

2.1.6.2.3. İmparatorluk kurma oyunu

İmparatorluk kurma oyunu, eş düzeydeki kişilerle değil, bireysel olarak astlarla işbirliği yaparak özellikle güç merkezi oluşturmak için orta düzeydeki yöneticilerce oynanır (Mintzberg, 1989). İmparatorluk kurma oyunu, müttefikler arasında güç merkezi kurmayı etkileyen çeşitli programlar için destek geliştirerek program niteliğinde kullanılabilir (Medwick, 1996).

Mintzberg’e (1983) göre imparatorluk kurma oyunu, astları ve alt birimleri biraraya getirip onların potansiyellerini kullanarak kendi güç merkezlerini arttırmak için hareket eden yöneticilerce oynanan oyundur. Yöneticiler, yeni bir görev ya da pozisyon üzerinde mücadele ederken centilmence davranabilirler. Ancak özellikle yavaş büyüyen örgütlerde imparatorluk kurma oyunu, var olanları ele geçirmeyi de gerektirir. Bu durumda oyunun amacı diğerinin etki alanını kontrol etmek olduğundan nazik kalmak oldukça zordur. Bu yüzden imparatorluk kurma riskli ve oldukça politize olmuş, tüm politik etkileme araçlarından yararlanan bir oyundur. Örneğin, okullarda imparatorluk kurma oyununu kullanan okul müdürü, yetenekli ve başarılı öğretmenleri kendine yakın tutmak için onların

bireysel isteklerine daha çok önem verir ve çabalarını artırmaları için onları teşvik eder. Okul aile birliği yönetim kuruluna kendi görüşlerini destekleyen veli ve öğretmenleri alır. Böylece onların potansiyellerini kullanarak kendi gücünü artırmanın yollarını arar.

2.1.6.2.4. Bütçeleme oyunu

Bütçeleme oyunun asıl amacı dağıtılmamış toplam kaynakların orantısız paylaşımını güvence altına almak ve onları belirli bir grup için kullanmaktır. Oyun, imparatorluk kurma oyunu ile ilişkilidir (Mintzberg, 1983; Yazıcı ve diğ., 2015). Bütçeleme oyunu politik güç merkezi oluşturmak için alenen ve oldukça açık tanımlanmış kurallarla oynanır (Mintzberg, 1989). Oyunda güç merkezi oluşturma yöntemi yeni pozisyonlar ya da birimler elde etmek değildir, sadece yöneticinin sahip olduklarını genişletmektir. Başka bir deyişle, oyunun amacı daha fazlasını almaktır (daha fazla pozisyon, mekan, ekipman ve özellikle para ve benzeri kaynaklar). Bu kaynaklar genellikle bütçe olarak adlandırılan finansal araçlar yoluyla tahsis edildikleri için oyunun merkezi odak noktasını oluştururlar (Mintzberg, 1983).

Oyunda bireyler, manipülasyon ya da finansal kaynakları kontrol ederek güç toplar. Oyuncular bütçeleme alanlarında yer alan sorumluluk sahibi kişilerdir. Okullarda bu oyunun baskın oyuncuları okul müdürü veya bölüm başkanlarıdır. Bütçeleme oyununda hem üstlerle hem de astlarla etkileşim içinde olduğu için genellikle okul müdürü anahtar oyuncudur. Basitçe ifade etmek gerekirse, oyunda altın kural şudur: “Hazineyi kim kontrol ederse, kuralları o yapar” (Medwick, 1996).

Okul müdürleri toplam bütçe içerisinde orantısız pay isterler. Sınırlı kaynaklar için mücadele ettiklerinden okul müdürleri arasında rekabet ve çekişme vardır; rakiplerinin sahip olduğundan daha fazla öğretmen, personel, bilgisayar ve mekân isterler. Oyunun amacı bellidir: “Okulun için mümkün olan en büyük ödeneği almaya çalış. Strateji oldukça nettir; kesintiye uğrayacağı için daima ihtiyacın olandan fazlasını talep et; daha büyük bütçe alabilmek için bütün rasyonel gerekçeleri kullan ve bazıları gereksiz yere harcansa bile yıl içerisinde bütün ödeneği bitir”. Bütün yöneticiler, harcamaların denetleneceği riskini taşımasına karşın ödeneklerinin yetersiz olduğunu dile getirme eğilimindedirler (Hoy ve Miskel, 2012). Okullarda bütçeleme oyununu kullanan okul müdürleri, projelerden maddi destek almak için öğretmenleri güdüler. Hatta ekonomik gücü olan velilerin desteğini almak için çaba gösterir. Böylece okul bütçesini zenginleştirerek güç toplarlar.

