Milletlerarası Tahkim Kanunu

5 Temmuz 2001 tarihinde Resmi Gazete’de yayımlanan Milletlerarası Tahkim Kanunu, UNCITRAL Model Kanunu esas alınarak hazırlanmıştır. Bu kanun yürürlüğe girmeden önce ülkemizde tahkim yargılamasına ilişkin hükümlerin yer aldığı özel bir

kanun bulunmamaktaydı117_{. Bunun yerine Hukuk Usûlü Muhakemeleri Kanunu m.}

516-536 arasında düzenlenen tahkime ilişkin düzenlemeler esas alınmaktaydı. Milletlerarası Tahkim Kanunu’nun yürürlüğe girmesi, beraberinde tahkim hükümlerinin (en azından milletlerarası tahkim açısından) tek kanunda toplanmasını sağlamıştır. Kanunun 1. maddesinde, hazırlanma amacı ve kapsamı ayrıntılı bir şekilde açıklanmıştır.

Yargıtay tarafından kanunun zaman bakımından uygulanması, yayımlandıktan sonraki davalara ilişkin olarak kabul edilmiştir. 5 Temmuz 2001 tarihinden önceki davalara Milletlerarası Tahkim Kanunu’nun uygulanması kabul edilmemiş; bunun

114 _{ÇAL, Sedat, Uluslararası Yatırım Tahkimine Yönelik Kimi Eleştirilerin Değerlendirilmesi,}

AÜHFD, Y: 2008, C: 57, S: 4, s. 138; DALMAZ, s. 92; EKŞİ, s. 166; EKŞİ, Icsıd, s. 23; EKŞİ, Tahkim, s. 3; GÜNDAY, Metin, Uluslararası Tahkim Alanında Türkiye’de Gerçekleştirilen Yasal Düzenlemeler, www.tcmb.gov.tr/yeni/evds/yayin/kitaplar/kitap2/ulustahkimalan.doc, s. 183;

KALPSÜZ, s. 9; KESKİN, s. 239; KILIÇARSLAN, s. 49; YILMAZ, Tahkim, s. 1196.

115 _{AKINCI, s. 45; AZİZOV, s. 63-64; EKŞİ, s. 25; GÜLTEK, s. 41; GÜNEŞ, s. 9; KARAZİNCİR,}

s. 8; KESKİN, s. 213; KILIÇARSLAN, s. 49; TURHAN, Turgut/ BAYRAKTAROĞLU,

Gülüm/ SİRMEN, K. Sedat/ ERTEN, Rifat, Ticari Tahkimi Düzenleyen Temel Metinler, Ankara

2002, s. 60; YILMAZ, Halil, s. 86-87; YILDIRIM, Murat, s. 23; YILMAZ, İlhan, s. 20.

116 _{AKINCI, s. 480; GÜNEŞ, s. 13; KESKİN, s. 217; YILMAZ, İlhan, s. 41.} 117 _{KARAZİNCİR, s. 15.}

yerine mülga 1086 sayılı Hukuk Usûlü Muhakemeleri Kanunu’nun tahkime ilişkin

hükümlerinin uygulanacağı yönünde karar verilmiştir118_.

b. İç (Ulusal) Tahkim

İç tahkim Hukuk Usûlü Muhakemeleri Kanunu döneminde m. 516-536 arasında, Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nda ise m. 407-444 arasında düzenlenmiştir. İç tahkim, milletlerarası tahkimin uygulama alanına girmeyen uyuşmazlıklar açısından

geçerlidir119_{. Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nun 407. maddesinde tahkimin uygulama}

alanına ilişkin düzenleme yapılmıştır. Buna göre, “Bu kısımda yer alan hükümler,

21/06/2001 tarihli ve 4686 sayılı Milletlerarası Tahkim Kanunu’nun tanımladığı anlamda yabancılık unsuru içermeyen ve tahkim yerinin Türkiye olarak belirlendiği uyuşmazlıklar hakkında uygulanır”.

Görüldüğü gibi bizim hukukumuzda tahkim hükümlerinin uygulanması

açısından toprak esası benimsenmiştir120_{. Taraflar başka bir hukukun uygulanmasını}

kararlaştırdıkları takdirde bu Kanunun, Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nun emredici

hükümlerine aykırı olmayan hükümleri uygulanacaktır121_.

İç tahkimin kaynakları esas olarak Milletlerarası Tahkim Kanunu ve Hukuk Muhakemeleri Kanunu’dur. Milletlerarası Tahkim Kanunu her ne kadar milletlerarası

118 _{“Tahkimde tarafların iradesinin esas olması; tarafların 06.12.1987 günlü sözleşmelerinin 80. ve 67/}

I. maddelerinde iradi tahkim seçiminin yapılması ve o tarihteki mevzuat uyarınca anlaşmazlıklarının çözümünün kararlaştırılması; sonradan yürürlüğe giren Milletlerarası Tahkim Kanunu’nda, Kanunun yürürlüğe girdiği tarih hakkında ayrı ve özel bir hüküm bulunmadığından, Kanunun 05.07.2001 tarihinden sonraki uyuşmazlıklara uygulanması; daha önce var olan ve devam eden uyuşmazlıklarda ise, tarafların serbest iradeleri ile o tarihteki mevzuatı seçtiklerinin kabul edilmesi; Hukuk Usûlü Muhakemeleri Kanunu’na tabi olarak verilen hakem kararının uygunluğunun temyiz yoluyla denetlenmesi….” Yrg. 15. HD. 10.10.2001, E. 2002/ 2760, K. 2002/ 4528 (KARAZİNCİR, s. 16).

