Nicel Veri Toplama Araçları

Deneysel araştırmalarda en çok nicel ölçüm araçlarından ölçekler kullanılmaktadır. Bu araştırmada değişkenlerdeki farklılaşmayı deney ve kontrol gruplarında ölçmek için 5’li likert tip ölçekler kullanılmıştır. Ölçeklerin kullanılabilmesi için araştırmacılardan e-posta yöntemi ile izinler alınmıştır (EK 31).

3.5.1.1. Genelleştirilmiş Öz-Yeterlik İnancı (GÖİ) Ölçeği

Bandura’nın (1977) öz-yeterlik teorisine dayanan ölçek, 1981 yılında Jerusalem ve Schwarzer tarafından geliştirilmiştir (Jerusalem ve Schwarzer, 1992; 1995). Orjinali Almanca olan 10 maddelik ölçek 31 farklı dile çevrilmiştir. Anketin Türkçe uyarlaması ilk kez Yeşilay (1996) tarafından yapılmıştır. Ölçeğin güvenilirliği, geçerliliği ve yapısal geçerliliği çeşitli çalışmalar ile doğrulanmıştır (Schwarzer, Born, Iwawaki, Lee, Saito, ve Yue, 1997; Schwarzer, ve Born, 1997; Schwarzer, Baßler, Kwiatek, Schroder ve Zhang, 1997). Yurtiçi alanyazında yapılan çalışmalarda (Tayfur, 2006; Basım, Tatar ve Şahin, 2006; Çapri ve Çelikkaleli, 2008; Çetin ve Basım, 2010; Sığrı, Tabak ve Güngör, 2010; Aypay, 2010) iç tutarlılık değeri (Cronbach alfa güvenirlik katsayısı) .79 ile .90 arasında değişmektedir.

Bu çalışmada Aypay (2010) tarafından yapılan Türkçe’ye uyarlama çalışmasındaki ölçek kullanılmıştır. Aypay (2010) tarafından yapılan güvenirlik analizi sonucu ölçeğin iç tutarlılık değeri .83 bulunmuş ve ölçekten çıkarılması gereken madde gözlenmemiştir. 10 maddelik 5’li likert tipi bu ölçeğin maddelerinden bazıları, “Yeni bir durumla karşılaştığımda ne yapmam gerektiğini bilirim”, “Bir sorunla karşılaştığımda onu çözebilmeye yönelik birçok fikrim vardır” ve “Aniden gelişen olayların üstesinden gelebileceğimi sanıyorum” şeklindedir (EK 5). Ölçeğin iç tutarlık değeri .902 olarak hesaplanmıştır.

3.5.1.2. Web Tabanlı Öğrenmeye Yönelik Tutum (WTÖYT) Ölçeği

Ölçek Erdoğan, Bayram ve Deniz (2007) tarafından geliştirilmiştir. 26 maddelik 5’li likert tipi ölçek olarak hazırlanmıştır. Web tabanlı öğretimin etkililiği (17 madde) ve

web tabanlı öğrenmeye karşı direnme (9 madde) olmak üzere iki boyuttan meydana gelen ölçeğin iç tutarlılık değeri 0.92 olarak tespit edilmiştir. Ölçeğin doğrulayıcı faktör analizi sonucunda uyum iyiliği indekslerinin de kabul edilebilir düzeyde olduğu belirlenmiştir. Tekedere (2009) tarafından tez çalışmasında kullanılan ölçeğin iç tutarlılık değeri ise .92 olarak hesaplanmıştır. Ankette yer alan maddelerden bazıları

“WTÖ, klâsik eğitim kadar etkilidir”, “WTÖ, eğitim sorununa alternatif bir çözümdür”

ve “WTÖ, sorumluluk duygusunu geliştirmektedir” şeklindedir (EK 4). Bu çalışmada ölçeğin iç tutarlık değeri .936 olarak hesaplanmıştır.

3.5.1.3. Yöneticilik Mesleğine İlişkin Tutum (YMİT) Ölçeği

Yöneticilik Mesleğine İlişkin Tutum Ölçeği, Finans Projesi, WestEd ve Stanford Eğitim Liderlik Enstitüsü'nün birlikte yürüttüğü güçlü okul liderleri yetiştirmenin kilit noktalarının ortaya konması amacı ile, sekiz gelişmiş okul yöneticisi yetiştirme programının ayrıntılı olarak incelendiği bir araştırmada kullanılmıştır. Ölçek, Okul Müdürü anketinin Liderliği Öğrenme ve İnançlar bölümünün 3 boyutunu oluşturmaktadır. 14 maddelik ölçeğin 4 maddesi katılımcıların yöneticiliğe ilişkin olumlu inanç düzeylerini, 4 maddesi olumsuz inanç düzeylerini ve 6 maddesi de okul yöneticiliğine bağlılık düzeylerini ölçmeyi amaçlamaktadır. Ölçeğin iç tutarlık katsayıları, mesleğe ilişkin pozitif inançlar boyutu için .81, negatif inançlar boyutu için .73 ve mesleğe bağlılık boyutu için ise .75 olarak hesaplanmıştır (Darling-Hammond ve diğerleri, 2007).

