Nazmüd-Dürer’den Nakil Yapan Âlimler

Bikâî’nin tefsîri, geçmişte olduğu gibi günümüzde de araştırmacılar tarafından dikkate alınankendisinden nakilde bulunan kıymetli ve faydalı bir eserdir. Bikâî’nin kendine has üslubuyla kaleme aldığı tefsîri, sonraki müfessirlere ve araştırmacılara, özellikle âyet ve sûreler arası tenasüp olmak üzere Kitâb-ı Mukaddes’ten yaptığı doğrudan nakillerle de geniş manada tesir etmiştir.

Bikâi’nin, tefsîrinde aklî ve mantıkî metodu sistematik bir şekilde ele alması, ondan istifadeyi zorunlu kılmıştır. Yaşadığı dönem ( hicri 9. yüzyıl) başta rivâyet tefsîri olmak üzere haşiye ve ta’liklerin revaçta olduğu bir zaman dilimine denk gelir. Ancak o kendine has bir yöntem geliştirerek az sayıda müfessirin yöneldiği âyet ve sûreler arası münasebet başta olmak üzere Kitâb-ı Mukaddes nakilleriyle kendini ön planda tutmayı başarmıştır. Bikâî’nin tefsîrinden etkilenip ondan nakiller yaparak yararlanan müfessirleri şu şekilde sayabiliriz:

Hatîb Şirbînî (ö. 977/1570) “es-Sirâcü’l-Münîr”: Şirbinî tefsîri, Bikâî’nin

etkisinin fazlasıyla hissedildiği tefsîrlerden biridir. Şirbînî’nin, Hz. İsâ’nın vefatı ile ilgili tartışmada83_{, Hz. Mûsâ ile Hz. İsâ arasında kaç yıl geçtiği meselesinde}84_{, sûre ve}

âyetler arasındaki insicam ile ilgili konularda85peygamberlerle ilgili kıssalarda,86 _Hz.

82 _{Kur’ân-ı-Kerîm’de Tevrât kelimesi için A-li İmrân, 3/3-48-64-93; Mâide,5/43-44-46-66-68-110;}

A’raf,/157; Tevbe, 9/111. gibi ayetlere bakılabilir. Tevrât; Şeriat, dini öğretici gibi manalara gelmektedir. Bkz. Rahmetullah Halîllu’r-Rahmân Hindî, Izhâru’l-Hakk, Mektebetu’s-Sekâfeti’d- Dînîyye, Kâhire 1986, s.55; Tevrât, bugün yaşayan dinlerin en eskilerinden biri olan Yahudiliğin kutsal kitabıdır. Tevrât’ı diğer kitaplardan ayıran en önemli özellik, onun kutsal bir kitap olmasının yanında bir ırkın milli tarihini yansıtmasıdır. Baki Adam, “Tevrât’ın Tahrîfi Meselesine Müslüman ve Yahudi Cephesinden Bir Bakış”, AÜİFD, c.XXXVI, 1997, s.359.

83 _{Bkz. Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed el- Hatîb eş-Şirbînî, es-Sirâcü’l-Münîr fi’l-İ’âne ‘âla}

Ma’rifeti Ba’zı Me’ânî Kelâmi Rabbine’l-Hakîmi’l-Habîr, Matbaatu Bulâk, Kâhire 1285, c.I, s.344.

84 _{Bkz.Şirbînî, es-Sirâcü’l-Münîr, c.I, s.392.} 85 _{Bkz.Şirbînî, es-Sirâcü’l-Münîr, c.I, s.397.} 86 _{Bkz.Şirbînî, es-Sirâcü’l-Münîr, c.II, s.69.}

22

Yûsuf’un kardeşlerinin isimleri ile ilgili Kitâb-ı Mukaddes nakillerinde Bikâî’den nakilde bulunduğu görülür. Bunu bazen açık ifadelerle, bazen de kapalı ibarelerle yapmıştır.87 _{Kanaatimizce Bikâî’nin Şirbînî gibi Eş’arî ve Şafîî olması, bu etkiyi}

arttıran önemli faktörlerden biridir.

Muhammed b. Ömer el-Hafâcî (ö. 1069/1659) “İnâyetü’l-Kâdî ve

Kifâyetü’r-Râzî- Hâşiye ‘alâ Tefsîri’l-Beyzâvî”: Hafâcî, tefsîrinde nazım, belağat,

lüğat, fıkıh, kelam, Kitâb-ı Mukaddes, tenasüp ve âyetten anlaşılması gereken manalar gibi çeşitli konularda Bikâî’den nakilde bulunarak âyetleri açıklamıştır.88

İsmâil Hakkı Bursevî (ö. 1137/1725) “Rûhu’l-Beyân”: Bursevî, fetih

sûresinin nüzul yeri ve zamanı ile ilgili konuda Bikâî’den nakilde bulunur.89Bursevî,

ayrıca bâzı yerlerde âyet ve sûreler arası münasebet konusunda çeşitli nakillerde bulunarak90 _{onu bir anlamda kaynakolarak kullanmıştır.}

İbn Acîbe (ö. 1224/1809) “el-Bahrü’l- Medîd fî Tefsîri’l-Kur’âni’l-

Mecîd”:Müellif az da olsa bâzı konularda Bikâî’nin görüşlerini zikrederek âyetleri

açıklamıştır.91

Şevkânî (ö. 1250/1854) “Fethu’l-Kadîr”: Şevkânî, zaman zaman Bikâî’den

nakilde bulunup, çeşitli konularda onun görüşlerini zikrederek âyetleri açıklar. Bikâî’nin bu alandaki çalışmasını öven Şevkânî diğer eserlerinde Bikâî’yi eleştirerek bu konuda kendisiyle çelişir.92

Muhammed Sıddık Hân (ö. 1307/1889) “Fethu’l-Beyân fî Makâsîdi’l-

Kur’ân”:Tefsîrinde birçok konuda Bikâî’nin tefsîrinden etkilenmiş olup, bu eserde

87 _{Birçok örnek için bkz. Şirbînî, es-Sirâcü’l-Münîr, c.II, s.99; 132;193; 391;514; 545.}

88 _{Bkz. Şihâbüddîn Ahmed b. Muhammed b. Ömer el-Hafâcî, İnâyetü’l-Kâdî ve Kifâyetü’r-Râzî-}

Hâşiye ‘alâ Tefsîri’l-Beyzâvî, Dâru’s-Sâdır, Beyrut tsz. c.VI, s.107;c.VII, s.70.

