Konumuz itibariyle esas olarak, konişmentonun devri vasıtasıyla bu senedin yeni hamili olan kişinin, navlun sözleşmesinde yer verilen tahkim şartı ile bağlı olup olmayacağı incelenecektir. Öncesinde, konişmento ile ilgili genel bilgi verilecektir.
199 AKINCI, s. 96; YAVUZ, Tahkim Sözleşmesi, s. 136.
200 Borç ilişkisinin nispiliği ilkesi, alacaklının hakkını sadece borçluya karşı ileri sürebileceğini ifade
etmektedir. ATLIHAN, s. 974; EREN, s. 18; ERSOY, s. 35; ESEN, s. 10; KARSLI, s. 916;
ŞANLI, s. 775.
Konişmento deniz ticareti hukukuna özgü, malı temsil eden bir kıymetli
evraktır202. Türk Ticaret Kanunu’nun 1228. maddesinde şu şekilde tanımlanmıştır:
“Konişmento, bir taşıma sözleşmesinin yapıldığını ispatlayan, eşyanın taşıyan tarafından teslim alındığını veya gemiye yüklendiğini gösteren ve taşıyanın eşyayı, ancak onun ibrazı karşılığında teslimle yükümlü olduğu senettir.”
Konişmentonun devri halinde tahkim şartının üçüncü kişi hamili bağlayıp bağlamayacağına ilişkin görüşler, hukuk sistemleri açısından farklılık göstermektedir. Bu sebeple Anglo Sakson Hukuku, Kıta Avrupası Hukuku, Türk hukuk sistemi ve Türk usûl hukuku doktrinindeki görüşler kısaca ele alınacaktır.
a. Anglo Sakson Hukuku
Konişmentonun devri durumunda tahkim şartının geçerli olup olmayacağı sorunu, Amerika Birleşik Devletleri’nde genel olarak mahkeme içtihatları ile çözümlenmiştir. Buna göre, konişmentoda“sözleşmeden kaynaklanan bütün
uyuşmazlıklar” şeklinde geniş bir ifadeye yer verilmesi durumunda, çarter partide
bulunan tahkim şartı, senedi devralan bütün üçüncü kişi hamilleri bağlayacaktır203.
Fakat tahkim şartı, sadece donatan ile kiracı arasında ortaya çıkması muhtemel uyuşmazlıkların çözümü için getirilen bir şart ise, bu durumda sözleşmeye sonradan dâhil olan üçüncü kişi hamillerin, bu şart ile bağlı olmaları mümkün değildir. Başka bir ifadeyle konişmento, bir çarter partideki bütün şartlara tabi kılınmışsa, bu haliyle sözleşmede yer alan bir ifade, üçüncü kişi hamilin tahkim şartı ile bağlı olduğu
anlamını taşımayacaktır204.
202 BABAYİĞİT, Sema, Uluslararası Ticarette Kullanılan Belgeler, EÜHFD, Y: 2010, C: XIV, S: 1-2,
s. 203; BAYRAKTAROĞLU-ÖZÇELİK, Gülüm, Konişmentoya Bağlanan Eşya Üzerindeki Ayni Hakka Uygulanacak Hukukun Tespiti, ABD, Y: 66, S: 2, s. 58; ÇAĞA, Tahir/ KENDER, Rayegan, Deniz Ticareti Hukuku, C: II, B: 10, İstanbul 2010, s. 65; DEMİRKIRAN, H. Murat, Taşıyanın Konişmento İçeriğinden Sorumluluğu, İstanbul 2008, s. 9; GÜMAN, s. 171; GÜNER-ÖZBEK,
Meltem Deniz, Yeni Türk Ticaret Kanunu’nda Konişmento ve Konişmentonun İspat Kuvveti,
MÜHF-HAD, C: 18, S: 3, s. 236; KENDER, Rayegân/ ÇETİNGİL, Ergon, Deniz Ticareti Hukuku Temel Bilgiler, B: 11, İstanbul 2009, s. 125; POROY, Reha/ TEKİNALP, Ünal, Kıymetli Evrak Hukuku Esasları, B: 19, İstanbul 2010, s. 335; ŞENER, s. 18; ÜLGEN, Hüseyin/ HELVACI,
Mehmet/ KENDİGELEN, Abuzer/ KAYA, Arslan, Kıymetli Evrak Hukuku, B: 8, İstanbul 2013,
s. 331.
203 ESEN, s. 166.
204ARSLAN/ AYDIN, s. 135; “Production Steel Co v. SS Francois davasında mahkeme, bir
Çarter partideki tahkim şartına atıf yapılmakla beraber, konişmentoda yer verilen bu atfın, açık bir dille yapılması ve üçüncü kişi hamilin bu atfın içeriğine dair yeterli bilgiye sahip olması gerekir.
İngiliz hukukunda ise tahkim şartının, özel bir şekilde düzenlenmesi gerekir. Başka bir ifadeyle tahkim şartı, sözleşmenin diğer şartları gibi değildir. Dolayısıyla konişmentoda yapılan ve çarter partinin bütün şartlarını kapsayacak bir ifadeyle yer verilen atıf, tahkim şartını kapsamaz. Bu durumda tahkim şartı, sonraki hamiller
açısından bir anlam ifade etmeyecektir205.
b. Kıta Avrupası Hukuku
Kıta Avrupası Hukukunda konişmentonun devri halinde tahkim şartına ne olacağı sorunu, Anglo Sakson Hukukuna göre daha nettir. Alman hukukunda konişmentoda çarter partiye yapılan atfın bir anlam ifade edebilmesi için, bu atfın yeterince açık ve anlaşılır olması gerekir. Yapılan atıf ile tahkim şartı, ancak bu durumda, konişmentoyu devralan üçüncü kişi hamiller açısından da geçerli olacaktır.
