Değişim oyunları

Mintzberg’e (1985) göre ‘Değişim oyunları’ örgütsel değişime neden olmak için tasarlanmışlardır ve ‘ıslık çalma’, ‘stratejik adaylar’ ve ‘Genç Türkler’ oyununlarını kapsar.

2.1.6.4.1. Islık çalma oyunu

Islık çalma oyunu, örgütsel değişimi etkilemek için oynanan genellikle kısa ve basit bir oyundur. Örgüt tarafından sorgulanan ya da meşru olmayan davranışları örgüt dışındaki etkili bir kişiye “ıslık çalmak” için örgüt içinden genellikle alt düzey bir çalışan tarafından ayrıcalıklı bilgi kullanılır (Mintzberg, 1989). Oyunun amacı, stratejileri ve örgütün içsel politikasını etkilemektir (Yazıcı ve diğ., 2015). Islık çalan kişi, asıl bilgi verme kanallarını geçiştirdiği ve misillemeye maruz kalabildiği için, gizlilik önemli bir unsurdur. Islık çalma örgütte bir değişimle sonuçlanır. Ancak, riskler yüksektir ve ıslık çalan genellikle meslektaşları ve iş arkadaşları tarafından saygı görmez (Medwick, 1996).

Islık çalma; varsayılan adaletsizlik, sorumsuz davranış ya da hukuk ihlali hakkında kişinin birisini (gazete muhabiri, hükümet temsilcisi, rakip kişiler) bilgilendirmesi anlamına gelir. Islık çalan kimse, davranışı ya da uygulamayı düzeltmeye girişir. Islık çalarak, örgüt içindeki otorite sistemini baypas eder. Bu durum, güç konumuna sahip yöneticiler tarafından olumsuz bir ışık olarak görülür. Islık çalanlar, örgütün tüm kademelerinde görülebilirler (Gibson ve diğ., 1988). Okullarda ıslık çalma oyununu okul müdürleri, öğretmenlerin hatalarını üst makamlara bildirerek ya da velilerle paylaşarak oynayabilirler. Bunun sonucunda, öğretmenlerin güven ve aidiyet algılarında azalma görülürken, örgütsel verimde de düşüş kendini gösterecektir.

2.1.6.4.2. Stratejik adaylar oyunu

Stratejik adaylar oyununda güç sahibi kişiler, başarılarını devam ettirebilmek için seçtikleri kişileri etraflarında toplamaya çalışırlar (Yazıcı ve diğ., 2015). Oyun, değişimi etkilemek ve kritik konumlar için belirli bir adayın politik desteğini almak için oynanır. Kurumlarda üst yönetici atama çabaları ya da dekan veya rektör destekleme süreci bu oyuna en uygun örneklerdir. Şöyle ki, aday istenilen konumu ele geçirdiğinde, destekçileri belirli kazanımlar elde edeceklerini varsayarlar (Karademir ve Çillioglu Karademir, 2015).

Stratejik adaylar oyununda her birey oyuncu olabilir. Bireyler ya da gruplar stratejik doğada kendi istedikleri değişimleri politik araçlar vasıtasıyla artırma yollarını ararlar. Bu oyun genellikle diğer oyunların öğelerini birleştirir. İmparatorluk kurma (oyunun amacı olarak), ittifak kurma (oyunu kazanmak için), rakip kamplar, hat-kurmaya karşı, uzmanlık, patronluk (oyun esnasında sergilenen) ve direnç (takip eden oyun) oyunları kullanılır (Mintzberg, 1989). Okullarda stratejik adaylar oyununu kullanan okul müdürleri, başarılı öğretmen ve öğrencileri okullarına çekmek için çaba gösterebilirler.

Oyunu etkili bir şekilde oynayan okul müdürleri, kendileri güç kazanırken okulun başarısının artmasına da katkıda bulunabilirler.

2.1.6.4.3. Genç Türkler oyunu

Bu oyun, örgütün strateji ve kültüründe büyük değişiklikler yapmak için oynanır. (Yazıcı ve diğ., 2015). Tüm oyunların içinde en büyük payı almak için oynanır. Oyun basit değişimleri etkilemek ya da tek başına meşru güce direnmek için değil, meşru gücü sorgulamak, belki de onu alaşağı etmek ve büyük bir değişiklik başlatmak için oynanır. Güce yakın; ancak, gücün merkezinde olmayan küçük bir grup “Genç Türkler” örgütün temel stratejisine yön vermeye, örgütün uzmanlığının ana gövdesinin yerine geçmeye, ideolojisini yenilemeye ya da liderliğini bertaraf etmeye çalışır (Mintzberg, 1989).

