Nitel Veri Toplama Araçları

Nitel verilerin toplanması için standartlaştırılmış açık uçlu soru formu ve odak grup görüşmesi formu kullanılmıştır.

3.5.2.1. Okul Yöneticilerinin Karşılaştıkları Yönetsel Sorunları Belirlemeye Yönelik Görüşme Formu

Yetişkinlerin öğrenmesinde deneyimin rolü çok büyüktür. Çünkü öğrenecekleri, yetişkinlerin iş sorumluluklarına ve sorunlarına kısaca yaşamlarına uygulanabilir olmalıdır. Bu nedenle yetişkinler için düzenlenecek herhangi bir eğitimde kurs amaçlarının ve yetişkinlerin ilgilerinin, ihtiyaçlarının ve beklentilerinin belirlenmesi ve sınıflandırılması önceden yapılmalıdır (Gültekin, 2007). Kesim’e (2009) göre de okul yöneticilerinin yetiştirilmesi sürecinde en temel değişkenlerden biri, okul yöneticilerinin eğitim ihtiyaçlarıdır. Bu nedenle problem temelli senaryolarda ele alınacak yönetsel sorunların, eğitim sürecine katılacak kişilerin tecrübelerinden meydana gelmesi büyük önem taşımaktadır (Sherwood, 2004). Çünkü hazırlanacak okul yöneticiliği eğitimi programında okul yöneticilerinin öğrenmek istediklerinin doğru analiz edilmesi, bu çalışmanın amacına ulaşmak için büyük önem taşımaktadır. Dolayısıyla, okul yöneticilerinin okullarında yaşadıkları yönetsel sorunları tespit etmek ve bu sorunlardan yola çıkılarak eğitim sürecinde kullanılacak senaryolar hazırlamak eğitim sürecinin en önemli basamaklarından biri olarak belirtilebilir.

Senaryoların oluşturulmasında kullanılacak verileri toplamak için EK-3’teki Okul Yöneticilerinin Karşılaştıkları Yönetsel Sorunları Belirleme Formu kullanılmıştır.

Amerika’da yöneticilerin yetiştirilmesi ve göreve atanmalarında önemli rol oynayan ISLLC standartları çerçevesinde oluşturulan formda yer alan açık uçlu görüşme soruları (1) vizyon, (2) kültür ve iklim, (3) okul içi çevre ve kaynaklar, (4) toplumla işbirliği, (5) etik ve (6) genel bağlam (güç ve politika) olmak üzere altı başlık altında hazırlanmıştır.

Taslak halinde hazırlanan formun içerik ve görünüş geçerliğini sağlamak için alan uzmanlarının (Fırat Üniversitesi Eğitim Yönetim, Teftişi, Planlaması ve Ekonomisi A.B.D.’de dört öğretim üyesi) görüşüne başvurulmuştur. Yapılan geri bildirimler ışığında gerekli düzenlemeler yapılarak görüşme formuna son şekli verilmiştir (EK 3).

3.5.2.2. WT-PTOYE Program Sürecinin Değerlendirilmesine İlişkin Odak Grup Görüşmesi Formu

PTÖ öğrenci merkezli ve grup aktivitesini gerektiren bir öğrenme yaklaşımıdır ve PTÖ’de grup üyelerinin yönlendiriciyi ve birbirlerini değerlendirmesi gerekir (Davis ve Harden, 1999). Bu nedenle katılımcıların eğitim sürecine, kullanılan yöntem ve metodlara ve kendilerinde meydana gelen değişimlere ilişkin görüşlerini almak amacı ile odak grup görüşmeleri yapılmıştır.

Odak grup görüşmesi, önceden belirlenmiş bir konu hakkında veri üretmek amacı ile belli bir grup insan arası tartışma ve iletişime odaklanan bir tekniktir. Bu teknik, farklı kişilerden eş zamanlı olarak veri toplamanın basit ve hızlı yolu olarak belirtilir. Odak grup, araştırılan konuyla ilgili farklı bakış açıları, fikirler, değerlendirmeler ve yaşantılardan derlenen zengin bir içerik elde etmek için oluşturulmuş bir gruptur (Baş ve Akturan, 2008, s.103; Balcı, 2011, s.175-178), bir tartışma, problem çözme oturumu veya karar alma grubu değildir (Büyüköztürk ve diğerleri, 2011, s.163).

Odak grup görüşmesi insanların duyguları, anlayışları ve algılarını tanımlamada olduğu kadar, etkililiği değerlendirmede ve yeni çözümler üretmek için gerekli bilginin üretilmesinde de oldukça etkilidir (Eliot, 2010). Odak grup görüşmeleri, özellikle belli bir politikanın veya eğitim programının uygulanmasında benzer deneyimlere sahip kişilerin bakış açılarını ortaya koymak için eylem ve değerlendirme araştırmalarında (Glesne, 2013, s.178), eğitimsel ve çevresel çalışmalarda (Kruger ve Casey, 2002, s.4) kullanılmaktadır. Ayrıca nicel araştırma bulgularının yorumlanmasına yardımcı olmasından dolayı da karma araştırmalarda tercih edilmektedir (Barnett, 2002).

