Mutluluk

Sevinç neĢe, mutluluk, ferahlık duyma, hoĢnut olma, memnuniyettir. Adler‘e göre (1973, s. 301-302) insanları birbirine yaklaĢtıran duyguların en baĢında gelen neĢe; bir tür baĢkalarına elini uzatmak demektir; çünkü bu duyguda bir kiĢiden diğerlerine geçen birleĢtirici bir ısı dalgası vardır. Bu olumlu enerji birlikte eğlenmek, bir arada bulunmak veya bir Ģeyin zevkini birlikte çıkarmak gibi birleĢtirici bir etki yapar. Mutluluk duygusu farklı farklı olayların ve duygu durumlarının sonucu olarak ortaya çıkabilir. Bu yüzden dereceli bir mutluluktan söz edebiliriz. Oğlu askerden dönen bir annenin mutluluğu ile oğlu yeni bir araba alan annenin mutluluğu aynı değildir. Bu annelerin mutluluğu ifade ediĢleri de birbirinden farklılıklar gösterir. Bu farklılık ve dereceli duygulanım, ele alacağımız bütün diğer duygu durumları için de geçerlidir. Bu yüzden kalıp ifadelerde farklı mutluluklar, üzüntüler, ĢaĢkınlıklar anlatılmaktadır. Bazı kalıplar kiĢinin kendi mutluluğunu ifade etmesi için, bazıları baĢkasının mutluluğunu ifade etmek ya da

baĢkasının mutluluğundan mutluluk duymak için kullanılmaktadır. Mutluluk için kalıp ifadeler:

Ağız tadıyla…/ Ağzı kulaklarına varıyor!/ Allah derim!/ AĢka geldim./ Ayaklarım yerden kesildi!/ Bayram yapıyor!/ Berhudar oldum!/ Can geldi!/ Çocuk gibi sevindim!/ Çok mutluyum!/ Çok sevindim!/ Çok Ģükür!/ Değmesin keyfine!/ Deliye döndüm!/ Düğün bayram ediyor!/ Dünyalar benim oldu!/ Etekleri zil çalıyor!/ Felekten bir gün geçirdim./ Gel keyfim gel!/ GeniĢ bir nefes aldık!/ Gerine gerine…/ Göbek attım!/ Göğsümüzü kabarttın!/ Gözleri parladı!/ Gözlerinin içi gülüyor!/ Gözüm gönlüm açıldı!/ Gözün aydın!/ Gururumu okĢadı!/ Güle oynaya…/ Harika!/ Havalarda uçuyor!/ Hele Ģükür!/ Hey çok mutluyum!/ Huzurluyum!/ Ġçim içime sığmıyor!/ Ġçim rahatladı!/ Ġçime su serptin!/ Ġçimi ısıttı!/ Ġftihar ettik!/ Kabına sığmıyor!/ Kanı kaynıyor!/ Keyifliyim!/ Koltuklarım kabardı!/ Memnun oldum!/ Mest oldum!/ Mutluluktan havalara uçtum!/ Mutluluktan ölüyorum!/ Ne güzel!/ NeĢeliyim!/ Oh çektim!/ Oh hele Ģükür!/ Oh ya!/ Oley!/ Öyle mutluyum ki!/ Sevinçliyim!/ Sevinçten havalara uçmak üzereyim!/ Sevinçten ölecekmiĢ gibi oldum!/ Sevinçten takla attım!/ ġükürler olsun!/ YaĢasın!/ Yüreğim ferahladı!/ Yüzü gülüyor!/ Yüzünde güller açmıĢ!/ Zevk aldım!/ Zevkten dört köĢe oldum!

2.3.2. Beğenme

Bir sözden, bir kiĢiden, yapılan bir iĢten veya bir yemekten hoĢlanma, keyif almadır. Estetik duygusunun, hoĢ gözükme, güzel olana ilgi ve fiziksel görünüĢe önem verme Ģeklinde tezahür ettiğini belirten Tarhan (2011, s. 110), bu hassasiyete sahip kiĢilerin sadece insan güzelliğinin peĢinde olmadıklarını; ritim, ses ve tabiatta da güzellik aradığını belirtir. Kalıp ifadeler:

