Finlandiya’da Okul Yöneticilerinin Seçilmesi ve Yetiştirilmesi

2.1.6.1.1. Okul Yöneticilerinin Seçimi

Finlandiya’da yönetici seçim süreci Öğretim Yeterlilikler Kanunu (Teaching Qualifications Act-TQA) ile düzenlenmiştir. Okul yöneticisi olmak için öğretmenlik deneyimi gerekmemektedir. Sınıf öğretmeni veya branş öğretmeni derecesine sahip olmak yeterlidir (Värri ve Alava, 2005; Ministry of Education, Finland, 2007, s. 23).

Boş olan okul yöneticisi kadroları için ilan yoluyla duyuru yapıldıktan sonra adaylar arasından seçim yapılmaktadır (Eurydice, 1996). Adaylar arasından en yetenekli ve uygun olanı seçilmektedir.

Finlandiya’da müdürlerin seçilmeleri belediyeler tarafından yapılmaktadır ve süreç belediyelere göre farklılık göstermektedir. Örneğin, müdürün seçilmesi bazen belediyenin eğitim kurulu tarafından, bazen yerel hükümet tarafından, bazen okul kurulu tarafından, okul müdürleri veya bölge müdürleri tarafından bazen de siyasi bir heyet tarafından yapılabilmektedir (Ministry of Education, Finland, 2007, s.23).

Görevlendirmeler müracaat veya mülakat yoluyla yapılmaktadır. Okul müdürlerinin atanmaları ve görev süreleri her belediyenin kendi yönetmeliğine göre ve özerk olarak gerçekleştirilmektedir (Bozkurt, 2005).

Finlandiya’daki yönetici seçme ve atama süreci Tablo 7’deki gibi özetlenebilir.

Tablo 7. Finlandiya Yönetici Seçme ve Atanma Prosedürleri

BOYUT AÇIKLAMA

Genel Yaklaşım Ademi merkeziyetçi yaklaşım

Seçim Organı Yerel otoriteler tarafından gerçekleştirilir Reklam ve Pazarlama Boşalan kadrolara ilan yoluyla duyuru

İş Profili Belediyenin ve okulun büyüklüğüne göre değişmektedir ve Öğretim Yeterlilikler Kanunu tarafından belirlenen yeterliklere sahip olmak zorundadır.

Ön Koşullar Öğretim yeterliliği, öğretim deneyimi, eğitim yönetimine ilişkin bilgisinin sınavla değerlendirilmesi ve diğer resmi yeterlilikler

Seçim Yöntemleri Mülakat yoluyla yapılmaktadır fakat tamamen özerk

Seçim Kriterleri Yerel otoritelerin takdirine göre en yetenekli ve en uygun olan kişi Değerlendirme Her belediyenin kendi yönetmeliğine göre değerlendirme kriterleri

değişmektedir.

2.1.6.1.2. Okul Yöneticilerinin Yetiştirilmesi

Yakın zamana kadar, pek çok eğitim sisteminde okul liderlerinin belirli bir liderlik yeterliliğe sahip olmaları istenmezken, bazı ülkelerde artık zorunlu olmasa da aktif olarak teşvik edilmeye başlanmıştır. Bu durum Finlandiya için de geçerlidir.

Finlandiya’da okul müdürlerinin eğitimleri, idari deneyimlerle telafi edilebileceği için zorunlu değildir (Eurydice, 2013), fakat okul yöneticilerinin görevine başlamadan önce Yeterlik Kararnamesi tarafından belirtilen ya eğitim yönetimi sertifikasına ya en az 15 kredilik (25 AKTS) Eğitim Yönetimi Belgesine ya da eğitim yönetimi ile ilgili yeterliğe sahip olmaları istenmektedir (Ministry of Education, Finland, 2007, s.38; Schleicher, 2012, s.24).