Odak grup görüşmeleri, ayrıntılı planlamayı gerektirir. Görüşmeler açık uçlu, kısa ve konuya odaklı sorularla yapılmalıdır ve en fazla 10 sorunun sorulması önerilmektedir (Balcı, 2011, s.178). Odak grup görüşmelerinde yapılandırılmış veya yapılandırılmamış görüşme yöntemi kullanılabilir. Yapılandırılmamış görüşmeler

esnektir ve görüşmenin akışına göre şekillenebilirken, yapılandırılmış görüşmelerde soru listesine bağlı kalınmaktadır (Çokluk, Yılmaz ve Oğuz, 2011). Bu araştırmada eğitim sürecine katılanların WT-PTOYE program sürecine ilişkin bakış açıları, fikirleri, değerlendirmeleri ve süreç ile ilgili yaşantılarını grup içerisinde paylaşmaları için yapılandırılmış soru formu oluşturulmuştur.

Odak grup görüşmelerinin sorularının oluşturulmasında çeşitli zorluklar vardır.

Amaç, çalışmanın amacına yönelik soruların sorulmasıdır. İyi bir soru dizisi ile doğrudan çalışmanın hedefleri ile ilgili bilgi almanın üzerinde durulur. Sorular, katılımcıların anlaması için kolay ve konuşma dili ile hazırlanmalıdır. Soru sayısı ne çok fazla ne az olmalıdır. Odak grup görüşmelerinin soruları hazırlanırken üç adım izlenmelidir (Kruger ve Casey, 2002):

(1) Taslak soru dizisinin oluşturulması: Beyin fırtınası oturumu yapılır. Bunun için soruların hazırlanacağı konulara yakın 4 veya 6 kişilik bir takım oluşturulur ve bu takım ile bir veya iki saatlik beyin fırtınası yapılır. Bu oturumda 20 veya 30 tane soruyu içeren bir soru listesi oluşturulur.

(2) Soruların gözden geçirilmesi ve sayısının indirgenmesi: Beyin fırtınasında ele alınan soruları kullanarak odak grup görüşmesinin soruları hazırlanır. Bu sorular hazırlandığı zaman sesli olarak okunur. Soruların kolay sorulup sorulmadığına ve hedef kitleden bu sorulara cevap almanın mümkün olup olmadığına bakılır. Soru sayısı 12 ye kadar düşürülebilir. Bazı sorular 5 dakikada cevaplanabilecek basit sorular iken, anahtar sorular 15 veya 20 dakika alabilecek karmaşık olabilir. Her bir sorunun alacağı süre hesaplanır ve hazırlanan soru listesine soru eklenebilir veya silinebilir.

(3) Sorulara son şeklinin verilmesi: Geri bildirim için beyin fırtınası takımına taslak soru listesi gönderilir. Takım üyelerine “Bize gereken bilgiler bu sorularla toplayabilir miyiz?”, “Unutulan bir şey var mı?”, “Neler silinebilir?”, “Sorular anlaşılır mı?” ve “Akış mantıklı mı?” şeklinde sorular yöntilir. Araştırmacı yorumlarına dayanarak soru listesine son hali verilir.

Odak grup görüşmesinde sorulacak sorular oluşturulurken ilk olarak dört uzmanın -Fırat Üniversitesi Eğitim Yönetim, Teftişi, Planlaması ve Ekonomisi A.B.D.’den iki, Eğitim Programları A.B.D.’den bir ve Bilgisayar Öğretmenliği Bölümünden bir öğretim üyesi- ile birlikte sorulabilecek soruların taslağı oluşturulmuştur. Oluşturulan formdaki sorular tekrar düzenlenerek soru sayısı 17’den

10’a düşürülmüştür. Formun son hali uzmanların geri bildirimleri doğrultusunda tekrar düzenlenmiş ve uygulamaya hazır hale getirilmiştir (EK 8).

Nitel Verilerin Geçerlik ve Güvenirlik İşlemleri

Nitel araştırmalara yöneltilen en önemli eleştirilerden biri, nicel araştırmalardaki gibi geçerliğin ve güvenirliğin hesaplanması için ayrıntılı olarak belirlenmiş herhangi bir testin veya yöntemin olmamasıdır. Ancak nitel araştırmalarda bu eleştirinin kaldırılmasına yönelik olarak çeşitli önlemler alınmıştır (Yıldırım ve Şimşek, 2011, s.255) ve bu önlemlerin araştırmanın geçerli ve güvenirlir olmasına katkı sağlayabileceği düşünülmüştür.