Adam evladı!/ Aferin!/ Ağızlara layık!/ Ağzı burnu yerinde!/ Ağzımın suyu aktı!/ Ağzından bal akıyor!/ Aklımı baĢımdan aldı!/ Aklınla bin yaĢa sen emi!/ Allah‘ı var!/ Aman maĢallah!/ Aman ne güzel!/ Analar neler doğurmuĢ!/ Baba adam!/ Babana rahmet!/ Bal dök yala!/ Bayıldım gerçekten!/ BiçilmiĢ kaftan!/ Bir içim su!/ Böylesine can kurban!/ Bu ne güzellik!/ Çok beğendim!/ Çok güzel!/ Çok hoĢuma gitti!/ Çok iyiymiĢ!/ Eline sağlık!/ Göz alıcı!/ Göz kamaĢtırıyor!/ Gözüme girdin!/ Ha Ģöyle!/ Hanım hanımcık!/ Harika bir Ģey bu!/ Harikasın!/ Helal olsun!/ Helal!/ Ġki dirhem bir çekirdek!/ Ġnsan evladı!/ ĠyiymiĢ ya!/ Kanlı canlı!/ Kırk bir kere maĢallah!/ MaĢallah!/ MaĢallahı var!/ Mükemmel!/ MüthiĢ!/ Ooo, süper!/ Ömür adam!/ Parmakla gösteriliyor!/ Soylu soplu!/ SüpermiĢ gerçekten!/ ġahane!/ ġık olmuĢ!/ ġu güzelliğe bak!/ Tadı damağında kaldı!/ Vay

be çok güzel!/ YakıĢır!/ Yeme de yanında yat!/ Yok böyle bir Ģey!/ Yüzüne bakmaya kıyılmaz!

2.3.3. Üzgünlük

NeĢesiz, tasalı, gamlı, mahzun olma durumudur. Ailemizden veya dostlarımızdan

ayrılmak, yakın bir arkadaĢımızın veya aile üyesinin ölümü, umutların sona ermesi, hayal kırıklıkları, önemli hedeflere ulaĢmada mağlubiyetler (Izard, 1991, s. 185-186) olarak tanımlanır. Kalıp ifadeler:

Acı çekiyor!/ Ağırıma gitti!/ Ağlayacağım artık!/ Ağlayasım geldi!/ Ağzımızın tadı kaçtı!/ Ağzını bıçak açmıyor!/ Arpacık kumrusu gibi düĢünüyor!/ Bağrına taĢ bastı!/ BaĢımdan aĢağı kaynar sular döküldü!/ Bedbaht oldum!/ Belimi büktü!/ Ġçine oturdu!/ Ben bunu hak etmedim!/ Beti benzi sapsarı oldu!/ Bir hoĢ oldum!/ Boynunu büktü!/ Bu nasıl olur!/ Burnumun direği sızladı!/ Can evimden vurdu!/ Canı gitti!/ Canım çok sıkkın!/ Canım sıkıldı!/ Ciğerim yanıyor!/ Çile çekiyor!/ Çok içerledim!/ Çok üzüldüm./ Deme!/ Doğduğuma piĢman oldum!/ Dokunsan ağlayacak!/ DurgunlaĢtı!/ Dünya baĢıma dar geldi!/ Dünya baĢıma yıkıldı!/ Dünya gözüme zindan göründü!/ Dünyam karardı!/ Dünyası zindan oldu!/ Efkâr bastı!/ Eyvah!/ Gamlıyım!/ Gözlerim doldu!/ Gücüme gitti!/ Hadi ya!/ Hay Allah!/ Hayatım zehir oldu!/ Hiç sorma!/ Huzurum kaçtı!/ Hüsrana uğradım!/ Ġçi sızlıyor!/ Ġçim (ciğerim) parçalandı!/ Ġçim kan ağlıyor!/ Ġçim karardı!/ Ġçime acı çöktü!/ Ġçime ateĢ düĢtü!/ Ġçine kapandı!/ Kaderine küsmüĢ!/ Kahrından ölüyor!/ Kahroldum!/ Kara kara düĢünüyor!/ Karadeniz‘de gemileri batmıĢ!/ Karalar bağladı!/ Kederlendim!/ Lokmalar boğazıma dizildi!/ Maalesef!/ Nasıl oldu bu!/ Ne günlere kaldık!/ Ne yazık ki!/ Of!/ PeriĢan olmuĢ!/ Rahatsız oldum!/ Sorma ya!/ Tat vermiyor!/ Tüh ya!/ Üzgünüm!/ Yapma ya!/ Yas tutuyor!/ Yemeden içmeden kesilmiĢ!/ Yüreğim sıkıĢtı!/ Yüreğim yandı!/ Yüreğime iĢledi!/ Yüreğimi dağladı!/ Yüzünden düĢen bin parça!

