SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
ÖZEL HUKUK ANABİLİM DALI
ÖZEL HUKUK BİLİM DALI
TAHKİMİN GEÇERSİZLİĞİ
YÜKSEK LİSANS TEZİ
Sümeyye ALTINTAŞ
124233001006
Danışman
Prof. Dr. Ömer ULUKAPI
İÇİNDEKİLER
KISALTMALAR CETVELİ ... xiv
ÖZET ... xvi
ABSTRACT ... xviii
GİRİŞ ... 1
BİRİNCİ BÖLÜM ... 1
TAHKİM VE TAHKİME İLİŞKİN GENEL PRENSİPLER ... 1
I. GENEL OLARAK TAHKİM, TAHKİMİN HUKUKİ NİTELİĞİ, TAHKİMİN OLUMLU VE OLUMSUZ YÖNLERİ ... 1
1. GENEL OLARAK TAHKİM ... 1
A. TAHKİM KAVRAMI ... 2
B. TAHKİM İLE DEVLET YARGISININ KARŞILAŞTIRILMASI ... 5
a. İhtiyari Olup Olmaması Yönünden ... 6
b. Yargılama Usûlünün Belirlenmesi Yönünden ... 6
c. İrade Serbestîsinin Bulunup Bulunmaması Yönünden ... 7
C. TAHKİM DÜZENLEMESİNE İLİŞKİN HUMK İLE HMK DÖNEMİ ARASINDAKİ FARKLILIKLAR... 7
2. TAHKİMİN KURUM OLARAK DEĞERLENDİRİLMESİ ... 10
A. GENEL OLARAK ... 10
B. TAHKİMİN AMAÇSAL AÇIDAN DEĞERLENDİRİLMESİ ... 10
a. Tahkimin Olumlu Yönleri ... 10
b. Tahkimin Olumsuz Yönleri ... 13
C. TAHKİMİN DOĞURDUĞU ETKİ AÇISINDAN DEĞERLENDİRİLMESİ 15 a. Tahkimin Olumlu Etkisi ... 15
3. TAHKİMİN HUKUKİ NİTELİĞİ ... 16
A. TAHKİMİN MADDİ HUKUK SÖZLEŞMESİ OLDUĞU GÖRÜŞÜ ... 16
B. TAHKİMİN USÛL HUKUKU SÖZLEŞMESİ OLDUĞU GÖRÜŞÜ ... 17
C. KARMA GÖRÜŞ ... 19
D. GÖRÜŞÜMÜZ ... 19
II. TAHKİMİN KONUSU VE TAHKİM ÇEŞİTLERİ ... 20
1. TAHKİMİN KONUSU ... 20
2. TAHKİM ÇEŞİTLERİ ... 26
a. Milletlerarası (Uluslararası)Tahkim ... 26
aa. Genel Olarak ... 27
bb. Kaynakları ... 28
1. UNCITRAL Model Kanun ... 28
2. UNCITRAL Tahkim Yönetmeliği (Kuralları) ... 28
3. ICSID Tahkim Kuralları ... 29
4. Milletlerarası Tahkim Kanunu ... 30
b. İç (Ulusal) Tahkim ... 31
aa. Milletlerarası Tahkim Kanunu ... 32
bb. Hukuk Muhakemeleri Kanunu ... 32
B. İRADİ OLUP OLMAMA BAKIMINDAN TAHKİM ÇEŞİTLERİ ... 33
a. Mecburi (Zorunlu) Tahkim ... 33
b. İhtiyari Tahkim ... 35
III. HAKEM SÖZLEŞMESİ ... 36
1. GENEL OLARAK ... 36
2. HAKEM SÖZLEŞMESİNİN HUKUKİ NİTELİĞİ ... 37
4. HAKEM SÖZLEŞMESİ İLE TAHKİM SÖZLEŞMESİNİN
KARŞILAŞTIRILMASI ... 41
IV. TAHKİM SÖZLEŞMESİ, ETKİSİ VE SÖZLEŞMENİN ÜÇÜNCÜ KİŞİLERE TEŞMİLİ ... 42
1. TAHKİM SÖZLEŞMESİ ... 42
A. GENEL OLARAK ... 42
B. TAHKİM SÖZLEŞMESİNİN ÇEŞİTLERİ VE TAHKİM SÖZLEŞMESİNİN BAĞIMSIZLIĞI ... 45
a. Tahkim Sözleşmesinin Çeşitleri ... 45
aa. Müstakil Tahkim Sözleşmesi ... 45
bb. Tahkim Şartı ... 46
b. Tahkim Sözleşmesinin Bağımsızlığı ... 47
C. TAHKİM SÖZLEŞMESİNİN ŞARTLARI ... 49
2. TAHKİM SÖZLEŞMESİNİN ETKİSİ ... 50
A. GENEL OLARAK ... 50
B. TAHKİM İTİRAZINDA BULUNULMASI ... 51
C. TAHKİM İTİRAZINDA BULUNULMAMASI ... 52
3. TAHKİM SÖZLEŞMESİNİN ÜÇÜNCÜ KİŞİLERE TEŞMİLİ ... 52
A. KONİŞMENTONUN DEVRİ ... 53
a. Anglo Sakson Hukuku ... 54
b. Kıta Avrupası Hukuku ... 55
c. Türk Hukuku ... 55
B. ALACAĞIN TEMLİKİ ... 57
a. Anglo Sakson Hukuku ... 58
b. Kıta Avrupası Hukuku ... 59
C. SİGORTACININ HALEFİYETİ ... 61
a. Anglo Sakson Hukuku ... 62
b. Kıta Avrupası Hukuku ... 62
c. Türk Hukuku ... 63
İKİNCİ BÖLÜM ... 65
TAHKİMİN SONA ERMESİ VE TAHKİM SÖZLEŞMESİNİN GEÇERSİZ OLDUĞU HALLER ... 65
I. GENEL OLARAK ... 65
II. TAHKİMİN SONA ERMESİ ... 65
1. UYUŞMAZLIK HAKKINDA NİHAİ KARARIN VERİLMESİ ... 66
2. DAVANIN GERİ ALINMASI ... 66
A. DAVALININ RIZASININ BULUNMASI ... 66
B. DAVALININ RIZASININ BULUNMAMASI ... 67
3. TARAFLARIN ANLAŞMASI ... 68
4. YARGILAMANIN SÜRDÜRÜLMESİNİN GEREKSİZ VEYA İMKÂNSIZ OLMASI ... 69
5. TAHKİM SÜRESİNİN UZATILMAMASI ... 70
6. HAKEM KURULU TARAFINDAN, OYBİRLİĞİ İLE KARAR VERME ŞARTININ YERİNE GETİRİLMEMESİ ... 71
7. TAHKİM AVANSININ YATIRILMAMASI ... 72
8. TARAFLARDAN BİRİNİN TARAF OLMA NİTELİĞİNİ KAYBETMESİ .. 73
III. TAHKİM SÖZLEŞMESİNİN GEÇERSİZLİĞİ ... 74
1. GENEL OLARAK ... 74
2. MADDİ HUKUK BAKIMINDAN GEÇERSİZLİK HALLERİ ... 75
A. SÖZLEŞMENİN GEÇERLİLİK ŞARTLARI ... 75
b. Türk Borçlar Kanunu’nun 27. Maddesine Aykırı Bir Halin Olmaması ... 77
c. Sözleşme Konusunun İmkânsız Olmaması ... 78
d. İrade Beyanlarının Sağlıklı Olması ... 79
e. Muvazaanın Bulunmaması ... 81 B. SÖZLEŞMENİN HÜKÜMSÜZLÜĞÜ ... 81 a. Yokluk ... 82 b. Butlan (Kesin Hükümsüzlük) ... 82 c. İptal Edilebilirlik ... 83 d. Eksiklik ... 84 e. Kısmi Hükümsüzlük ... 85
f. Sürekli Sözleşmelerde Geçersizlik ... 86
3. USÛL HUKUKU BAKIMINDAN GEÇERSİZLİK HALLERİ ... 86
A. TAHKİM SÖZLEŞMESİNE İLİŞKİN ŞARTLARA AYKIRILIK HALİNDE GEÇERSİZLİK ... 86
a. Yazılı Şekil Şartı ... 87
b. Tahkim Sözleşmesinin Konusu ... 92
c. Uyuşmazlığın Belirli Olması ... 94
d. Tahkim İradesinin Açık ve Kesin Olması ... 94
B. USÛL SÖZLEŞMELERİNE İLİŞKİN ŞARTLARA AYKIRILIK HALİNDE GEÇERSİZLİK ... 96
IV. TAHKİMDE İPTAL SEBEPLERİ ... 96
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM ... 97
TAHKİMİN İPTAL DAVASINA KONU OLMASI VE HAKEM KARARLARINA KARŞI BAŞVURULACAK OLAĞAN KANUN YOLLARI 97 I. TAHKİMİN İPTAL DAVASINA KONU OLMASI ... 97
2. İPTAL DAVASI ... 101
A. KAVRAM OLARAK ... 101
B. HAKEM KARARLARININ İPTALİNE KARAR VERİLECEK HALLER . 102 a. TAHKİM SÖZLEŞMESİNİN TARAFLARINDAN BİRİNİN EHLİYETSİZ OLMASI YA DA TAHKİM SÖZLEŞMESİNİN GEÇERSİZ OLMASI ... 104
aa. Taraflardan Birinin Ehliyetsiz Olması ... 104
bb. Tahkim Sözleşmesinin Geçersizliği ... 105
b. HAKEM VEYA HAKEM KURULUNUN SEÇİMİNDE, SÖZLEŞMEDE BELİRLENEN VEYA BU KISIMDA ÖNGÖRÜLEN USÛLE UYULMAMASI ... 106
c. KARARIN TAHKİM SÜRESİ İÇİNDE VERİLMEMESİ ... 110
d. HAKEM VEYA HAKEM KURULUNUN, HUKUKA AYKIRI OLARAK YETKİLİ VEYA YETKİSİZ OLDUĞUNA KARAR VERMESİ ... 113
e. HAKEM VEYA HAKEM KURULUNUN, TAHKİM SÖZLEŞMESİ DIŞINDA KALAN BİR KONUDA KARAR VERMESİ VEYA TALEBİN TAMAMI HAKKINDA KARAR VERMEMESİ YA DA YETKİSİNİ AŞMASI ... 116