Görüşme tekniğinin kullanıldığı çalışmalarda geçerlik, görüşme yapılan kişinin sorulan sorulara verdiği cevapların ve bu cevapların analizi sonrasında sunulan bilgilerin doğruluğu, dürüstlüğü ve gerçekliği anlamına gelmektedir. Bu süreçte sunulan bilgilerin ve ulaşılan yargıların güvenirliği ve kabul edilebilirliği önemli bir geçerlik sorunudur. Bu sorunun çözülmesi için araştırma sürecinde bazı stratejiler uygulanmalıdır. Örneğin Silverman’a göre (1993, s.156) aynı araştırma sorusunu cevaplamak için farklı tekniklerden (gözlem ve görüşme) ve verilerden (nicel ve nitel) faydalanılmalıdır (akt. Türnüklü, 2000). Böylece bir teknikle elde edilen veriler, başka bir teknik ile test edilir ve doğrulanır. Ayrıca görüşmelerde kullanılan ses kayıtları, kaydedilen bilginin aktarılmasında ve sunulmasında daha doğru ve güvenilir bir yol izlenmesini sağlar (Türnüklü, 2000).

Bir araştırmanın geçerliği, araştırma sonuçlarının doğruluğu ile ilgilidir. Dış geçerlik ve iç geçerlik olmak üzere iki başlık altında incelenir. İç geçerlik, verilerin toplanması, analizi ve yorumlanma süreçlerinin tutarlı olması ve bu tutarlılığın nasıl sağlandığının açıklanması ile ilgilidir. Dış geçerlik ise, araştırma sonuçlarının genellenebilirliği ile ilgilidir. Nicel araştırmalarda bir araştırmanın sonucu doğrudan genellenebilirken, nitel araştırmalarda genelleme dolaylı olarak yapılabilir. Nitel bir araştırmanın sonucunun genellenebilmesi için, nitel araştırmayı okuyan kişiye araştırmanın bütün aşamaları hakkında ayrıntılı olarak bilgi verilmesi gerekir (Yıldırım ve Şimşek, 2011, s.257-259).

Bu araştırmada verilerin geçerliğini ve güvenirliğini artırmak için ses kayıt cihazları kullanılmıştır. İç güvenirliğin sağlanması için alınan görüşler herhangi bir yorum yapılmadan sunulmuştur.

Bir araştırmanın güvenirliği, araştırma sonuçlarının inandırıcılığı açısından önemlidir. Türnüklü’ye (2000) göre görüşme tekniğinin güvenirliği için göz önünde bulundurulması gereken bazı önemli ve farklı değişkenler şu şekilde özetlenebilir.

Bunlardan birincisi görüşmecinin soru sorma biçimidir. Çünkü soru sorma biçimi elde edilen verilerin içeriğini ve niteliğini etkilemektedir. Görüşme yapılan her bir kişiye aynı sorular aynı sözcüklerle ve aynı tarzda sorulmazsa, farklı kişiler aynı sorulara farklı anlayıp ona göre cevaplandırabilirler. Bu nedenle tarafımızdan yapılan görüşmelerde her kişiye aynı sorular aynı sözcüklerle ve aynı tarzda sorulmaya çalışılmıştır.

Görüşme tekniğine yönelik bir diğer güvenirlik basamağı da görüşme sürecinde kaydedilen konuşmaların dökümü sürecindeki tutarlılıktır. Yapılabilecek hataların en aza indirilmesi için çözümleme tutarlılığına dikkat edilmesi gerekir. Bunun için ses kayıtları farklı zamanlarda çözümlenerek her iki çözümleme sürecindeki tutarlılığa ya da farklı araştırmacılar tarafından yapılan çözümlemeler arasındaki tutarlılığa bakılmalıdır. Bunun için P: Uyuşum yüzdesi; Na: Uyuşum miktarı; Nd: Uyuşmazlık miktarı olmak üzere aşağıdaki uyuşum yüzdesi formülü güvenirlik oranını hesaplamak için kullanılabilir (Bakeman ve Gottman, 1997, s.60):

𝑃 = 𝑁𝑎

𝑁𝑎 + 𝑁𝑑𝑥100

Araştırmanın nitel verilerinin güvenirliğinin sağlanması için, verilerin analizi ve sonuca ulaşılması sürecine bir araştırmacı daha dahil edilmiştir. Verilerin analizi yapılmadan önce geçerli olmayan veriler (önyargılar, yanlış anlaşılmalar, gerçek veya konu dışı veriler) ayıklanmıştır. Daha sonra araştırmacılar yaptıkları analizlerle uyuşum ve uyuşmazlık noktalarını belirlemişler ve güvenirlik oranını hesaplamışlardır.

Yukarıdaki uyuşum yüzdesi formülü yardımıyla yapılan hesaplamalar sonunda, Okul Yöneticilerinin Karşılaştıkları Yönetsel Sorunları Belirleme Formuna ilişkin güvenirlik oranı %93; WT-PTOYE Program Sürecinin Değerlendirilmesine İlişkin Odak Grup Görüşmesi Formu na ilişkin güvenirlik oranı %91 olarak hesaplanmıştır. Miles ve Huberman’a göre (1994, s.64), hesaplanan değer %90’dan büyük olduğu zaman araştırma güvenilir olarak kabul edilir. Bu nedenle yapılan araştırmanın nitel kısmının güvenilirlik açısından yeterli olduğuna karar verilmiştir.