Finlandiya’da okul yöneticileri, mesleki gelişimleri ile ilgili gerekli olan sertifikaları temin etmek için eğitim yönetimi sertifika programları, üniversite temelli yönetici hazırlama programları, Yönetim Uzmanı Yeterlik programları, mesleki gelişim programları, üniversitelerde ileri düzey çalışmalarda görevlere katılacak kişiler için düzenlenen programlar ve diğer kurslar ile okul liderliği ile ilgili başka çalışmalara katılabilmektedirler (Värri ve Alava, 2005, s.9). Düzenlenen bu eğitimler hizmet öncesi, yöneticiliğe geçiş ve hizmet içi olmak üzere üç şekilde gerçekleştirilmektedir (Schleicher, 2012, s.24). Eğitim programları üniversiteler, yerel belediyeler ya da eğitim merkezleri ile işbirliği içinde sunulmaktadır. Eğitim Liderlik Enstitüsü okul müdürleri ve diğer yerel eğitim müdürleri için kendi bünyesinde hem hizmet öncesi hem de hizmet içi eğitim faaliyetleri sunmaktadır (Eurydice, 2013).

2.1.6.1.2.1. Hizmet Öncesi Eğitimler

Finlandiya Ulusal Eğitim Kurulu tarafından kabul edilen niteliklere göre hazırlanmış ve Eğitim Yönetimi Belgesini de içeren 25 kredilik "Eğitim Yönetimi ve İşletmesi" sertifika programı, yöneticilerin hizmet öncesi kapsamda katılabilecekleri eğitimler arasında yer almaktadır. Finlandiya’da Helsinki, Joensuu, Jyväskylä, Lapland, Oulu, Tampere ve Vaasa üniversitelerinin bünyesinde verilmektedir (Varri ve Alava, 2005, s.4; Ministry of Education, Finland, 2007, s. 40; Celep ve diğerleri, 2010). Eğitim kapsamında kamu hukuku temelleri, genel ve belediye yönetimi, eğitim yönetimi, insan kaynakları yönetimi ve finansal yönetim gibi konular yer alır. Program sonunda iki sınav yapılır. Sınavlar ücretlidir ve Finlandiya Ulusal Eğitim Kurulu tarafından atanan

görevliler tarafından değerlendirilir. Kurul, her yıl sertifika için hazırlık eğitimi düzenlemektedir (Taipale, 2012, s. 28).

Üniversite temelli bu programlar, literatür taramaları, araştırmalar ve deneyimli okul müdürleri ile yapılan görüşmeler yoluyla belirlenen müdürün iş tanımı ile eğitim yönetiminin konu alanlarını kapsamaktadır. Katılımcılar kişisel gelişim planları hazırlarlar ve seçtikleri konu üzerinde nihai bir proje hazırlarlar. Buna ek olarak, çeşitli üniversitelerde devlet tarafından finanse edilen 6 kredilik okul liderliği eğitimleri düzenlenmektedir. Eğitimin amacı günümüz okul liderliğine kapsamlı bir görünüm vermektir (Taipale, 2012, s.28).

Yöneticiliğe başvuranların sayısına göre bazı yerel yönetimler ve özel eğitim kurumları da kendi eğitim kurslarını düzenlerler. Müdür eğitimlerinde mevzuat bilgisi zorunlu konudur. Hizmet öncesi eğitim programlarına uygulamalı eğitim dâhil değildir, çünkü birçok yeni müdür daha önce müdür yardımcılığı gibi liderlik pozisyonlarında çalışmışlardır. Diğer ülkelerle karşılaştırıldığında, Finlandiya hizmet öncesi eğitim kapsamı bakımından orta düzeydedir (Taipale, 2012, s.28-29).