aa. Tahkim Sözleşmesi Dışında Kalan Bir Konuda Karar Verilmesi ... 116
bb. Talebin Tamamı Hakkında Karar Verilmemesi ... 117
cc. Yetkinin Aşılması ... 120
f. TAHKİM YARGILAMASININ, USÛL AÇISINDAN SÖZLEŞMEDE VEYA BU YÖNDE BİR SÖZLEŞME BULUNMAMASI HALİNDE, BU KISIMDA YER ALAN HÜKÜMLERE UYGUN OLARAK YÜRÜTÜLMEMESİ VE BU DURUMUN KARARIN ESASINA ETKİLİ OLMASI ... 124
aa. Tahkimin Usûle Uygulanması Gereken Kurallara Göre Yürütülememesi ... 124
bb. Usûle Aykırılığın Kararın Esasına Etkili Olması ... 125
g. TARAFLARIN EŞİTLİĞİ İLKESİNE VE HUKUKİ DİNLENİLME HAKKINA RİAYET EDİLMEMESİ ... 127
aa. Tarafların Eşitliği İlkesine Riayetsizlik ... 127
1. Kavram Olarak Tarafların Eşitliği İlkesi ... 127
2. Eşitlik İlkesine Riayetsizlik Hali ... 128
bb. Hukuki Dinlenilme Hakkına Riayetsizlik ... 129
1. Kavram Olarak Hukuki Dinlenilme Hakkı ... 129
2. Hukuki Dinlenilme Hakkına Riayetsizlik Hali ... 130
h. HAKEM VEYA HAKEM KURULU KARARINA KONU UYUŞMAZLIĞIN TÜRK HUKUKUNA GÖRE TAHKİME ELVERİŞLİ OLMAMASI ... 131
i. KARARIN KAMU DÜZENİNE AYKIRI OLMASI ... 132
C. İPTAL DAVASININ AÇILMASI VE YARGILAMA USÛLÜ ... 133
a. DAVANIN AÇILMASI ... 133
aa. İptal Davasının Tarafları ... 133
bb. Davanın Görüleceği Mahkeme ... 134
cc. İptal Davası Açma Süresi ... 141
dd. İptal Davasında Harç ... 141
ee. İptal Davası Açma Hakkından Feragat... 143
ff. İptal Davası Açılmasının Hakem Kararlarının İcrasına Etkisi ... 144
b. YARGILAMA USÛLÜ ... 145
D. İPTAL DAVASININ SONUÇLARI ... 147
a. MAHKEME TARAFINDAN İPTAL TALEBİNİN KABUL EDİLMESİ ... 147
b. MAHKEME TARAFINDAN İPTAL TALEBİNİN REDDEDİLMESİ ... 148
II. HAKEM KARARLARINA KARŞI BAŞVURULACAK OLAĞAN KANUN YOLU: TEMYİZ... 148
1. GENEL OLARAK ... 148
2. İPTAL KARARLARININ TEMYİZİ ... 149
B. İPTAL KARARLARININ TEMYİZİ ... 150
a. Genel Olarak ... 150
b. Temyiz Sebepleri ... 152
c. Temyiz Yoluna Başvurulması ... 154
aa. Temyiz Süresi ... 154
bb. Temyiz Talebinde Bulunabilecek Kişiler ... 155
cc. Temyiz Başvurusu ve Dilekçenin Verilmesi ... 158
1. Temyiz Dilekçesinin Verilmesi... 158
2. Dilekçenin Karşı Tarafa Tebliğ Edilmesi ... 159
dd. Temyiz İncelemesi ... 161
ee. İnceleme Sonucu Verilen Karar ... 164
1. Onama Kararı Verilmesi ... 165
A. Onama Kararının Mahkeme Kararına Etkisi ... 165
B. Onama Kararının Hakem Kararına Etkisi ... 166
2. Bozma Kararı Verilmesi ... 168
A. Bozma Kararının Mahkeme Kararına Etkisi ... 168
a. Mahkemenin Bozma Kararına Uyması ... 168
b. Mahkemenin Bozma Kararına Direnmesi ... 171
B. Bozma Kararının Hakem Kararına Etkisi ... 173
3. Düzelterek Onama Kararı Verilmesi ... 174
A. Düzelterek Onama Kararının Mahkeme Kararına Etkisi ... 174
B. Düzelterek Onama Kararının Hakem Kararına Etkisi ... 175
ff. Hükmün İcrasına Etkisi ... 175
1. Temyiz Yoluna Başvurulmasının Hükmün İcrasına Etkisi ... 175
C. TEMYİZ EDİLEN KARARA KARŞI BAŞVURULABİLECEK BİR YOL:
KARAR DÜZELTME YOLU ... 177
3. HAKEMLERİN KENDİ KARARLARINDAN DİRENME KARARI VERİP VEREMEYECEKLERİ MESELESİNİN İRDELENMESİ ... 179
III. HAKEM KARARLARINA KARŞI BAŞVURULACAK OLAĞANÜSTÜ KANUN YOLU: YARGILAMANIN İADESİ... 183
1. GENEL OLARAK ... 183
2. YARGILAMANIN İADESİ ... 184
A. KAVRAM OLARAK YARGILAMANIN İADESİ ... 184
B. HAKEM KARARLARINA KARŞI YARGILAMANIN İADESİ SEBEPLERİ ... 185
C. YARGILAMANIN İADESİ YOLUNA BAŞVURULMASI ... 187
a. Yargılamanın İadesini İsteme Süresi ... 187
b. Talepte Bulunabilecek Kişiler ... 188
c. Başvurunun Yapılacağı Mahkeme ... 190
d. Mahkemeye Dilekçenin Verilmesi ... 191
D. İNCELEME YAPILMASI VE KARAR VERİLMESİ ... 192
E. VERİLEN KARARIN HÜKMÜN İCRASINA ETKİSİ ... 193
IV. ANAYASA MAHKEMESİ’NE BİREYSEL BAŞVURUDA BULUNULMASI ... 195
1. GENEL OLARAK ... 195
2. KAVRAM OLARAK BİREYSEL BAŞVURU ... 196
3. BİREYSEL BAŞVURUNUN ŞARTLARI ... 197
4. BİREYSEL BAŞVURUDA BULUNULMASI ... 201
5. BAŞVURU TALEBİNİN İNCELENMESİ ... 202
B. ESASA İLİŞKİN İNCELEME YAPILMASI ... 203
6. İNCELEME SONUCU VERİLECEK KARAR ... 204
V. AVRUPA İNSAN HAKLARI MAHKEMESİ’NE BAŞVURUDA BULUNULMASI ... 206
1. GENEL OLARAK ... 206
2. BAŞVURUNUN ŞARTLARI ... 207
3. BAŞVURUDA BULUNULMASI ... 209
4. BAŞVURU TALEBİNİN İNCELENMESİ ... 210
A. KABUL EDİLEBİLİRLİK ŞARTLARININ İNCELENMESİ ... 210
B. ESASA İLİŞKİN İNCELEME YAPILMASI ... 212
5. İNCELEME SONUCU VERİLECEK KARAR ... 212
SONUÇ ... 214
KISALTMALAR CETVELİ
ABD : Ankara Barosu Dergisi
AİHM : Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi
AYD : Anayasa Yargısı Dergisi
AYM : Anayasa Mahkemesi
B. : Baskı
BATİDER : Banka ve Ticaret Hukuku Dergisi
Bkz. : Bakınız
C. : Cilt
DEÜHFD : Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi
dn. : dipnot
EÜHFD : Erzincan Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi
GKHK : Gayrimenkul Kiraları Hakkında Kanun
GÜHFD : Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi
HAD : Hukuk Araştırmaları Dergisi
HD. : Hukuk Dairesi
HGK : Hukuk Genel Kurulu
HMK : Hukuk Muhakemeleri Kanunu
HUKAB : Hukuk Adamları Birliği
ICSID : International Center for Settlement Of Investment Disputes (Uluslararası Yatırım Anlaşmazlıklarının Çözüm Merkezi)
İBD : İstanbul Barosu Dergisi
İBGK : İçtihadı Birleştirme Genel Kurulu
İİK : İcra İflas Kanunu
İÜHFD : İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi
İYUK : İdari Yargılama Usûlü Kanunu
m. : madde
MHB : Milletlerarası Hukuk ve Milletlerarası Özel Hukuk Bülteni
MK : Medeni Kanun
MTK : Milletlerarası Tahkim Kanunu
MÜHF : Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi
RG : Resmi Gazete
s. : sayfa
S. : Sayı
TBBD : Türkiye Barolar Birliği Dergisi
TBK : Türk Borçlar Kanunu
TCK : Türk Ceza Kanunu