Tutum ölçeğinde yer alan maddelere örnek olarak “Okul yöneticiliği öğrencilerin ve çalışanların yaşamlarında değişiklikler meydana getirir”, “Okul yöneticiliği mesleki gelişim için fırsatlar sunar", “Okul yöneticiliği çok fazla çalışma saati gerektirir”, “Okul yöneticileri çok fazla sorumluluğa sahiptir”, “Emekli olana kadar okul müdürü olarak kalmayı düşünüyorum" ve "Eğer daha yüksek ücretli bir iş olsaydı, en kısa sürede eğitimi bırakırım" verilebilir (EK 6).

Ölçeğin Geçerlilik ve Güvenirlik İşlemleri

Ölçeğin iç tutarlığının kontrol edilmesi amacıyla iç tutarlılık değerine; geçerliliği için ise dil denkliği ile yapı geçerliliğine bakılmıştır. YMİT ölçeğinin faktör yapısının

yapılmıştır. Bu işlemin yapılması için, ilk olarak dil denkliği için orijinal dili İngilizce olan ölçeğin Türkçe’ye çevrisi, ikisi eğitim yönetimi alanından, biri alan dışından olmak üzere üç öğretim üyesine yaptırılmıştır. Bu çeviriler bir alan uzmanı tarafından kontrol edilerek -farklı görüşler ortak bir ifade ile- tekrar düzenlenmiştir. Oluşturulan Türkçe form, öncekinden farklı İngilizce bilgisine sahip iki kişi tarafından tekrar İngilizceye çevrilmiş ve orijinal hali ile karşılaştırılmıştır. Türkçe ve İngilizce formlar arasında farklılığın olmadığı yönünde görüş birliğine ulaşılmıştır.

Dil denkliği sağlanan ölçeğin son hali, güvenirliğinin ve geçerliğinin belirlenmesi için Elazığ ili’nde görev yapan toplam 71 okul müdürüne uygulanmıştır.

Ölçeğin geçerlik ve güvenirlik işlemleri yapılmadan önce olumsuz ifadeler içeren 8, 9, 10,11 ve 12. maddeler ters (1=5, 2=4, 4=2 ve 5=1) puanlanmıştır.

Verilerin faktör analizine uygunluğunu test etmek amacıyla KMO ve Barlett testleri yapılmıştır. KMO = 0.717 ve Bartlett-testi değeri ise χ²= 514.409; sd=69 (p=.000) olarak elde edilmiştir. Yapılan faktör analizinde 8. maddenin yük değeri düşük olmasından dolayı ölçekten çıkarılmıştır. Ölçeğin son halindeki madde yük değerlerinin boyutlara göre dağılımı Tablo 15’teki gibidir.

Tablo 15. Boyutlara Göre Maddelerin Yük Değerleri

Madde Yöneticiliğe

Yönelik İnançlar İş Doyumu Mesleğe Bağlılık

Ölçeğin iç tutarlılık değeri tekrar hesaplanmış ve .741 olarak bulunmuştur. Bu hali ile yapı geçerliliğinin tespit edilmesi için yapılan açımlayıcı faktör analizinde ölçek maddelerinin üç boyutta toplandığı ve toplam varyansın %65.98’ini açıkladığı belirlenmiştir. Birinci boyutta 1., 2., 3., 4., 5. ve 6. maddeler yer almakta ve madde yük

değerleri .897 ile .772 arasında değişmektedir; ikinci boyutta 9., 10., 11. ve 12.

maddeler yer almakta ve madde yük değerleri .890 ile .676 arasında değişmektedir;

üçüncü boyutta ise 7., 13. ve 14. maddeler yer almakta ve madde yük değerleri .865 ile .480 arasında değişmektedir. Birinci boyut yöneticiliğe yönelik inançlar olarak, ikinci boyut iş doyumu ve üçüncü boyut ise mesleğe bağlılık olarak isimlendirilmiştir. Ölçeğin iç tutarlılık değeri .737 olarak hesaplanmıştır. Elde edilen bu değerler, YMİT ölçeğinin okul yöneticilerinin mesleğe ilişkin tutumlarını belirleyebilecek geçerli ve güvenilir bir ölçme aracı olduğunu göstermektedir.