2.1.6.2.5. Uzmanlık oyunu

Uzmanlık oyununda uzmanlar özel bilgilerini kullanarak konumlarını güvence altına almaya çalışırlar (Yazıcı ve diğ., 2015). Oyunda uzman, profesyonel olarak algılanacağı için diğerlerinin yaptıkları işler üzerinde kontrol sahibi olabilir (Mintzberg, 1985). Bu oyun, örgütçe gereksinimi duyulan teknik beceri ya da uzmanlığa sahip bireyler tarafından oynanır. Oyuncular bilgilerinden olabildiğince yararlanırlar. Uzmanlıklarının ve becerilerinin önemini vurgulayarak saldırganca oynarlar. Sürekli olarak yerlerinin doldurulamaz olduğunu vurgularlar. Uzman oyuncular bilgilerini kendilerine saklayarak eşsiz olan beceri ve yeteneklerini daima korumaya çalışırlar böylece sadece kendileri onu kontrol edebilir (Mintzberg, 1989). Ayrıca sahip olunan özel bilgi ya da beceriler oyuncuların kendilerine olan güvenlerini artırarak daha rahat davranmalarını sağlar.

Uzmanlık oyununda oyuncular, kendi algıladıkları bölgelerini ihlal ediyor gibi gördükleri diğerlerinin ya da kendi alanlarında gelişen veya bilgi sahibi olanların itibarlarını sarsma noktasına bile gidebilirler. Bu, gücün meşru olmayan yaptırımsız kullanımıdır. Ancak unutulmamalıdır ki, belli bir alanda uzman olmak mutlaka bu oyununun oynanacağı anlamına gelmez. Kişinin sahip olduğu uzmanlık derecesinden ne kadar itibar sağlamak istediği oyuncunun sınıfını belirler (Medwick, 1996). Uzmanlık gücü, etkileme yeteneği olan kişinin bilgi alanı içinde yeterli uzmanlık ya da tecrübeye sahip olduğu algısına dayanır. Böylece hedef kitle isteyerek oyuncunun emri altına girer veya kararlarını destekler. Ancak uzmanlık gücü güvenirliğe dayanır ve dolayısıyla bir şekilde çabuk çürüyebilir. Etki eden kişinin güvenirliği aşındırılırsa, uzmanlık gücü de aşındırılır. Ayrıca uzmanlık gücü sadece sınırlı bir bölge ya da etki alanında işletilir (Porter ve diğ., 2003). Bu oyunu kullanan okul müdürleri, her fırsatta ayrıcalıklı bilgi ve yeteneklerinin önemini vurgulayarak kendilerine danışılmasını isterler. Güçlerini kaybetmemek veya artırmak için sahip oldukları bilgileri öğretmenlerle paylaşmazlar. Güçlerinin kaynağı olan uzmanlık sahalarının işgal edildiği hissine kapılarak, kendileriyle boy ölçüşmeye çalışanlara karşı kırıcı olma noktasında tereddüt etmezler.

2.1.6.2.6. Patronluk oyunu

Patronluk oyununda kişiler astları üzerindeki yasal güçlerini kullanarak güç elde etmeye çalışırlar (Yazıcı ve diğ., 2015). Oyunu Kanter (1977), “kişinin yetki kullanımına karşı çıkıldığında ya da engellendiğinde; insanlar büyük bir sahnede güçsüz duruma düşürüldüğünde; üzerlerinde zerre kadar bile yetkiye sahip olduğu kişilere güçlerini

kullanma eğilimine girerler.” şeklinde ifade etmiştir (akt. Medwick, 1996). Meşru güç kullanmaksızın ya da az kullanarak (örneğin, meşru gücü meşru olmayan yollarda kullanarak ) diğerleri üzerinde meşru güce “hükmederek” güç merkezi oluşturmak için oynanır. Yönetici, ast üzerinde ya da devlet memuru vatandaş üzerinde formal yetkiyi kullanabilir; misyoner yapının üyeleri, yabancılar üzerinde ideolojilerini kullanabilirler; uzmanlar, niteliksiz kişiler üzerinde teknik becerilerini kullanabilirler (Mintzberg, 1989). Okullarda patronluk oyununu kullanan okul müdürleri, öğretmenlerin önerilerini dinlemede isteksizdirler, bütün konularda nihai kararı kendilerinin vereceğini hissettirirler. Eleştirilere kapalıdırlar ancak öğretmenlere hatalarına ilişkin katı davranırlar. Okul müdürlerinin patronluk oyununa sıkça başvurmaları önemli sorunlara yol açabilir. Örneğin, Medwick (1996), güçlü bürokratik kontrol ya da otoriter müdürlerle çalışan öğretmenlerin de öğrencileri üzerinde patronluk oyunu oynayabileceğini belirtmiştir. Bu durum öğretmenlerin güçlerini göstermelerine ve kişisel güç ihtiyaçlarını karşılamalarına olanak tanır.