THD : Terazi Hukuk Dergisi
TKHK : Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun
TNBHD : Türkiye Noterler Birliği Hukuk Dergisi
UNCITRAL : United Nations Commission on International Trade Law (Birleşmiş Milletler Milletlerarası Ticaret Hukuku Komisyonu)
V : Volume (Cilt)
vd. : ve devamında
Y. : Yıl
Yrg : Yargıtay
YD : Yargıtay Dergisi
ÖZET
Mahkeme yargılamasına bir alternatif olarak ortaya çıkan tahkim, son yıllarda uygulaması artan bir çözüm yoludur. İç hukuk sistemimiz açısından da son derece yeni olan bu kurum, uluslararası hukukun yanı sıra hukukumuzda da kendine yer bulmuştur.
Tahkimin geçersizliğinin anlatıldığı bu çalışmada, ilk olarak tahkim kurumuna genel olarak yer verilmiş; ikinci bölümde tahkimin geçersizliği ele alınmış ve üçüncü bölümde ise tahkim yargılaması sonucu verilen karara karşı gidilebilecek kanun yollarına yer verilmiştir.
İlk bölümde tahkim genel olarak incelenmiş ve nasıl bir prosedüre tabi olduğuna yüzeysel bir şekilde yer verilmiştir. İkinci bölümde tahkim yargılamasının sona erme biçimlerine ve tahkim sözleşmesinin maddi hukuk ve usûl hukuku bakımından geçersiz olduğu haller anlatılmıştır.
Çalışmamızda esas olarak son bölümde ele alınan konumuz, hakem kararlarına karşı gidilebilecek bir yol olan ve iç hukuk sistemimize yeni girmiş olan iptal davasıdır. İç hukukumuzda kişiler uyuşmazlık halinde tahkime başvurdukça, bu davanın açılma oranı da artacaktır. Bu sebeple çalışmamızda üçüncü bölümde özellikle bu dava üzerinde durulmuş ve bu dava sonucu verilen kararın hangi kanun yollarına götürülebileceği incelenmiştir. Hakem kararlarına karşı başvurulabilecek bir yol olan iptal davasına yer verilmiş, devamında temyiz, yargılamanın iadesi, Anayasa Mahkemesi’ne bireysel başvuru ve Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’ne bireysel başvuru incelenmiştir.
ABSTRACT
Arbitration which comes in view as an alternative judgment to court is a dispute resolution and has developed its practice in our country during the recent years. Arbitration is extremely young in terms of practice in our national law. As well as internetional law, arbitration has been implemented in our national law.
This thesis issue is invalidty of arbitration. First of all, arbitration has involved generally with the main lines and then, in the second part invalidity of arbitration has been explained. In the third part, legal remedy which can appeal towards arbitrament has been explained.
In the first part, arbitration and characteristics of arbitration has been evaluated all in all. In the second part, ending forms of arbitration judgment, invalidity cases of arbitration in terms of substantive law and procedural law has been examined.
Our thesis issue in the last part is action for nullity which has been a legal remedy towards arbitrament and a young practice in our national law. As parties contract arbitration agreement for disputes, action for nullity has been sued much more. So, in third part of our thesis has been dwelled on this issue and arbitrament which apply to appeal has been examined. In the other words, action for nullity, appeal, revision of decision, revision of judgment and individual application to Supreme Court and European Court of Human Rights has been examined in terms of arbitrament.
Uluslararası hukukta çeşitli sebeplerle, mahkemeler tarafından yerine getirilen yargılama faaliyetinin gerçekleştirilmesinin ve adaletin sağlanmasının başka yollarla da mümkün olabileceği gün geçtikçe daha fazla kabul görmektedir.
Özellikle uluslararası hukukta uygulanma eğilimi artan ve iç hukuk sistemlerine de yerleşen tahkim, arabuluculuk ve doğrudan görüşme gibi müesseselerin gördüğü ilgi, gün geçtikçe artmaktadır. Mahkemeler dışında uygulama alanı bulan bu müesseseler, alternatif uyuşmazlık çözüm yolları olarak adlandırılmaktadır.
Mahkemelere bir alternatif amacıyla ortaya çıkan tahkimin incelenmesindeki amaç, ülkemizde artmaya başlayan uygulaması ve usûl hukuku açısından inkâr edilemeyecek olan yeri ve önemidir. Tahkim taraflar arasındaki uyuşmazlıkların, yine tarafların seçtiği hakemlerce görülmesini konu alan ve bu yönüyle mahkemelerde yapılan yargılamaya büyük oranda benzer nitelik taşıyan bir kurumdur.
Bazı yazarlara göre alternatif uyuşmazlık çözüm yolları arasında değerlendirilen, bazılarına göre ise bunların da dışında bir yargılama metodu olarak kabul edilen tahkim ve esas itibariyle, tahkimin ve tahkim sözleşmesinin geçersizliği ele alınacaktır. Bunun yanı sıra, Hukuk Muhakemeleri Kanunu ile iç hukuk sistemimize yeni giren iptal davası ve iptal davası sonucu verilen karara karşı başvurulabilecek kanun yollarına yer verilecektir.
Birinci bölümde, tahkim müessesesinden bahsedilecek ve bu bölümde, tahkim müessesesi genel hükümleri itibariyle incelenecektir. İkinci bölümde, tahkimin ve tahkim sözleşmesinin maddi hukuk ve usûl hukuku bakımından geçersizliği incelenecektir. Geçersizlik, maddi hukuka ve usûl hukukuna bakan yönüyle ayrıntılı bir şekilde Yargıtay kararları ışığında incelenecektir. Son olarak üçüncü bölümde ise; tahkimde iptal davası başlığı altında, usûl hukuku sistemimiz bakımından yeni bir uygulama olan iptal davasına ilişkin hükümlere yer verilerek milletlerarası tahkimdeki
uygulaması ile karşılaştırmalı olarak incelenecek; bunun yanı sıra, hakem kararlarına karşı başvurulabilecek yollara geniş kapsamlı olarak yer verilecektir. Sonuç bölümünde ise doktrindeki görüşlerin ve kanun hükümlerinin uygulama alanına ilişkin bir değerlendirme yapılacaktır.