Fransız hukukunda bu şartın, yeni hamili bağlamayacağı kabul edilmiştir206.
Hollanda hukukunda tahkim şartına yapılan atfın açıkça ifade edilmesi ve İtalyan hukukunda ise konişmentoyu devralan hamilin, tahkim şartına açıkça rıza
göstermesi aranmıştır207.
c. Türk Hukuku
Türk Ticaret Kanunu’nun 1237. maddesine göre, taşıyan ile konişmento hamili arasındaki hukuki ilişkilerde konişmento esas alınır. Bu sebeple, çarter partiye konişmento vasıtasıyla yapılan genel atıf, üçüncü kişi hamiller açısından tahkim
yük sahibini, çarter partinin taraflarının tabi olduğu tahkim şartına tabi kılmak için yeterli olmadığına karar vermiştir.” ESEN, s. 167.
205 ARSLAN/ AYDIN, s. 135;ESEN, s. 168; ŞANLI, s. 776-777. 206 ESEN, s. 169.
şartına geçerlilik kazandırmayacaktır208. Fakat doktrinde bunun tam aksini savunan
görüşler de söz konusudur209.
Doktrinde kabul edilen bir görüşe göre, çarter partiye yapılan atıf, tereddüte yer vermeyecek biçimde açık olmalı ve hamil, tahkim şartının varlığından haberdar olmalıdır. Ancak açıkça atıfta yer verilmesi durumunda, taşıyan ile konişmento hamili
arasında geçerli bir tahkim sözleşmesi kurulabilecek210; başka bir ifadeyle çarter
partideki tahkim şartı, yeni hamil açısından da geçerli olacaktır. Ayrıca bazı hallerde konişmentoda yer alan atıf, belirli bir çarter partiye ve onun içinde yer verilen tahkim şartına yapılmış olabilir. Böyle bir durumun varlığı halinde, atfın açık bir şekilde yapıldığı yönünde yorum yapılarak, tahkim şartının geçerli olarak kabul edilmesi
gerektiği savunulmaktadır211.
Doktrinde benimsenen bir başka görüşe göre, çarter partiye yapılan genel atıf ile veya üçüncü kişi hamilin tahkim şartından haberdar olması yoluyla bu şartın olarak kabul edilebilmesi ve yeni hamili bağlayabilmesi mümkün değildir. Ne şekilde olursa olsun, taraflar arasında kurulan bir tahkim sözleşmesi olacaktır. Tahkim sözleşmesinin kurulabilmesi için, temelde, tarafların rızalarının ve sözleşmenin yapılması yönünde irade beyanlarının bulunması gerekir. Bu sebeple, konişmentonun devri yoluyla yeni hamil olan üçüncü kişi tarafından açıkça rıza gösterilmediği takdirde, sadece çarter partiye yapılan atıf veya yeni hamilin haberdar edilmesiyle, iki taraf arasında geçerli
bir tahkim sözleşmesi kurulmuş olmayacaktır212.
Yargıtay’ın bu konuya ilişkin farklı görüşleri söz konusudur. Bazı kararlarında
yapılan atıfta tahkim şartının açıkça zikredilmesini ararken213, bazı kararlarında çarter
partiye yapılan genel atfın yeterli olacağını214 ve bazılarında ise, üçüncü kişi hamil
208 “Çarter partideki tahkim şartı ‘işbu çarter partiden doğacak ihtilaflar hakem marifetiyle hallolunur’
şeklinde ifade edilmişse, konişmentodaki genel atıf tahkim şartının konişmento hamillerine karşı ileri sürülmesine bizzat engel olacağı ileri sürülmüştür. Zira konişmento hamili ile taşıyan arasındaki ihtilaf, çarter partiye dayanmamaktadır.” GÜMAN, s. 172; ŞANLI, s. 774; ŞENER, s. 103-104.
209 ERTEKİN/ KARATAŞ, s. 48; GÜLTEK, s. 90; KARADAŞ, s. 56.
210 AKINCI, s. 105; ARSLAN/ AYDIN, s. 135;GÜMAN, s. 173; ŞANLI, s. 774. 211 ŞANLI, s. 777; ŞENER, s. 102.
212 ESEN, s. 173; GÜMAN, s. 173; ŞANLI, s. 776.
213 Yrg. 11. HD, 23.05.1995, E. 1995/ 1903, K. 1995/ 4235 (www.legalbank.net).
214 Yrg. 11. HD, 27.02.1997, E. 1996/ 6876, K. 1997/ 754 (ESEN, s. 171-172); “1.2.1995 tarihli
Yargıtay Hukuk Genel Kurulu kararında, TTK 1110. maddesi hükmü gereği taşıyan ile gönderilen arasındaki hukuki ilişkilerde konişmentonun esas tutulacağı, gönderilen konişmentoyu ciro yoluyla
tarafından tahkim şartı kabul edilmediği takdirde, şartın üzeri çizildikten sonra ciro
edilmesi gerektiği yönünde kararlar vermiştir215. Yargıtay’ın konişmentodaki tahkim
şartının, üçüncü kişi hamil tarafından geçerli olup olmayacağı konusundaki görüşü
doktrinde bazı yazarlar tarafından da savunulmaktadır216”.