2.1.6.1.2.2. Hizmete Geçiş Dönemi Eğitimleri

Geçiş eğitimleri Finlandiya’da müdür eğitiminde temel ve uzun vadelidir. Ulusal müdür eğitim programları, milli eğitim politikasının hedeflerine ulaşılmasına, önemli reform projelerinin uygulanmasına ve müdürlerin ulusal ağ kurmalarına katkıda bulunmaktadır. Bu programların müfredatları okulların ve müdürlerin özerkliklerinin ve sorumluluklarının artması ile son birkaç yıl içinde değiştirilmiştir (Taipale, 2012, s.34).

Okul müdürlerinin geçiş programları ağırlıklı olarak üniversite ve Educode Oy (eski Eğitim Mesleki Gelişim Ulusal Merkezi-OPECO) tarafından organize edilmektedir. Verilen eğitim devlet bütçesinden finanse edilmektedir ve katılımcılar için ücretsizdir (Gayer, 2003; Ministry of Education, Finland, 2007, s.44; Bush, 2008, s.68).

Educode hem gündelik sorunların çözümü üzerinde yoğunlaşır hem de ülkenin farklı bölgelerinde programlar düzenler. Üniversiteler de kendi bünyesinde programlar düzenleyip teorinin pratik uygulamalara dönüştürülmesini sağlar (Taipale, 2012, s.34).

Hükümet tarafından finanse edilen ve Finlandiya Ulusal Eğitim Kurulu tarafından hazırlanan müfredata dayalı bu geçiş eğitimi programlarının kapsamı 9 kredidir. Eğitim programının içeriğinde okul organizasyonu, yönetimi ve finansmanı;

okul müfredatı ve öğrenme sonuçları; insan kaynakları yönetimi ve liderlik ile stratejik planlama yer almaktadır (Ministry of Education, Finland, 2007, s.44; Taipale, 2012, s.34).

Finlandiya’da okul liderleri için destek ve geçiş programları belediyelere ve okullara göre değişiklik gösterebilmektedir. Çoğunlukla destek ve geçiş eğitimleri yöneticinin isteğine ve finansmanına bağlı olduğu için müdürün bu programlara katılıp katılmaması kendi inisiyatifine kalmıştır. Diğer taraftan Finlandiya eğitim kurumları liderlere hizmete geçiş, rehberlik, akran desteği ve daha ileri düzeyde ve sürekli mesleki eğitim gibi konularda ücretsiz olarak destek sağlamaktadır (Ministry of Education Finland, 2007, s.40)

2.1.6.1.2.3. Hizmet İçi Eğitimler

Finlandiya'da, okul yöneticilerinin bir yılda en az üç günlük geliştirme eğitimine katılmaları gerekmektedir (Eurydice, 1996; Erden ve Erden, 2005; Schleicher, 2012, s.24). Çok sayıda hizmet içi eğitim Ulusal Eğitim Kurulu tarafından finanse edilmektedir. Bu kurul dışında düzenlenen hizmet içi eğitimler çok karmaşık ve çeşitlidir. Başka bir ifade ile Finlandiya’da okul yöneticilerine hizmet içi eğitim sağlayıcıların sayısı ve çeşidi oldukça fazla ve karmaşıktır. Fakat genel olarak hizmet içi eğitimlerin temel mantığı diğer okul gelişim projelerini ve çalışmalarını yakından takip etmektir (Ministry of Education, Finland, 2007, s.46).

Finland HEAD Country Report (Värri ve Alava, 2005), Finnish National Board of Education (Taipale, 2012), Finland Ministry of Education (2007) ve Eurodyce (Schleicher, 2012) tarafından yayınlanmış olan raporlarda sunulan bazı örnek hizmet içi eğitim uygulamaların da şöyle özetlenebilir:

 Finlandiya'da, müdürlere ilişkin herhangi bir eğitime katılma yükümlülüğü mevzuat veya toplu sözleşmelerde belirtilmemesine rağmen, müdürler belediyelerin insan kaynakları bölümü tarafından belirlenen eğitim kurslarına katılmak zorundadırlar.