TAHKİM VE TAHKİME İLİŞKİN GENEL PRENSİPLER
I. GENEL OLARAK TAHKİM, TAHKİMİN HUKUKİ NİTELİĞİ, TAHKİMİN OLUMLU VE OLUMSUZ YÖNLERİ
1. GENEL OLARAK TAHKİM
Anayasamızın 9. maddesine göre yargı yetkisi, Türk milleti adına bağımsız mahkemelere aittir. Bu hüküm ile mahkemelerin yargılama faaliyetini yerine getirme
görevi, Anayasa ile düzenleme altına alınmıştır1.
1 ALBAYRAK, Hakan, Tahkimde Kanun Yolları, THD, Şubat 2008, S: 18, s. 28; ANSAY, Sabri
Şakir, Hukuk Yargılama Usûlleri, B: 7, Ankara 1960, s. 404; ARSLAN, Ramazan, Hukuk
Muhakemeleri Kanunu’nun Tahkime İlişkin Hükümleri, X. Milletlerarası Tahkim Semineri, Ankara 2012, s. 24; BİLGE, Necip, Medeni Yargılama Hukuku Dersleri, B: 2, Ankara 1967, s. 642;
ÇAVUŞOĞLU, Ahmet Erdinç, Telekomünikasyon Hizmetlerine İlişkin İmtiyaz Sözleşmelerinden
Doğan Uyuşmazlıklarda Tahkim, Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul 2007, s. 77; DAYINLARLI, Kemal, Hakem Kararlarının Bozulması Sebepleri, Prof. Dr. Ernst E. Hirsch’in Hatırasına Armağan, Ankara 1986, s. 775; DAYINLARLI, Kemal, HUMK’ta Düzenlenen İhtiyari İç Tahkim, B: 2, Ankara 2004, s. 1; DOST, Süleyman, Yabancı Yatırım Uyuşmazlıkları ve ICSID Tahkimi, B: 1, Ankara 2006, s. 5; ERKAN, Mustafa, Tahkim Şartının Ayrılabilirliği Prensibinin Asıl Sözleşmenin Yokluğu Durumunda Değerlendirilmesi, GÜHFD, C: 17, Y: 2013, S: 1-2, s. 536; ERTEKİN, Erol/ KARATAŞ, İzzet, Uygulamada İhtiyari Tahkim ve Yabancı Hakem Kararlarının Tenfizi Tanınması, Ankara 1997, s. 39; GÜLTEK, Şule, Milletlerarası Tahkim Kanunu Uyarınca İptal Davası, Yüksek Lisans Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir 2011, s. 5; KARAFAKİH, İsmail Hakkı, Hukuk Muhakemeleri Usûlü Esasları, Ankara 1952, s. 275; KORKMAZ, Ramazan, Medeni Usûl Hukuku Açısından Anayasa Mahkemesi’ne Bireysel Başvuru, B: 1, İstanbul 2014, s. 154; MUTLAY, Faruk Barış, Bireysel İş Hukukunda Tahkim, Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul 2006, s. 6; ÖNEN, Ergun, Medeni Yargılama Hukuku, Ankara 1979, s. 350; ÖZBAY, İbrahim, Hakem Kararlarının Temyizi, Ankara 2004, s. 31; SARISÖZEN, M. Serhat, Medeni Usûl Hukukunda Tahkim Yargılaması, B: 1, İstanbul 2005, s. 5; ŞENSÖZ, Ebru, Milletlerarası Tahkim Kanunu’nda Hakem Kararlarına Karşı Başvurulacak Kanun Yolları “Hakem Kararlarının İptali”, Yüksek Lisans Tezi, Galatasaray Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul 2004, s. 8;
TAŞKIN, Âlim, Hakem Sözleşmeleri, B: 2, Ankara 2005, s. 2; TÜREL, Erol, Tahkim Yargılaması,
İBD, C: 78, Y: 2004, S: 2, s. 561; TÜREL, Erol, Tahkim Yargılaması ve İlgili Mevzuat, İstanbul 2004, s. 5; YAKIN, Merve, Yerli ve Yabancı Profesyonel Futbolcu Alacaklarından Doğan Uyuşmazlıkların Tahkim Yolu İle Çözümü, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul 2011, s. 8; YEŞİLIRMAK, Ali, Türkiye’de Ticari Hayatın ve Yatırım Ortamının İyileştirilmesi İçin Uyuşmazlıkların Etkin Çözümünde Doğrudan Görüşme, Arabuluculuk, Hakem-Bilirkişilik ve Tahkim: Sorunlar ve Çözüm Önerileri, B: 1, İstanbul 2011, s. 73; YILMAZ,
Ejder, Tahkim Hukukuna Genel Giriş ve Ülkemizdeki Gelişimi (Makaleler), C: 2, Ankara 2014, s.
Yargılama yetkisinin mahkemelere ait olduğunun düzenlenmesi, istisnai hallerin bulunmayacağını göstermez. Dünya genelinde teknoloji hızla ilerlediği gibi, hukuk sistemleri de bu hızlı değişimlere ayak uydurmakta ve mahkemelerin yargılama faaliyetinin yanı sıra, alternatif uyuşmazlık çözüm yolları ortaya çıkmaktadır.
Arabuluculuk, uzlaşma ve doğrudan görüşme gibi alternatif uyuşmazlık çözüm yolları arasında değerlendirilen kurumların yanı sıra tahkim de mahkemelerin yargılamasına bir alternatif olarak ülkelerin hukuk sistemlerinde yerini almıştır. Tahkim uygulamasının yaygınlaşması ile ülkeler de hukuk sistemlerinde tahkime ilişkin düzenlemeler yapma yoluna gitmişlerdir.
A. TAHKİM KAVRAMI
Kavram olarak tahkim; tarafların, üzerinde irade serbestîlerinin bulunduğu mevcut veya muhtemel bir uyuşmazlık halinde devletin resmi organı olan mahkemeler
yerine, kendi aralarında belirledikleri hakeme gitme amacıyla yaptıkları anlaşmadır2.
2 AKINCI, Ziya, Milletlerarası Tahkim, B: 3, İstanbul 2013, s. 3; AKINCI, Ziya, Uyuşmazlıkların
Çözüm Yolu Olarak Tahkim, Hukuk Kurultayı, Ankara 2000, s. 108; AKYOL, Şener, Milletlerarası Tahkim (Sorunlar-Çözümler-Öneriler), Prof. Dr. M. Kemal Oğuzman’ın Anısına Armağan, İstanbul 2000, s. 57; ALANGOYA, H. Yavuz/ YILDIRIM, M. Kamil/ DEREN-YILDIRIM, Nevhis, Medeni Usûl Hukuku Esasları, B: 8, İstanbul 2011, s. 595; BALCI, Muharrem, İhtilafların Çözüm Yolları ve Tahkim, B: 1, İstanbul 1999, s. 103; BAŞAKLAR, Emin, Devletin Taraf Olduğu Hakem Davalarında Yargıtay İncelemesi, ABD, Y: 1971, S: 5, s. 625; BİLGE, s. 644; BİLGE, Necip/
ÖNEN, Ergun, Medeni Yargılama Hukuku Dersleri, Ankara 1978, s. 744; ÇAVUŞOĞLU, s. 76; ÇELİKEL, Aysel/ NOMER, Ergin, Devletler Hususi Hukuku (Çözümlenmiş Örnek
Olaylar-Seçilmiş Mahkeme Kararları), B: 11, İstanbul 2013, s. 304; DAYINLARLI, s. 775; DAYINLARLI, İç Tahkim, s. 2; DAYINLARLI, Kemal, Tahkim Nedir ve Tahkimin Faydaları Nelerdir?, İNTES İç Tahkim ve Uygulamaları (IVXX. Çözüm Arama Konferansı, Ankara 2013, s. 22; DOĞAN, Vahit, Milletlerarası Özel Hukuk, B: 2, Ankara 2013, s. 127; ERCAN, İsmail, Medeni Usûl Hukuku, B: 9, İstanbul 2014, s. 479; ERKAN, Mustafa, Milletlerarası Tahkimde Yetki Sorunları, Ankara 2013, s. 23; ERKAYA, Gözde, International Commercial Arbitration Procedural Matters “Autonomy Principle”, Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi Avrupa Topluluğu Enstitüsü, İstanbul 2007, s. 9; ERTAN, Kerem, Deniz Hukukunda Londra’da Tahkim, B: 1, İstanbul 2011, s. 1; ERTEKİN/
KARATAŞ, s. 30; ERTEN, Rifat, Milletlerarası Ticari Tahkim Hukukunda Geçici Hukuki Koruma
Önlemleri, B: 1, Ankara 2010, s. 1; GENÇCAN, Ömer Uğur, 6100 Sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu Yorumu, Ankara 2013, s. 1352; GÖRGÜN, L. Şanal/ KODAKOĞLU, Mehmet, Medeni Usûl Hukuku, B: 2, s. 359; GREENBERG, Simon/ KEE, Christopher/ WEERAMONTRY, J.