2.3.4. Acıma

BaĢka bir kimsenin veya canlının mutsuzluğuna, içinde bulunduğu zor Ģartlara karĢı duyulan üzüntü, merhamettir. Kalıp ifadeler:

Ah ne kadar yazık!/ Ah yavrum!/ Allah yardım etsin!/ Ay!/ Çok acıdım!/ Ġçim acıdı!/ Ġçim parçalandı!/ Ġçim yandı!/ Ġçler acısı!/ Kahroldum!/ Kalbim cız etti!/ Kalbim titredi!/

Kıyamam!/ Rabbim yardım etsin!/ Rabbim yardımcısı olsun!/ Tüh!/ Vah vah, yazık!/ Yazık!/ Yüreğim kaldırmadı!/ Yüreğim yandı!/ Yüreğimin yağları eridi!/ Zavallı!

2.3.5. Korku

Bir tehlike, kötü bir olay veya bir acı karĢısında uyanan coĢku, beniz sararması, ağız kuruması, kalp ve solunum hızlanması gibi belirtilerle kendini gösteren duygu durumudur. Kalıp ifadeler:

Aklım çıktı!/ Aklımı aldın!/ AteĢ bastı!/ Buz kesildim!/ Can havliyle…/ Çok korktum!/ Donakaldım!/ Gözüm korktu!/ Hihh!/ Ġçim cız etti!/ Ġrkildim!/ Kalbim duracaktı!/ Kanım dondu!/ Korkudan kalbim durmak üzere!/ Korkudan ölüyordum!/ Küçük dilini yuttu!/ Ödüm koptu!/ Ödüm patladı!/ Ölüp ölüp dirildim!/ Sesim soluğum kesildi!/ Soğuk terler döktüm!/ Tüylerim diken diken oldu!/ Ürperdim!/ Yüreğim ağzıma geldi!/ Yüreğimi hoplattın!

2.3.6. Kaygı

Üzüntü, endiĢe ya da merakla duyulan düĢünce, tasadır. Kalıp ifadeler:

AkĢam akĢam!/ Allah Allah!/ Allah korusun…/ Aman Allah‘ım!/ Beynimi kemiriyor!/ EndiĢeleniyorum!/ Hadi ya ciddi olamazsın!/ Hayırdır inĢallah!/ Ġçim içimi kemiriyor!/ Ġçim içimi yedi!/ Ġçim sıkıldı!/ Ġçime kurt düĢtü!/ Merakta kaldım!/ Ne olacak Ģimdi!/ Ne oldu ki!/ Nerde kaldı?/ Panik içinde kaldım!/ Sabah sabah!/ Sıkıntı bastı!/ Tedirgin oldum!/ Tövbe tövbe!/ Tüh ya!/ Üstüne fenalık geldi!/ Ya olursa ben ne yaparım!/ Ya… olursa!/ Yüreğim daralıyor!

2.3.7. Heyecan

Korku, sevinç, kızgınlık, üzüntü, kıskançlık, sevgi gibi farklı psikolojik duygularla ortaya çıkan güçlü ve geçici duygu durumudur. Kalıp ifadeler:

Allah‘ım nefesim kesiliyor!/ Ay çok heyecanlıyım!/ Çok heyecanlıyım!/ Dokuz doğurdum!/ Elim ayağıma dolaĢtı!/ Eteklerim zil çalıyor!/ Hayret bir Ģey ya!/ Ġçim içime sığmıyor!/ Kalbim duracak gibi!/ Kalbim küt küt atıyor!/ Kalbim yerinden çıkacak gibi!/ Kalbim yerinden fırlayacak gibi!/ Midem karıncalanıyor!/ Öleceğim heyecandan!/ ġimdi düĢüp bayılacağım!/ Yerimde duramıyorum!

2.3.8. TelaĢ

Herhangi bir sebeple aceleci olma duygu durumudur. Kalıp ifadeler:

Acelem var!/ Acilen...lazım (Acilen çıkmam lazım/ bitirmem lazım…)./ Çok acil!/ Elim ayağıma dolaĢtı!/ Eteklerim tutuĢtu!/ Fellik fellik aradım!/ Haydi çabuk!/ Haydi haydi!/ Hemen Ģimdi!/ Hemen yapmam lazım!/ Hızlı olmam lazım!/ Ġki ayağım bir pabuca girdi!/ Ne yapacağımı bilemedim!/ Panik oldum!