Okullarda, program reformu bu oyunun oynandığı bir alandır ve bir diğeri de eğitim kurulunun değişimidir. Öğretmenleri, personeli ve yöneticileri kapsayan ittifaklar kurulur. Savaşın sınırları çizilir. Tutucu gruba karşı yenilikçi grup, gelenekselliğe karşı yenilik olmak üzere cepheler oluşur. Tutucu grup yenilikçilere karşı olan savaşı kaybederse, gücü tamamen kaybolur. Yenilikçi grup tarafından “kazanma” liderlikte, misyonda ve felsefede değişiklik anlamına gelir. Genç Türkler tarafından kayıp, var olan yapılarda ve örgütün geleneklerinde güven oylaması anlamını taşır (Medwick, 1996).

Örgütlerin yapılarının ya da türlerinin ne kadar farklı olduğuna bakılmaksızın, politik oyunların örgütlerde asla görülmeyeceğini beklemek ya da bunun için mücadele etmeyi umut etmek anlamsız bir çaba sarf etmek olacaktır. Bunun için örgütlerde politik oyunları bir olgu olarak kabul etmek ve örgütler için pozitif potansiyellerini ortaya çıkarmak yararlı olacaktır. Buna ek olarak politik oyunlar doğru yönetilirse, örgüt için yarar sağlayacaktır (Karademir ve Çillioğlu Karademir, 2015).

Politik oyunların her biri çeşitli davranışları içerir. Bu oyunların kullanmasında önemli olan nokta hangi oyunun içinde bulunulan duruma uygun olduğunun belirlenmesidir. Örgütlerde oynanan politik oyunların özellikleri Tablo 2.2’de gösterilmektedir.

Tablo 2.2.

Örgütlerde Oynanan Politik Oyunların Bazı Özellikleri

Oyun Başlıca Oyuncular Oynanma Sebepleri Diğer Etkileme Sistemleriyle İlişkisi

Direnç Vasıfsız işletmenler (geniş gruplarda), alt düzeydeki yöneticiler ve bazen

profesyoneller (tek başına ya da küçük gruplarda)

Otoriteye (ya da diğer

meşru güce) direnme Meşru sistemlere muhaliftir.

Karşı direnç Üst yöneticiler Otoriteye yönelik direnişe karşı koyma

Meşru sistemlerle beraber var olur. Sponsorluk Ast ya da az kıdemliler,

genellikle yönetici, emir subayları veya daha genç profesyoneller Güç merkezi oluşturma (amirlerle ya da kıdemlilerle) Otorite ya da uzmanlığa eşlik eder.

İttifak kurma Bölüm yöneticileri Güç merkezi oluşturma

(görevdeşlerle) Meşru sistemlerin yerine geçebilir aksi halde otorite ya da uzmanlığa eşlik eder.

İmparatorluk kurma

Bölüm yöneticileri Güç merkezi

oluşturma(astlarla) Otorite ya da uzmanlığa eşlik eder; bazen meşru sistemlerin yerine geçebilir.

Bütçeleme Bölüm yöneticileri Güç merkezi oluşturma (kaynaklarla)

Otorite ya da uzmanlığa eşlik eder.

Uzmanlık İşletmenler ve personel uzmanları Güç merkezi oluşturma Uzmanlığa eşlik eder ya da onun yerine geçebilir. Patronluk Vasıfsız işletmenler ve onların

yöneticileri (bazen profesyoneller) Güç merkezi oluşturma (genellikle otoriteyle ve özellikle bürokratik kurallarla) Otoriteye (ya da uzmanlığa veya ideolojiye) eşlik eder. Hat-kurmaya

karşı

Bölüm yöneticileri ve personel analistleri (bazen destek personeli)

Rakipleri mağlup etme Bölüm için yetkiye eşlik eder, personel için yetkiye muhalif olur. Rakip kamplar Genellikle orta tabakadaki

ittifaklar ya da imparatorluklar

Rakipleri mağlup etme Meşru sistemlerin yerine geçebilir. Stratejik adaylar Bölüm yöneticileri, profesyonel personel ve işletmenler, en üst yönetici Örgütsel değişimi etkileme

Meşru sistemlere eşlik eder, bazen onların yerine konabilir. Islık çalma Genellikle daha alt düzeydeki

işletmenler ya da analistler Örgütsel değişimi etkileme

Meşru sistemlere muhaliftir. Genç Türkler Genellikle daha üst düzeydeki

yöneticiler ve/veya personel, bazen profesyonel işletmenler

Örgütsel değişimi etkileme

Meşru sistemlere muhaliftir.

Kaynak: Mintzberg, H. (1985). The organization as political arena. Journal of Management Studies, 22 (2),

133-154.