Romesh, International Commercial Arbitration, New York 2011, s. 2; HELVACI, Mehmet,
Anonim Ortaklık Genel Kurul Kararlarının İptali Davalarının Tahkim Yargılamasına Uygunluğu Üzerine Düşünceler, II. Uluslararası Özel Hukuk Sempozyumu “Tahkim”, İstanbul 2009, s. 179;
HUYSAL, Burak, Milletlerarası Ticari Tahkimde Tahkime Elverişlilik, İstanbul 2010, s. 7; KALPSÜZ, Turgut, Tahkim Anlaşması, Bilgi Toplumunda Hukuk, Ünal Tekinalp’e Armağan, C:
II, İstanbul 2003, s. 1028; KAPLAN, Yavuz, Uluslararası Tahkim, Türkiye Açısından Yeni Gelişmeler ve Önemi, İBD, C: 77, Y: 2003, S: 3, s. 577-578; KARADAŞ, İzzet, 6100 Sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nda Düzenlenen Ulusal (İç) Tahkim, B: 1, Ankara 2013, s. 22;
Ayrıca tahkim, mahkemeler tarafından denetlenmektedir ve hakemlerin verdiği kararlar, mahkeme kararı gibi kesin hüküm oluşturur. Hakem yargılaması sonucunda
verilen kararlar mahkeme kararlarında olduğu gibi, icra edilebilir niteliktedir3.
Tahkimin yukarıda verilen tanımı dışında, bazı yazarlar tarafından4 daha farklı
bir tanım kabul edilmiş ve bu, tahkim yargılamasının belirtilenden daha farklı bir niteliğe sahip olduğu yorumunun yapılmasına yol açmıştır:
Uluslararası Ticari Uyuşmazlıkların Çözüm Yolu Olarak Tahkim, Yüksek Lisans Tezi, Çağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Mersin 2012, s. 4; KARSLI, Abdürrahim, Medeni Muhakeme Hukuku, B: 3, İstanbul 2012, s. 905; KESKİN, Bayram, Kamu Hizmetinin Görülmesine İlişkin Sözleşmeler ve Bu Sözleşmelerden Doğan Uyuşmazlıkların Tahkim Yoluyla Çözümü, Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara 2006, s. 139; KILIÇ, Halil, 6100 Sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu, C: II, B: 1, Ankara 2011, s. 2996; KİRAZ, Taylan
Özgür, 6100 Sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu ile Getirilen Yenilikler, B: 1, Ankara 2012, s. 83; KONURALP, Cengiz Serhat, Alternatif Uyuşmazlık Çözüm Yolları: Tahkim, Doktora Tezi,
İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul 2011, s. 126; KORAL, Rabi, İç Hukukumuzda Tahkim, İÜHFD, C: 13, İstanbul 1947, S: 1, s. 1042; KORAL, Rabi, Yeni ve Eski Hukukumuzda Tahkim, İÜHFD, C: 13, İstanbul 1947, S: 1, s. 193; KURU, Baki, Hukuk Muhakemeleri Usûlü, C: VI, B: 6, İstanbul 2001, s. 5875; KURU, Baki/ ARSLAN, Ramazan/
YILMAZ, Ejder, Medeni Usûl Hukuku, B: 25, Ankara 2014, s. 779; MUŞUL, Timuçin, Medeni
Usûl Hukuku, B: 3, Ankara 2012, s. 651; NARMANLIOĞLU, Ünal, Toplu İş İlişkileri, B:2, İstanbul 2013, s. 513; NOMER, Ergin, Devletler Hususi Hukuku, B: 19, İstanbul 2011, s. 520;
ODYAKMAZ, Zehra, İdari Uyuşmazlıklarda Alternatif Çözüm Yolları (Türk Mevzuatı ve
Uygulamaları), Uyuşmazlıkların Alternatif Çözüm Yolları Sempozyumu, Ankara 2006, s. 68;
ÖNEN, s. 349; ÖZBAY, s. 30; ÖZTEK, Selçuk, Ulusal Tahkimde Uygulanacak Yargılama Usûlü,
Tahkim Sempozyumu No: 2, İstanbul 2009, s. 339; PEKCANITEZ, Hakan/ ATALAY, Oğuz/
ÖZEKES, Muhammet, Medeni Usûl Hukuku, B: 14, Ankara 2013, s. 1064; POSTACIOĞLU, İlhan E., Medeni Usûl Hukuku Dersleri, B: 5, İstanbul 1970, s. 641; RUHİ, Ahmet Cemal,
Sözleşmeler Hukuku, C: II, B: 2, Ankara 2013, s. 1923; SÜLEYMANLI, Server, Azerbaycan Hukukunda Ticari Tahkim (Türk Hukuku ile Mukayeseli Olarak), Journal of Qafqaz University, Y: 2007, S: 20, s. 4; TAŞKIN, s. 7; TEKİNALP, Gülören/ NOMER, Ergin/ ODMAN-BOZTOSUN,
Ayşe, Private International Law in Turkey, The Netherlands 2012, s. 215; TUNCAY, Ahmet, Türk
Hukuk Sisteminde Tahkim Mevzuatı, International Conference on Eurasian Economies, İstanbul 2013, s. 879; ULUKAPI, Ömer, Medeni Usûl Hukuku, B: 1, Konya 2014, s. 515; ÜSTÜNDAĞ,
Saim, Medeni Yargılama Hukukunda Kanun Yolları ve Tahkim, B: 2, İstanbul 1971, s. 99; YAVUZ, Cevdet, Türk Hukukunda Tahkim Sözleşmesi ve Tabi Olduğu Hükümler, II. Uluslararası Özel
Hukuk Sempozyumu “Tahkim”, İstanbul 2009, s. 133; YEĞENGİL, Rasih, Tahkim, İstanbul 1974, s. 94; YEŞİLIRMAK, s. 58; YILDIRIM, Murat, Uluslararası Vergi Hukukunda Tahkim, B: 1, İstanbul 2010, s. 1; YILMAZ, Tahkim, s. 1175; YILMAZ, Ejder, Hukuk Muhakemeleri Kanunu Şerhi, B: 2, Ankara 2013, s. 1713; YILMAZ, Halil, s. 76; YILMAZ, Zekeriya, Hukuk Muhakemeleri Kanunu ve Getirdiği Yeni Hükümler, B: 1, Ankara 2012, s. 753.
3 BERKİN, Necmettin M, Medeni Usûl Hukuku Esasları, İstanbul 1969, s. 230; ERTEN, s. 5;
ESENDAL, s. 23; KARSLI, s. 905; KOÇ, Emel, Hukuk Muhakemeleri Kanunu Tasarısı’nda
Tahkim, Hukuk Gündemi Dergisi, Y: 2007, S: 8, s. 83; ÖZBAY, s. 50; PEKCANITEZ/ ATALAY/
ÖZEKES, s. 1064; TANRIBİLİR, Feriha Bilge/ ŞİT, Banu, Milletlerarası Tahkim Müessesesi ve
Yeni Milletlerarası Tahkim Kanunu, Prof. Dr. Ergin Nomer’e Armağan, MHB, Y: 2002, S: 2, s. 827;
YILMAZ, Ejder, Hakem Kararlarının Temyizi ve İptali, Milletlerarası Tahkim Semineri, Ankara
2009, s. 111.
4 DEREN-YILDIRIM, Nevhis, Tahkimin Olumlu ve Olumsuz Yönleri, ABD, Y: 2002, S: 4, s. 37;
“Tahkim, taraflar arasındaki bir hukuki uyuşmazlığın devlet mahkemelerine giden yolun kapanması şartı ile özel üçüncü kişiler tarafından halledilmesidir5.”
Tahkim için getirilen bu tanım, tahkimin işlevini tam olarak yansıtmamaktadır. Zira Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nda düzenlenen ihtiyari tahkim bakımından,
‘mahkemeye giden yolun kapanması’ gibi bir şart söz konusu değildir. Hakeme yapılan
başvuru, mecburi tahkim hariç, tarafların iradesi dâhilindedir6.
