Japonya’da Eğitim Sistemi

Japonya, eğitim sistemi üç farklı düzeyden oluşmaktadır. En üst ulusal düzeyde eğitim hizmetlerinden sorumlu olan organ Eğitim, Kültür, Spor, Bilim ve Teknoloji Bakanlığı (Ministry of Education, Culture, Sports, Science and Technology -MEXT)’dır. İkinci ve üçüncü düzeylerde ise sırasıyla il (bölge) ve ilçe (yerel) eğitim yönetimleri ile ilgili eğitim sistemi yer almaktadır (Bakioğlu ve Gökmen, 2013, s.247-248). Bakanlık, ulusal düzeyde okul ve eğitim sisteminin yönetimini planlamak;

projeleri yönetmek ve yürütmek; il ve ilçelerle okullara rehberlik yapmak; finansal destek sağlamak, özel okulların kurulmasını sağlamak ve gerektiğinde düzenleyici ve düzeltici genelgeler yayınlamakla sorumludur (TÜGEB).

Japonya’da her ilin ve ilçenin kendine ait bir İl Eğitim Kurulu ve İlçe Eğitim Kurulu bulunmaktadır (Bakioğlu ve Gökmen, 2013, s.247-248). İl eğitim kurulları valiliğe, ilçe eğitim kurulları da belediye başkanlığına bağlıdır. Japonya’da 47 bölge ve bu bölgelere bağlı yerel yönetimler mevcuttur. İl eğitim kurulları okul açmak ve yönetmek; öğretmenlere sertifika vermek ve belediye yönetimlerinin teklifi ile atamaları yapmakla sorumlu iken; ilçe eğitim kurulları belediyelere bağlı ilk ve orta dereceli okulları işletmek; öğretmenlerin atanması veya görevlerinin sona erdirilmesi ile ilgili il eğitim kurullarına önerilerde bulunmakla sorumludur (Uçar ve Uçar, 2004; Türk, 2004;

TÜGEB). Okulun yönetiminden sorumlu olan okul müdürleri de il ve ilçe eğitim kurullarına ve eğitim müdürlerine bağlıdır (Türkoğlu, 1998, s.485).

2.1.5.1. Japonya’da Okul Yöneticilerinin Seçilmesi ve Yetiştirilmesi

2.1.5.1.1. Okul Yöneticilerinin Seçimi

Japon Eğitim Sistemi’nin temel yapısı ve ilkeleri Temel Eğitim Kanunu ve Okul Eğitim Kanunu ile belirlenmektedir. Okulların organizasyon, personel, tesis, ekipman, müfredat ve benzeri konulara ilişkin standartları bu kanunlara uygun olarak inşa edilmesi gerekir (Uçar ve Uçar, 2004; Telci, 2011, s.365; MEXT, 2013). Okul Eğitim Kanunu’nun 5. maddesinde yer alan "Bir okulu kim kurarsa o yönetmek de zorundadır."

ifadesi doğrultusunda, ulusal okullar ulusal hükümet, diğer kamu okulları ilgili yerel yönetimler tarafından yönetilmek, özel okullar da okul şirketleri tarafından işletilmek zorundadır (MEXT, 2013).

Müdürler, ulusal hükümet tarafından belirlenen eğitim kurulları ve hukuk standartlarına göre hazırlanmış okul kurallarına göre okuldaki bütün faaliyetleri düzenlemenin yanında, öğretmenler dahil bütün personeli denetlemek, okul ile çevre arasındaki koordinasyonu sağlamak, öğrenci temsilcileri ile görüşmeler yapmak başlıca görevleri arasındadır. Müdür yardımcısı başöğretmen olarak adlandırılmaktadır.

Başöğretmenler okulun günlük hayatını idare etmenin yanında özel projeleri ve diğer programları yürütmekle de sorumludur (OERI, 1996, akt. Türk, 2004; MEXT, 2013).

Japonya’da öğretmenler öğretmenlik yapabilmek için normal, özel veya geçici öğretmenlik sertifikası almak zorundadırlar. Normal öğretmenlik sertifikasına sahip olan öğretmenler üstün sınıf sertifikası, birinci sınıf sertifikası ve ikinci sınıf sertifikasından birine sahip olmak zorundadırlar (Telci, 2011, s.37; Bakioğlu ve Gökmen, 2013, s.279). Okul müdürü olmada esas öğretmenliktir (Bjork, 2000, akt.

Akın, 2012). Müdür olmak isteyen öğretmenlerden en az birinci sınıf sertifikaya sahip olma ve lisansüstü eğitime katılmış olma şartları aranmaktadır (Akın, 2012).