119 _{ARSLAN, s. 26-27; AZİZOV, s. 31; DALMAZ, s. 91; DEREN-YILDIRIM, s. 56; EKŞİ, Tahkim,}

s. 1; KALPSÜZ, Tahkim Anlaşması, s. 1027; KARADAŞ, s. 36; KARSLI, s. 906; KONURALP, s. 152; KURU/ ARSLAN/ YILMAZ, s. 780; MUŞUL, s. 650; PEKCANITEZ/ ATALAY/

ÖZEKES, s. 1065; ŞANLI/ ESEN/ ATAMAN-FİGANMEŞE, s. 563; TUNCAY, s. 880.

120 _{“Tahkim yeri Türkiye olarak seçilmemiş bir tahkim yargılamasını, sırf Türk tahkim usûlünü}

seçtiklerini belirterek HMK’nın tahkim hükümlerinin kapsamına sokamazlar. Aynı şekilde taraflar, tahkim yeri Türkiye olan bir tahkim yargılamasını da bütünüyle yabancı bir usûl kanuna tabi kılamazlar. Tahkim yeri Türkiye olan bir tahkim ya MTK hükümlerine ya da HMK hükümlerine tabi olur.” BUDAK, s. 35; KARAZİNCİR, s. 5; KOÇ, s. 81; KONURALP, s. 152; ÖZBAY, s. 54; “Toprak esasının tercih edilme nedeni, tahkim yerinin yabancı ülke olması halinde o yerdeki mahkemelerin yardımının alınamayacak olmasıdır.” PEKCANITEZ, Tahkim, s. 65; TUNCAY, s.

880; YILMAZ, Zekeriya, s. 755.

tahkime ilişkin olsa ve Hukuk Muhakemeleri Kanunu ile iç tahkime uygulanacak hükümler belirlenmiş olsa da, iki kanun ile ilgili kısaca bilgi vermek yerinde olacaktır.

aa. Milletlerarası Tahkim Kanunu

4686 sayılı Milletlerarası Tahkim Kanunu’na milletlerarası tahkimin

kaynakları başlığı altında yer verilmiş, kanunun amacı ve kapsamı ele alınmıştır122_.

bb. Hukuk Muhakemeleri Kanunu

6100 sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu, 1 Ekim 2011 tarihinde yürürlüğe girmiştir. Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nun tahkime ilişkin hükümleri, Milletlerarası Tahkim Kanunu ve dolayısıyla da UNCITRAL esas alınarak hazırlanmıştır. Zira Milletlerarası Tahkim Kanunu hazırlanırken (daha önce de belirttiğimiz gibi) UNCITRAL Model Kanun esas alınmıştır.

Doktrinde tahkime ilişkin hükümlerin tek bir kanunda toplanması gerektiği; başka bir ifadeyle, iç tahkim ile milletlerarası tahkim hükümlerinin ayrı ayrı kanunlarda düzenlenmesinin yerinde olmadığını savunan yazarlar bulunmaktadır. Fakat eski uygulamaya nazaran 2001 yılında Milletlerarası Tahkim Kanunu’nun, 2011 yılında da Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nun yürürlüğe girmesi, bu ihtiyacı büyük ölçüde karşılamıştır. Zira tahkim yargılamasına ilişkin hükümler, eski uygulamaya göre daha birbiri ile örtüşür hale gelmiş ve aynı zamanda yeknesaklaştırılmaya çalışılmıştır123_.

Tahkim yargılaması, Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nun 407 ile 444. maddeleri arasında düzenlenmiştir. Milletlerarası Tahkim Kanunu’nda olduğu gibi tahkime ilişkin ilk maddede (407. madde), tahkim hükümlerinin uygulama alanına yer verilmiştir. Bu hükümler sistematik olarak Milletlerarası Tahkim Kanunu ile örtüşmektedir:

“Bu kısımda yer alan hükümler, 21/6/2001 tarihli ve 4686 sayılı Milletlerarası Tahkim Kanununun tanımladığı anlamda yabancılık unsuru içermeyen ve tahkim yerinin Türkiye olarak belirlendiği uyuşmazlıklar hakkında uygulanır.”

122 _{Bkz. 1. Bölüm, a. Milletlerarası (Uluslararası) Tahkim, bb. Kaynakları.}

B. İRADİ OLUP OLMAMA BAKIMINDAN TAHKİM ÇEŞİTLERİ