Doktrinde tahkim yargılamasına ilişkin olarak, bazı yazarlar7 tarafından hakem
mahkemesi tabiri kullanılmakta ve şu şekilde tanımlanmaktadır: “ Hakem
mahkemeleri, özel hukuka ilişkin uyuşmazlıklar hakkında tarafların anlaşması sonunda devlet mahkemelerinin yerine karar vermek üzere kurulmuş özel mahkemelerdir8”. Bunun sebebi, hakem kararlarının kesin hüküm niteliği taşıması ve
mahkeme kararları gibi icra edilebilir nitelikte olmasıdır9. Ayrıca “hakem
mahkemeleri” kullanımı veya uyuşmazlığın çözümü için tarafların anlaşarak hakeme
gitmesi, devlet mahkemelerinin yargı yetkisine herhangi bir kısıtlama
getirmemektedir. Dolayısıyla taraflara uyuşmazlığın çözümü için tahkime gitme
serbestîsinin tanınması, mahkemelerin bu yetkisine müdahale olarak
5 ALANGOYA, H. Yavuz, Medeni Usûl Hukukumuzda Tahkimin Niteliği ve Denetlenmesi, İstanbul
1973, s. 4; DEREN-YILDIRIM, Nevhis, UNCITRAL Model Kanunu ve Milletlerarası Tahkim Kanunu Çerçevesinde Milletlerarası Tahkimin Esaslı Sorunları, İstanbul 2004, s. 17.
6 AKINCI, s. 5; KURU, s. 5918.
7 ALANGOYA, H. Yavuz, Medeni Usûlün Amacı ve Sosyal Karakteri Açısından Hukuk
Muhakemeleri Kanunu Tasarısı’nın Bazı Hükümlerinin Değerlendirilmesi, Medeni Usûl ve İcra-İflas Hukukçuları Toplantısı V (Hukuk Muhakemeleri Kanunu Tasarısı Değerlendirmesi), Ankara 2006, s. 51; ALANGOYA, Tahkimin Niteliği, s. 1; ALANGOYA/ YILDIRIM/ DEREN-YILDIRIM, s. 609; BİRSEL, Mahmut T, Milletlerarası Tahkim Sözleşmeleri (Arbitration Conventions) ve İki Taraflı Yatırım Anlaşmalarının Türk Tahkim Hukuku Üzerindeki Etkileri, Prof. Dr. Ali Bozer’e Armağan, Ankara 1998, s. 505; DEREN-YILDIRIM, Nevhis, Objektif Açıdan Tahkime Elverişlilik, Prof. Dr. Yavuz Alangoya’ya Armağan, İstanbul 2007, s. 49; GÖRGÜN/ KODAKOĞLU, s. 358;
KAPLAN, Uluslararası Tahkim, s. 578-579; KARSLI, s. 905; KURU, s. 5875; KURU/ ARSLAN/ YILMAZ, s. 779; PEKCANITEZ/ ATALAY/ ÖZEKES, s. 1064; SARISÖZEN, s. 4; TAŞKIN,
s. 7; TUNCAY, s. 879; YILMAZ, Tahkim, s. 1176-1177; YILMAZ, Halil, s. 79.
8 KARSLI, s. 905; PEKCANITEZ/ ATALAY/ ÖZEKES, s. 1064.
9 “3887 sayılı kanuna dayanarak verilen hakem kararları Humk’un 536. maddesi uyarınca temyiz
müddeti geçip, mahkeme reisi ya da hâkim tarafından tasdik olunmadıkça icra edilemez.” Yrg. İBGK, 29.05.1957, E. 1953/ 3, K. 1957/ 17 (www.kazanci.com.tr); ERMENEK, İbrahim, Hakem Yargılamasında Bağlantılı Davalar, Prof. Dr. Hakan Pekcanıtez’e Armağan, C: II, İzmir 2015, s. 1226.
görülmemelidir10. Fakat doktrinde kanun yolları bakımından bunun aksi yönünde
görüşleri savunan yazarlar da bulunmaktadır11.
B. TAHKİM İLE DEVLET YARGISININ KARŞILAŞTIRILMASI Kanunda yer verilen “hakem kararlarının mahkeme tarafından denetleneceği” ibaresinden, hakem kararlarına müdahale edilebileceği sonucu çıkarılmamalıdır. Hakemler açısından da, hâkimlerde olduğu gibi bağımsızlık ve tarafsızlık gibi ilkeler
söz konusudur12.
Tahkim yargısı ile mahkeme yargısı birbirine benzer özelliklere sahip olmakla birlikte (hakem kararlarının da mahkeme kararlarında olduğu gibi kesin hüküm teşkil
etmesi13) birbirlerinden ayrıldıkları yönleri de mevcuttur. Aşağıda iki yargılama
şeklinin birbirinden farklı olan yönlerine yer verilecektir14.
10 KARADAŞ, s. 25; PEKCANITEZ/ ATALAY/ ÖZEKES, s. 1064.
11 “..Mahalli ilişkiler açısından tahkim, devlet yargısı ile rekabet eden ve devletin korumak istediği
menfaatleri ve kişileri tehdit edebilecek bir kurumdur. Bu sebeple tahkimin devlet yargısına tabi olmasının yararları açıktır”. AYCAN, Saim Onur, Milletlerarası Ticari Tahkim Milletlerarası
Hakem Kararlarına Karşı Kanun Yolları (Özellikle Esasa Uygulanan Hukukun Yargısal Denetimi), ABD, Y: 1997, S: 3, s. 64.
12 PEKCANITEZ/ ATALAY/ ÖZEKES, s. 1064.
13 “Hakem kararları kazai karar niteliğini taşıdığından böyle bir kararın sonradan değiştirilmesi imkanı
yoktur. İkinci karar geçerli değildir.” Yrg. 11. HD, 29.04.1974, E. 1974/ 1523, K. 1974/ 1470 (www.kazanci.com.tr); AKINCI, s. 247; ALANGOYA, Tahkimin Niteliği, s. 26; BELEN,
Herdem, Kat Mülkiyetinde Yönetim Planına Tahkim Şartı Konulması ve Bundan Doğan Hukuksal
Sonuçlar, Prof. Dr. M. Kemal Oğuzman’ın Anısına Armağan, İstanbul 2000, s. 207; BİÇKİN, İnci, Hakem Sözleşmesi ve Hakem Yargılaması, TBB Dergisi, Y: 2006, S: 67, s. 389; ERDOĞAN, Feyiz, Uluslararası Hukuk ve Tahkim, B: 1, Ankara 2004, s. 31; ESENDAL, s. 40; GÜLTEK, s. 14;
KARAFAKİH, s. 285; KARAZİNCİR, s. 4; KURU/ ARSLAN/ YILMAZ, s. 792; “Gerek
Yargıtay kararlarında, gerekse doktrinde hakem kararlarının kesin hüküm niteliği taşıdığı kabul edilmektedir.” ÖZBAY, İbrahim, Hakem Kararlarının Kesin Hüküm Teşkil Etmesi, Prof. Dr. Ergun Önen’e Armağan, İstanbul 2003, s. 281-282; ÖZBAY, s. 50; ÖZDAMAR, s. 837; ÖZSUNAY,
Ergun, Uluslararası Ticari Tahkimde Hakem Kararı, Uluslararası Ticari Uyuşmazlıklarda Kurumsal
Tahkimin Güncel Sorunları, İstanbul 2004, s. 152; SARISÖZEN, s. 6; ULUKAPI, s. 514-515;
ÜSTÜNDAĞ, Saim, Medeni Yargılama Hukuku, C: I-II; B: 6, İstanbul 1997, s. 935; ÜSTÜNDAĞ,
Tahkim, s. 100; YEŞİLIRMAK, s. 77; YILMAZ, İlhan, Uluslararası Yatırım Uyuşmazlıklarının Tahkim Yoluyla Çözümü ve ICSID, B: 1, İstanbul 2004, s. 8.
a. İhtiyari Olup Olmaması Yönünden
Taraflar arasında gidip gitmeme konusunda bir anlaşma yapılması sebebiyle,
kural olarak tahkim, ihtiyaridir15. Bunun yanı sıra, hakemlerin seçilmesi de tarafların
iradesine bağlıdır ve taraflar istedikleri kişiyi hakem olarak belirlemekte özgürdür. Mahkeme yargılamasında ise, tarafların davaya bakacak hâkimi seçmeleri mümkün değildir. Aynı şekilde yargılama yapacak mahkeme (yetkiye ilişkin hükümler hariç) de seçilemeyecektir.
b. Yargılama Usûlünün Belirlenmesi Yönünden
Tahkimde tarafların uyuşmazlığı çözecek hakemi veya hakem mercini belirleyebilmesi, bu uyuşmazlığa uygulanacak yargılama usûlünün de belirlenebilmesi
sonucunu doğurur16.