Japonya’da yöneticilerin belirlenmesi il eğitim kurulları ve ilçe eğitim kurullarının yetkisi altındadır (Uçar ve Uçar, 2004). Öğretmenler okul yöneticisi olmak için çeşitli sınavlara katılırlar. Adayları sınavlara hazırlamak için çeşitli kurslar düzenlenmektedir (Bartell ve Willis, 1987, akt. Akın, 2012). Okul yöneticilerinin seçimi ve atanması ile ilgili şartlar her bölgenin kendi il eğitim yönetim kurulu kararı ile belirlenmektedir (MEXT, 2013). Genel olarak Japonya’da yönetici seçim ve atama prosedürleri Tablo 5’teki gibi özetlenebilir.

Tablo 5. Japonya Yönetici Seçim ve Atanma Prosedürleri

BOYUT AÇIKLAMA

Genel Yaklaşım Ademi merkeziyetçi bir yaklaşım, Milli Eğitim Bakanlığı ve yerel yönetimler

Seçim Organı İl ve ilçe eğitim kurulları

Reklam ve Pazarlama Herhangi bir bilgiye ulaşılamamıştır

İş Profili Eğitimle ilgili ideali, bilgisi ve vizyonu olan, kavrama yeteneği güçlü olan ve liderlik yeteneğine sahip kişiler

Ön Koşullar En az birinci sınıf öğretmenlik sertifikasına sahip olma, lisansüstü eğitimi tamamlamış olma

Seçim Yöntemleri Okul yöneticiliği için düzenlenen sınavlar

Seçim Kriterleri Sınavlarda başarılı olmanın yanında Japon kültürüne dayalı kriterler Değerlendirme Yerel eğitim kurulları tarafından değerlendirme yapılır.

2.1.5.1.2. Okul Yöneticilerinin Yetiştirilmesi

2.1.5.1.2.1. Hizmete Geçiş Dönemi Eğitimleri

Japonya’da okul müdürlüğü ve müdür başyardımcılığı (başöğretmenlik) çok önemli statülerdir (Türk, 2004). Japonya’da okul müdürleri göreve başlamadan önce yaklaşık 20 yıl öğretmenlik ve uzun bir süre de yardımcı yönetsel görevlerde bulunmuş olmak zorundadırlar. Bu nedenle hizmet öncesinde okul müdürü olmak için ayrıca bir eğitim almamaktadırlar (Bartell ve Willis, 1987, akt. Akın, 2012). Seçilen adaylar ilk yıllarında bölge ve yerel eğitim merkezlerinde hizmet içi eğitim yolu ile eğitilmektedir (Hara, 1994, akt. Çetin ve Yalçın, 2002; Schleicher, 2012, s.26). Bu eğitimlerde 36 kredilik genel kültür, 52 - 62 kredilik alan eğitimi ve 14 kredilik meslek eğitimi olmak üzere toplamda 154 kredilik dersler yer almaktadır (Türkoğlu, 1998, s.491).

2.1.5.1.2.2. Hizmet İçi Eğitimler

Japonya’da okul müdürleri ve müdür yardımcılarının hizmet içi eğitimlerine çok fazla önem verilmektedir. Bu amaçla ulusal ve yerel hükümetler birlikte çalışırlar ve sorumluluğu paylaşırlar. Ülkede sistematik ve düzenli hizmet içi eğitimler düzenlenir.

Ulusal hükümet, ulusal eğitim standartlarını korumaktan ve geliştirmekten sorumludur ve özellikle her bölgede orta düzey öğretmenlerin ve yöneticilerin eğitimi ile ilgilenir.

İl eğitim kurulları öğretmenlerin ve yöneticilerin mesleki gelişimlerinde birinci derecede sorumlu kuruluşlar olup, yöneticilerin görevleri ve rolleri doğrultusunda gerekli eğitimleri almalarını sağlamaktadır (MEXT, 2013). Bu amaçla Japonya’da her müdür yılda bir kere 4-8 günlük hizmet içi eğitimlere katılmaktadır. Bu eğitimler genellikle konferans, tartışma ve örnek olay incelemeleri şeklinde gerçekleştirilmektedir (Akın, 2012)

2001 yılında ulusal hükümet tarafından yürütülmesi gereken tüm gelişim kurslarını uygulamak için kurulan Milli Öğretmen Gelişimi Merkezi (National Center for Teachers' Development -NCTD) her yıl yaklaşık 50 farklı kurs düzenlemektedir.

Milli Eğitim Bakanlığı (MEXT) ile işbirliği içinde olan NCTD, okul müdürlerine, müdür yardımcılarına, okul yetkililerine ve öğretmenlere eğitim sunarken, il eğitim kurullarına da rehberlik ve danışmanlık yapmaktadır (MEXT, 2013; NCTD, 2013).