Müdürün konumuna ve belediyeye bağlı olarak eğitimin süresi yılda 5 ile 10 gün arasında değişmektedir. Programın konuları genellikle belediye yönetim sisteminin gelişimi, finansal ve insan kaynakları yönetimi ve yeni teknolojik çözümlerin geliştirilmesi ile ilgili olmasına rağmen eğitimsel liderlik ve öğretim çalışmaları gibi okul müdürlerinin yeterliklerinin güçlendirilmesi üzerinde çok az durulmaktadır.

 Hizmet içi eğitimler üniversitelerin sürekli eğitim merkezleri ve Educode Oy tarafından düzenlenmektedir. Jyväskylä Üniversitesi Eğitim Liderlik Enstitüsü liderlik eğitimini geliştirmek ve teşvik amacıyla 1 Ocak 1999 tarihinde kurulmuştur. Jyväskylä Üniversitesi doktora düzeyinde müdürlere temel eğitimi sağlayan Eğitim Liderlik Enstitüsüne ev sahipliği yapmaktadır. Bu eğitim organizasyonları Finlandiya Ulusal Eğitim Kurulu tarafından finanse edildiği için özellikle uzun vadeli profesyonel gelişim programları şeklinde düzenlenmektedir. Çeşitli liderlik ekipleri tarafından yapılan eğitim programları da ülkede oldukça popülerdir. Müdür dernekleri, programları planlanmada ve uygulanmada önemli ortaklardır.

 Mentor ve farklı akran ekiplerinin kullanıldığı işbirlikçi çalışma yöntemleri uzun bir süreden beri müdür eğitim programlarında uygulanmaya başlanmıştır. Müdürler üniversitelerin sürekli eğitim merkezleri tarafından düzenlenen ve eğitim maliyetleri genellikle işverenler tarafından karşılanan eğitim programlarına gönüllü olarak başvurabilmektedirler.

 Yukarıda belirtilen programların dışında Eğitim ve Kültür Bakanlığı'nın ulusal 'Osaava' sürekli eğitim programı, eğitim personelinin mesleki yeterlilik gelişimi için tasarlanmıştır. Bölgesel işbirliğinin yapıldığı ağlarda da organize edilen eğitimler bulunmaktadır. Ulusal düzeyde devlet tarafından finanse edilen 30 kredilik çıraklık modeli okul liderlik gelişim programları başlatılmıştır. Program her müdürün farklı yeterlik alanlarındaki becerilerini değerlendirilmelerine ve kendileri tarafından tanımlanan kişisel gelişim ihtiyaçlarına göre ayarlanmalarına olanak tanır.

 Finlandiya, ülkenin okul liderlik gelişim modelini yeniden tasarlamak için 2010 yılında 76 eğitim ağında bir program başlatmıştır. Programın temel amacı, okulun ve personelin bireysel veya örgütsel ihtiyaçlarını karşılamaya yönelik personel geliştirme faaliyetlerinin düzenlenmesini sağlayarak okullara daha fazla sorumluluk vermektir.

Özellikle okul liderleri ile son yıllarda mesleki gelişim faaliyetlerine katılmamış olan 55 yaş üzerindeki öğretim personelini hedefleyen program, kişilerin kendi mesleki gelişim programlarını oluşturmalarına ve uygulamalarına destek olmaktadır.

Müdür eğitim programları uluslararası boyutta kıyaslandığında Finlandiya müdür eğitim sisteminin yeterli ve çeşitli olduğu görülmektedir. Eğitimlerle ilgili sorunlar da muhtemelen liderlik kaynaklarının azlığından ziyade zaman yönetiminden kaynaklanmaktadır. Ayrıca yerel yönetimlerin yönetim ve finansman konularına ilişkin

eğitimleri arttıkça pedagojik liderliği güçlendirmek için uzun süreli eğitim sağlamak daha zor hale gelmektedir.

2.2. Okul Yöneticisi Seçme ve Yetiştirme Politikalarının Değerlendirilmesi