15 ANSAY, s. 405; BALCI, s. 109; BİLGE/ ÖNEN, s. 743; ÇELİKEL, Aysel/ ERDEM, B. Bahadır,
Milletlerarası Özel Hukuk, B: 12, İstanbul 2012, s. 683; DOST, s. 8; ERCAN, s. 481; KESKİN, s. 139; ÖNEN, s. 350; TAŞ, Mehmet, Türk Hukukunda Anonim Şirket Genel Kurul Kararlarının İptali Davalarının Milletlerarası Ticari Tahkimde Görülmesi, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul 2007, s. 3; TAŞKIN, s. 4; ÜSTÜNDAĞ, s. 934;
YEŞİLOVA-ARAS, Ecehan/ YEŞİLOVA, Bilgehan, Sigortacılık Tahkimi- Sigorta Tahkim Usûlü ve Ayırdedici
Özellikleri, Prof. Dr. Aydın Zevkliler’e Armağan, Yaşar Üniversitesi Elektronik Dergisi, C: 8, Özel Sayı, İzmir 2013, s. 289; YILMAZ, Tahkim, s. 1184.
16 Yrg. İBGK. 23.10.1972, E. 1972/2, K. 1972/12 (RG 18.12.1972, S: 14395) (www.kazanci.com.tr);
AKINCI, s. 8; ALANGOYA, Tahkimin Niteliği, s. 18; ANSAY, s. 415; BELGESAY, Mustafa Reşit, Hukuk Usûlü Kanunu Şerhi I Teoriler, B: 3, İstanbul 1940, s. 219; BİLGE, s. 657; BOZKURT, Murat Nart, Spor Hukuku Uyuşmazlıklarının Milletlerarası Tahkim Yoluyla Çözümü,
Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara 2009, s. 30; DALMAZ,
Çağlar, Uluslararası FIDIC Sözleşmelerinde Tahkim Hususunun İncelenmesi ve Bir Kavramsal
Model Önerisi, Yüksek Lisans Tezi, Sakarya Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Sakarya 2012, s. 46; DEĞNEKLİ, Adnan, Hukuk Muhakemeleri Kanunu’na Göre Tahkimde Yargılama Usûlü, İNTES İç Tahkim ve Uygulamaları (IVXX: Çözüm Arama Konferansı, Ankara 2013, s. 41; DEREN-
YILDIRIM, Milletlerarası Tahkim, s. 90; GÜNEŞ, Gökhan, Devletler ve Diğer Devlet
Vatandaşları Arasındaki Yatırım Uyuşmazlıklarının Çözümlenmesi Hakkındaki Sözleşme (ICSID) Uyarınca Tahkim Yargılaması, Yüksek Lisans Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir 2006, s. 1; HACIBEKİROĞLU, Ekin, Milletlerarası Tahkim Hukukunda Deliller, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul 2011, s. 28;
KARAFAKİH, s. 282; KAWANO, Masanori, International Arbitration and State Courts
(International Contract Litigation, Arbitration and Judicial Responsibility in Transnational Disputes), Tübingen 2011, s. 57; KESKİN, s. 147; KILIÇARSLAN, Elif Işıl, Enerji Sektöründe Yabancı Yatırım Uyuşmazlıkları ve Uluslararası Tahkim, Yüksek Lisans Tezi, Çağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Mersin 2012, s. 43; KÖKSAL, Tunay/ ÖZER, Serhat, Uluslararası Tahkim Rehberi, B: 1, Ankara 2013, s. 23; KURT- KONCA, Nesibe, Sigorta Uyuşmazlıklarının Tahkim Yoluyla Çözümü, Prof. Dr. Fırat Öztan’a Armağan, C: I, Ankara 2010, s. 471; NOMER, Ergin/
EKŞİ, Nuray/ ÖZTEKİN-GELGEL, Günseli, Milletlerarası Tahkim Hukuku, C: I, B: 4, İstanbul
2013, s. 1; ÖNEN, s. 358; PEKCANITEZ/ ATALAY/ ÖZEKES, s. 1078; TUNCAY, s. 880;
TUTUMLU, Mehmet Akif, Kuram ve Uygulama Açısından Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nun
Mahkeme yargılaması açısından bakıldığında; görevli mahkemenin uyuşmazlık için uygulayacağı yargılama usûlü kanun tarafından belirlenmektedir. Dolayısıyla tahkimde olduğu gibi bir serbesti söz konusu değildir.
c. İrade Serbestîsinin Bulunup Bulunmaması Yönünden
Tahkimde uygulanacak maddi hukuk ve usûl hukuku kurallarının seçilmesi
mümkün olmasına karşın17, mahkeme yargılamasında uygulanacak maddi hukuk
kuralları kanunen önceden belirlenmiştir.
Tahkim ve mahkeme yargılamasının karşılaştırılması ile tahkim
uygulamasında irade serbestîsinin daha ön planda olduğu sonucuna ulaşılmıştır18.
Aynı zamanda, tahkimin devlet yargılamasına göre üstün olan yönleri de
vurgulanmıştır19.
C. TAHKİM DÜZENLEMESİNE İLİŞKİN HUMK İLE HMK DÖNEMİ ARASINDAKİ FARKLILIKLAR
2011 yılında Hukuk Usûlü Muhakemeleri Kanunu’nda yapılan değişiklik ile tahkime ilişkin hükümlerde pek çok yeni düzenleme yapılmıştır. Hukuk Usûlü Muhakemeleri Kanunu m. 516-536 arasında düzenlenen tahkim hükümleri, Hukuk
YAKIN, s. 3; YEŞİLIRMAK, s. 71; YILMAZ, Tahkim, s. 1178; YILMAZ, Ejder, Milletlerarası
Ticari Tahkime Dair Avrupa (Cenevre) Sözleşmesi ve Türk Tahkim Hukuku Hakkında Bazı Düşünceler (Bir Yorum), Makaleler, C: I, Ankara 2014, s. 712.
17 AKINCI, s. 162; ATLIHAN, Özen, Tahkim Sözleşmesinin Unsurlarının ve Hükümlerinin
Ulusal-Uluslararası Ticari Tahkim ve Yatırım Tahkimi Işığında İncelenmesi, İBD, C: 84, Y: 2010, S: 2, s. 949; BERKİN, s. 236; BİLGE, s. 658; BİLGE/ ÖNEN, s. 762; ÇAVUŞOĞLU, s. 92; DEREN-
YILDIRIM, Milletlerarası Tahkim, s. 92; EKŞİ, Nuray, Milletlerarası Ticari Tahkim, B: 1, İstanbul
2010, s. 162; ERDEM, B. Bahadır, Türk Milletlerarası Tahkim Hukukunda “Lex Mercatoria”, International Commercial Arbitration and The New Lex Mercatoria, B: 1, İstanbul 2014, s. 130;
HACIBEKİROĞLU, s. 28; KAPLAN, Yavuz, Milletlerarası Tahkimde Usûle Aykırılık, B: 1,
Ankara 2002, s. 21; KAPLAN, Uluslararası Tahkim, s. 617; KARAZİNCİR, s. 57; KARSLI, s. 926; KESKİN, s. 140; KILIÇARSLAN, s. 43; KONURALP, s. 134; KORAL, Tahkim, s. 1041;
KURT- KONCA, s. 1361; POSTACIOĞLU, s. 648; SÜLEYMANLI, s. 10; ULUÇ, Didem,
Rekabet Hukukunda Tahkim Uygulamaları, Rekabet Kurumu Uzmanlık Tezi, Yayın No: 297, Ankara 2012, s. 6; ULUKAPI, Ömer, Medeni Usûl Hukuku Uygulamaları, B: 5, Konya 2014, s. 46;
YAVUZ, Tahkim Sözleşmesi, s. 162.