NCTD tarafından düzenlenen kurs programlarının içeriğinde okul yöneticileri için acil ve önemli görülen konular yer almaktadır. Kursiyerlere 20 günlük bir eğitim uygulanmaktadır. Yöneticiler merkezin yurdunda kalmaktadırlar ve yöneticilere kurs boyunca tam gün eğitim verilmektedir. Kurs kapsamında eğitim ekonomisi, eğitimle ilgili yasal düzenlemeler, uluslararası bir anlayış için eğitim, kariyer eğitimi, ahlak eğitimi, kriz yönetimi, program yönetimi, öğretim ve değerlendirme, okul örgütünün yönetimi, insan hakları eğitimi, özel destek eğitimi, yerel eğitim yönetimi reformları gibi dersler verilmektedir. Kurs, teori ile pratik uygulamalarla birlikte toplam yaklaşık 100 saatlik bir programdır (NCTD, 2010, akt. Akın, 2012)

1978 yılından itibaren bakanlık tarafından kurulmaya başlanan ve devlet tarafından finanse edilen Hyogu, Joetsu ve Tokushima eğitim üniversitelerinde yılda bir kere -lisansüstü eğitim amacıyla- öğretmenlere çeşitli eğitimler verilmektedir (TÜGEB).

Ayrıca, mevcut eğitim reformlarında hem okul yöneticilerinin hem de öğretmenlerin yetiştirilmesi için lisansüstü okullar kurulmuştur. Açılan programlar, lider okul yöneticilerinin öğretimi geliştirmelerine yardımcı olacak pedagojik teori ve pratik becerileri kazandırmaktadır (Schleicher, 2012).

Bunlara ek olarak Japonya’da ilçe eğitim kurulları veya eğitim araştırma örgütleri tarafından yürütülen hizmet içi eğitim kursları da vardır. Bu kurslar, daha çok araştırma liderlerinin veya gönüllü öğretmenlerin oluşturduğu araştırma grupları tarafından, her okulun kendi bünyesinde düzenlendiği okul içi gelişim programlarıdır (MEXT, 2013). Japonya’da hem öğretmenlere hem de okul yöneticilerine ulusal ve yerel düzeyde düzenlenen hizmet içi eğitim programları Tablo 6’da verilmiştir.

Tablo 6. Japonya’da Düzenlenen Ulusal ve Yerel Düzeyde Hizmet İçi Eğitimler

Düzenleyen Eğitim Türü Katılımcılar ve Kurs Bilgisi

Ulusal hükümet

Lider eğitimi Öğretmenler için merkez eğitim kursları, kariyer rehberliği kursu, yurtdışına öğretmen gönderme programı

Acil konular

Eğitimsel bilgi teknolojisi ile ilgili lider gelişimi teşvik kursları; AIDS ve uyuşturucu bağımlılığı hakkında bilgi vermek için düzenlenen kurslar

olarak düzenlenen kurslar Müdür eğitimleri, müdür yardımcısı eğitimleri ve başöğretmenler eğitimleri

Özel eğitim Başöğretmenler için ahlak eğitimi, öğrenci rehberliği, kariyer rehberliği, bilgi eğitimi

Öğretmenlerin deneyimleri doğrultusunda düzenlenen eğitimler

Öğretmenlerin ilk yıllarında almaları gereken eğitim, on yıllık emektar öğretmenler için eğitim (bu iki kurs kanunla belirlenmiştir), 5 yıllık öğretmenler için eğitim,

Düzenleyen Eğitim Türü Katılımcılar ve Kurs Bilgisi

için eğitim (Bu eğitimler her eğitim kurulunun kendi takdirinde uygulanmaktadır)

Uzun vadeli eğitimler Öğretmenlerin üniversitelere, araştırma kurumlarına ve özel şirketlere gönderilmesi

Sosyal deneyim eğitim Öğretmenlerin özel şirketlere ve sosyal eğitim kurumlarına gönderilmesi

Diğer

Belediye eğitim kurulları tarafından yürütülen eğitimler, eğitim araştırma kuruluşları ve grupları tarafından düzenlenen eğitim kursları, okul içi gelişim kursları, bireysel olarak öğretmenler tarafından yürütülen çalışmalar

Kaynak: MEXT (2013). “Attracting, Developing and Retaining Effective Teachers" Japanese Country Background Report.

Tabloda da görüldüğü gibi Japonya’da okul yöneticilerinin eğitimlerine verilen önem, aslında yöneticilerin öğretmenlik yaptıkları süreçte almak zorunda oldukları eğitimler ile daha iyi görülmektedir. Verilen eğitimler, okul müdürlerinin bireyselliklerini sergilemeleri, başkalarına liderlik yapmaları ve okul yönetimlerini etkili yürütmeleri için kendi beceri ve yeteneklerini geliştirmelerine yardımcı olmaktadır (MEXT, 2013).