2.3.9. Merak

Bir Ģeyi bilmek veya öğrenmek için duyulan yoğun istektir. Kalıp ifadeler:

Bir Ģey mi oldu?/ Durum ne?/ Eee?/ Hayırdır inĢallah!/ Hayırdır, ne oldu?/ Hayrola?/ Hayrolsun!/ Her Ģey yolunda mı?/ Ġçime bir kurt düĢtü!/ Karadeniz‘de gemilerin mi battı?/ Merak ettim bir Ģey mi oldu?/ Meraktan öldüm!/ Ne iĢ?/ Ne oldu?/ Ne olmuĢ?/ Önemli bir Ģey yoktur inĢallah!

2.3.10. ġaĢırma

Ne yapmak gerektiğini, nasıl davranacağını kestirememe, hayret etme durumudur. Kalıp ifadeler:

Aaa!/ Ağzım bir karıĢ açık kaldı!/ Allah Allah!/ Aman Allah‘ım, bu ne!/ Bir yaĢıma daha girdim!/ Biri bana bu yalan desin!/ Ciddi misin?/ Ciddi olamazsın!/ Daha neler!/ Deme (yahu)!/ Dile kolay!/ Dünyada inanmam!/ Gerçekten mi?/ Hadi be!/ Hadi canım!/ Hadi ya!/ Hangi dağda kurt öldü!/ Hangi rüzgâr attı!/ Hayretler içindeyim!/ Ġnanamıyorum!/ ĠĢe bak!/ Nasıl olur!/ Ne demeli bilmem ki!/ Neler olmuĢ da haberimiz yok!/ O da ne!/ Olmaz böyle Ģey!/ Olur mu kardeĢim!/ Olur Ģey değil!/ Sahi mi!/ Vallaha mı?/ Vay be!/ Vay canına!/ Yapma ya!/ Yok artık!/ Yok canım!/ Yuh be!

2.3.11. Öfke

Engellenme, kırılma, istenilenin elde edilememesi veya tahrik edilme karĢısında gösterilen saldırganlık tepkisi, kızgınlık, hıĢımdır. Kalıp ifadeler:

Aaa!/ Açtı ağzını yumdu gözünü!/ Ağzıma geleni söyledim!/ Allah ıslah etsin!/ Allah kahretsin!/ Allah‘ın belası!/ Allah‘ın cezası!/ Allah‘ından bulsun!/ AteĢ aldı!/ AteĢ püskürüyor!/ Ayıp, ayıp!/ Bağırıp çağırdı!/ Barut fıçısı!/ BaĢını yesin!/ Beter olsun!/

Beynime kan sıçradı!/ Bıktım!/ Bırak Allah aĢkına!/ Bırak Allah‘ını seversen!/ Bu kadarı da fazla!/ Burama kadar geldi!/ Burnundan soluyor!/ Canı çıkasıca!/ Canı çıksın!/ Canın cehenneme!/ Cehennem ol!/ Cehenneme kadar yolun var!/ Cehennemin dibine kadar!/ Cinleri tepesine çıkmıĢ!/ Çileden çıktım!/ Çok komik!/ Çok sinir oldum!/ Def ol git baĢımdan!/ Def ol!/ Dellendi!/ Dinden imandan çıkardınız!/ Eli kırılsın!/ Elim ayağım titredi!/ Ettiğini bul!/ Fıtık oldum!/ Fitil oldu!/ Gözü dönmüĢ!/ Gözünü kan bürümüĢ!/ Haddini aĢtın!/ Hemen parlıyor!/ Hiddetlendi!/ Hop oturup hop kalktı!/ Kıyametler kopardı!/ Kızgınım!/ Kin duyuyor!/ Köpürdü, köpürdü!/ Küplere bindim!/ Lanet olsun!/ Ne hâlin varsa gör!/ Of!/ Öfkeden deliye dönmüĢ!/ Sen görürsün!/ Sigortalarım attı!/ Sinirli!/ Tamam artık!/ Tepemin tası attı!/ Tepesi attı!/ Yeter ama!/ Yeter artık!/ Zıvanadan çıktı!