89 _{Bkz. İsmâil Hakkı Bursevî, Rûhu’l-Beyân, Dârul- Fikr, Beyrut tsz. c.IX, s.2.} 90 _{Bursevî, Rûhu’l-Beyân, c.V, s.254.}

91 _{Bkz. İbn Acîbe Ebü’l-Abbâs Ahmed b. Muhammed b. Mehdî el-Hasenî eş-Şâzelî, el-Bahrü’l-}

Medîd fî Tefsîri’l-Kur’âni’l-Mecîd, Dâru’l-Kütübî’l-İlmîyye, Beyrut 2002, c.II, s.558; c.III, s.188.

92 _{Bkz. Muhammed b. Alî eş-Şevkânî, Fethu’l-Kadîr, Dâru İbn Kesîr, Beyrut 1993, c.I, s. 78; c.}

I,s.86; c.I, s.159. Ayrıca bkz. Şevkânî, el-Bedrü’t-Tâlîü bî Mehâsinî Mîn Ba’dî Karnî’s-Sêbîu, c. I, s.8.

23

kale’l-Bikâî diyerek uzun alıntılar yapar. Hatîp Şirbînî’den sonra Bikâî’den en çok nakilde bulunan müfessirdir.93

Cemâlüddîn el-Kâsımî ( ö. 1914) “Mehâsînüt-Te’vîl”:Kasımî, sûre ve

âyetler arası münasebet başta olmak üzere, kadim milletlerin kıssaları ile ilgili olarak Bikâî’den nakilde bulunur.94

Muhammed Reşîd Rızâ, (ö. 1935) “Tefsîrü’l-Menâr”: Reşîd Rızâ’nın

özelikle ahkâm âyetlerinin tefsîrinde Bikâî’den nakilde bulunduğu görülür.95

Muhammed Tâhir İbn Aşûr (ö. 1973 )“ Tefs’irû’t-Tahrîr ve’t-Tenvîr”: İbn

Aşûr, az da olsa bâzı âyetlerin tefsîrinde Bikâî’nin Nazmü’d-Dürer’inden nakilde bulunur.96

Âişe Abdurrahman (ö. 1998) “et-Tefsîrü’l-Beyânî li’l-Kurâni’l-Kerîm”:

Müfessirin, sûrelerin nüzul yerleri ile ilgili kısımlarda Bikâî’den nakilde bulunduğu görülür.97

Muhammed Seyid Tantâvî (ö. 1940) “et-Tefsîrû’l-Vasît li’l-Kur’âni’l-

Kerîm”: Tantâvî’nin, Hz. Mûsâ kıssası ile ilgili âyetlerin tefsîrinde Bikâî’nin

Nazmü’d-Dürer’inden nakilde bulunduğu görülür.98

Vehbe ez-Züheyli (ö. 2015) “et-Tefsîrü’l-Münîr”: Züheyli’nin, kadim

milletlerin kıssaları ile ilgili âyetlerde Bikâî’den nakilde bulunduğu görülür.99

93 _{Bkz. Sıddîk Hân b.Hasan b.Lutfîllâh el Hindî, Fethu’l-Beyân fî Makâsîdi’l-Kur’ân, el-}

Mektebetü’l-Asrîyye, Beyrut 1992, c.I, s.82; c.I, s.131;c. I, s.151; c.I, s.269; c.I, s.270; c.VI, s.412; c.X, s.109;c. XIII, s.120; c.XIV, s.47; c.XIV, s.172; c.XIV, s.201.

94 _{Bkz.Muhammed b.Cemâlüddîn el-Kâsımî, Mehâsînüt-Te’vîl, Dâru’l-Kütübi’l-İlmîyye, Beyrut}

1418, c.I, s.35; c.I,275; c.I, s.327; c.II, s.317.

95 _{Bkz. Muhammed Reşîd Rızâ, Tefsîrü’l-Menâr, el-Hey’etü’l-Mısrîyye, Kâhire 1990, c.IV, s.379.} 96 _{Muhammed Tâhir İbn Aşûr, Tefsîrû’t-Tahrîr ve’t-Tenvîr, Daru’t-Tûnusiyye, Tûnus 1973, c.I,}

s.7; c.XXX, s.573.

97 _{Bkz. Âişe Abdurrahman, et-Tefsîrü’l-Beyânî li’l-Kurâni’l-Kerîm, Dâru’l-Maârîf, Kâhire tsz. c.I,}

s.57.

98 _{Bkz. Muhammed Seyyid Tantâvî, et-Tefsîrû’l-Vasît li’l-Kur’âni’l-Kerîm, Dâru’n-Nahda, Kâhire}

1997, c.VIII, s.569.

24

Şüphesiz ki Bikâî’nin etkisinde kalıp ondan alıntılar yapan müellifler bunlardan ibaret değildir. Birçok müellif dolaylı da olsa kendisinden istifade etmekten geri kalmamıştır.