3.5.1.4. Program Değerlendirme Ölçeği

Program Değerlendirme Ölçeği, YMİT ölçeği gibi Finans Projesi, WestEd ve Stanford Eğitim Liderlik Enstitüsü'nün birlikte yürüttüğü çalışmada kullanılmıştır. Okul Müdürü anketinin Program Deneyimleri bölümünde yer alan ölçeğin üç boyutundan meydana gelmektedir. Program özellikleri ile ilgili 6 madde içermektedir. Bu ölçek maddeleri için Orr ve Barber’ın (2003) araştırma inceleme çalışması ile Leithwood ve arkadaşlarının (Leithwood ve diğerleri, 1996) etkili lider hazırlama araştırmasından faydalanılmıştır. 19 maddelik ölçeğin, 5 maddesi programın lider odaklılığını, 6 maddesi zengin içerik yansıtmasını, 8 maddesi de aktif ve öğrenci merkezli öğretim özelliğini ölçmeyi amaçlamaktadır. Ölçeğin güvenilirlik katsayıları, lider odaklılık boyutu için .799, zengin yansıma boyutu için .915 ve aktif ve öğrenci merkezli öğretim boyutu için ise .893 olarak hesaplanmıştır (Darling-Hammond ve diğerleri, 2007).

Program Değerlendirme Ölçeği’nde yer alan maddelerden bazıları şunlardır:

“Program içeriği, okul toplumu ve paydaşlar ile birlikte çalışmayı vurguladı”, “Program beceri gelişimimin ve liderlik yeterliklerimin düzenli değerlendirilmesini sağladı",

“Program teori ve pratiği kaynaştırdı”, “Problem temelli öğrenme yaklaşımları kullanıldı”, “Senaryoların analizi ve tartışması yapıldı." ve "Program bir kariyer olarak müdürlüğe bana güçlü bir yön verdi" (EK 7).

Ölçeğin Geçerlilik ve Güvenirlik İşlemleri

Program Değerlendirme Ölçeğinin orijinal dili İngilizce olması nedeni ile kullanılmadan önce farklı bir çalışma grubu üzerinde geçerlik ve güvenirlik işlemleri gerçekleştirilmiştir. Bu nedenle ilk olarak dil denkliği sağlanmıştır. Dil denkliği için

ölçeğin Türkçeye çevrisi, ikisi eğitim yönetimi alanından, biri alan dışından olmak üzere üç öğretim üyesine yaptırılmıştır. Bu çeviriler bir alan uzmanı tarafından kontrol edilmiş ve farklı görüşler ortak bir ifade ile düzeltilmiştir. Bir önceki YMİT ölçeğinde olduğu gibi oluşturulan Türkçe form, İngilizce bilgisine sahip farklı iki kişi tarafından tekrar İngilizceye çevrilmiş ve orijinal hali ile karşılaştırılmıştır. Türkçe ve İngilizce formlar arasında farklılığın olmadığı yönünde görüş birliğine ulaşıldıktan sonra ölçeğin faktör yapısının tespit edilmesi ve yapı geçerliğinin ortaya konması için de açımlayıcı faktör analizi uygulanmıştır.

Güvenirlik ve yapı geçerliği işlemleri için ölçek Elazığ ili’nde görev yapan toplam 174 okul müdürüne uygulanmıştır. Verilerin faktör analizine uygunluğunu test etmek amacıyla KMO ve Barlett testleri yapılmıştır. KMO = 0.929; Bartlett-testi değeri ise χ²= 2683.646; sd=171 (p=.000) olarak elde edilmiştir. Ölçeğin madde yük değerlerinin boyutlara göre dağılımı Tablo 16’da gösterilmiştir.

Tablo 16. Boyutlara Göre Maddelerin Yük Değerleri

Maddeler Lider

madde yük değerleri .794 ile .496 arasında değişmektedir; 12., 13., 14., 15., 16., 17., 18.

ve 19. maddeler ise aktif ve öğrenci merkezli öğretim boyutunda yer almakta ve madde yük değerleri .864 ile .411 arasında değişmektedir. Ölçeğin hesaplanan iç tutarlılık değeri de .950 olarak bulunmuştur. Elde edilen bu değerlere göre Program Değerlendirme ölçeğinin geçerli ve güvenilir bir ölçme aracı olduğu görülmektedir.