18 ATLIHAN, s. 949; BALKAYA, Bennar, Milletlerarası Tahkim Kanunu’nun Uygulama Alanı,
www.balkaya.av.tr/files/MTK.pdf, s. 4; DEREN- YILDIRIM, Milletlerarası Tahkim, s. 22;
HACIBEKİROĞLU, s. 28; KAPLAN, Uluslararası Tahkim, s. 580; KARAZİNCİR, s. 4; NOMER/ EKŞİ/ ÖZTEKİN-GELGEL, s. 1; ÖZTEK, s. 340; TAŞKIN, s. 13; ULUÇ, s. 6; VURALOĞLU, Mehmet Oğuz, Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nun Tahkim Hakkındaki
Hükümleri, Yeditepe Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Özel Sayı: Prof. Dr. Erhan Adal’a Armağan, C: 9, İstanbul 2012, S: 1, s. 1056; YILMAZ, Tahkim, s. 1177.
Muhakemeleri Kanunu ile daha da genişletilmiş ve m. 407-444 arasında düzenlenmiştir20.
Öncelikle Hukuk Usûlü Muhakemeleri Kanunu döneminde, iç tahkim ile milletlerarası tahkim arasında büyük farklılıklar bulunmaktaydı. İlk olarak, tahkime dair herhangi bir tanıma yer verilmemiştir. Bundan başka tahkimde görevli mahkeme, tahkimde sulh, tahkim itirazı hakkından feragat ve çalışmamız kapsamında yer vereceğimiz tahkimde iptal davası düzenlenmemiş, bunun yerine tahkimde kanun yolu olarak temyize yer verilmiştir. 6100 sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu ile bütün bu hususlar düzenleme altına alınmış ve kanun yolu olarak da iptal davasına yer verilmiştir.
Ayrıca Hukuk Muhakemeleri Kanunu ile yapılan bu düzenleme, iç tahkim ile milletlerarası tahkimi büyük ölçüde birbiriyle uyumlu hale getirmiştir. Zira Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nun tahkim hükümleri hazırlanırken, Milletlerarası Tahkim
Kanunu’nun hükümleri esas alınmıştır21. Böylece farklılıklar giderilmiş ve olması
gereken seviyeye biraz daha yaklaşılmıştır. İki kanunun da niteliklerinden kaynaklanan farklılıkları dışında, diğer yönleriyle benzer olduklarını söylemek
mümkündür22. Doktrinde kabul edilen görüşe göre23 uygun olan, milletlerarası tahkim
ve iç tahkim açısından tek bir kanunun kabul edilmesidir. Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nun hazırlanmasında Milletlerarası Tahkim Kanunu’nun ve (Milletlerarası
20 AKINCI, s. 22; BALKAYA, s. 10; BİLGE/ ÖNEN, s. 743; EKŞİ, Nuray, Hukuk Muhakemeleri
Kanunu’nda Tahkim, B: 1, İstanbul 2013, s. 1; HELVACI, s. 180; KAPLAN, Uluslararası Tahkim, s. 608; KONURALP, s. 152; KURU, s. 5918; KURU/ ARSLAN/ YILMAZ, s. 778; NOMER/
EKŞİ/ ÖZTEKİN-GELGEL, s. 15; ÖZBAY, s. 31; TAŞKIN, s. 5.
21 PEKCANITEZ/ ATALAY/ ÖZEKES, s. 1065; SUNGURTEKİN-ÖZKAN, s. 411;
VURALOĞLU, s. 1056.
22 PEKCANITEZ/ ATALAY/ ÖZEKES, s. 1065.
23 KAPLAN, Uluslararası Tahkim, s. 577-578; KURU, Baki, Hukuk Muhakemeleri Kanun Tasarısı
Hakkında Genel Değerlendirme, Medeni Usûl ve İcra-İflas Hukukçuları Toplantısı V (Hukuk Muhakemeleri Kanunu Tasarısı Değerlendirmesi), Ankara 2006, s. 82; PEKCANITEZ/ ATALAY/
Tahkim Kanunu hazırlanırken esas alındığı için) dolayısıyla UNCITRAL’in24 esas
alınması25, bu amacın gerçekleştirilebilmesi adına önemli bir adımdır.
24“Kurulduğu günden bu yana, UNCITRAL uluslararası ticaret hukuku alanında Birleşmiş Milletler
sisteminin temel yasal organı olarak kabul edilmiştir. Evrensel üyelik 40 yılı aşkın bir süredir dünya çapında ticaret hukuku reformu konusunda uzmanlaşmış bir yasal vücut, UNCITRAL uluslararası iş kurallarının modernizasyonu ve uyumudur. Komisyon New York'ta ve Viyana'da Viyana Uluslararası Merkezi'nde Birleşmiş Milletler Genel Merkezinde alternatif yıllarda düzenlenen yıllık oturumlarda, onun çalışmalarını yürütmektedir. Komisyon her bir çalışma grubu genellikle kaplanacak konunun bağlı olarak yılda bir veya iki seans tutmaktadır.”
(http://www.uncitral.org/uncitral/en/index.html).
25 AKINCI, s. 38; ALANGOYA, Tasarı, s. 53; ALANGOYA, H. Yavuz, Türk Milletlerarası
Tahkiminde Hakemlerin Maddi Hukukla Bağlılığı Üzerine, Prof. Dr. Erdoğan Teziç’e Armağan, İstanbul 2007, s. 824; ALANGOYA, Yavuz/ YILDIRIM, M. Kamil/ DEREN-YILDIRIM,
Nevhis, Hukuk Muhakemeleri Kanunu Tasarısı, İstanbul 2006, s. 213; ARSLAN, s. 26; BALKAYA,
s. 14; “Sadece Milletlerarası Tahkim Kanunu ve Hukuk Muhakemeleri Kanunu açısından değil,
İngiltere hariç diğer pek çok Avrupa ülkesinin iç hukuk mevzuatlarındaki milletlerarası hukuka ilişkin düzenlemelerde UNCITRAL Model Kanun esas alınmıştır. Bununla milletlerarası bir müzakere sistemi oluşturulması amaçlanmıştır. Model Kanunu kabul eden ülke sayısının 50-55 civarında olması da bunun çok zor olmadığını göstermektedir.” BÖCKSTIEGEL, Karl Heinz,
Experiences Of An Arbitrator On The Practice Of International Arbitration Regarding The Applicable Law, International Commercial Arbitration And The New Lex Mercatoria, B: 1, İstanbul 2014, s. 91; BUDAK, Ali Cem, Yeni Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nun Tahkim Hükümleri, Uluslararası Ticaret ve Tahkim Hukuku Dergisi, C: 1, S: 1, İstanbul 2012, s. 33; DAYINLARLI,
Kemal, UNCITRAL Kurallarına Göre Uzlaşma ve Tahkim, B: 3, Ankara 2012, s. 12; DAYINLARLI, İç Tahkim, s. 9; DÜNDAR, Hamit, Tahkim Sözleşmesinin Şekli ve Niteliği
Üzerine Bir İnceleme, Terazi Hukuk Dergisi, Haziran 2008, S: 22, s. 32; EKŞİ, Tahkim, s. 9; ERAY,
Hacer Onur, Milletlerarası Tahkimde Yabancı Hakem Kararlarının Kesinleşmesi İle Tanıma ve
Tenfizi, Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara 2010, s. 45;
ERDEM, s. 143; ERDOĞAN, s. 202; GÜLTEK, s. 43; GÜNEŞ, s. 6; KALPSÜZ, Turgut,
Türkiye’de Milletlerarası Tahkim, B: 2, Ankara 2010, s. 11; KALPSÜZ, Turgut, Yeni Milletlerarası Tahkim Kanunu’nun Değerlendirilmesi, Milletlerarası Tahkim Semineri, Ankara 2001, s. 115;
KAPLAN, Uluslararası Tahkim, s. 611; KARAZİNCİR, s. 3; KARSLI, s. 906; KESKİN, s. 259; KOÇ, s. 80-81; KONURALP, s. 146; KURU, Baki/ BUDAK, Ali Cem, Hukuk Muhakemeleri
Kanunu’nun Getirdiği Başlıca Yenilikler, İBD, C: 85, Y: 2011, S: 5, s. 23; PEKCANITEZ, Hakan, Hukuk Muhakemeleri Kanun Tasarısı’nın Tanıtımı, Medeni Usûl ve İcra İflas Hukukçuları Toplantısı V (Hukuk Muhakemeleri Kanunu Tasarısı Değerlendirmesi), Ankara 2006, s. 30; SEVİĞ,
Vedat Raşit, Milli Tahkim ve Milletlerarası Tahkim, Prof. Dr. Gülören Tekinalp’e Armağan, MHB,
Y: 2003, S: 1-2, s. 645; SEVİĞ, Vedat Raşit, Milletlerarası Tahkim Kanunu’nun Özellikleri, Prof. Dr. Ergin Nomer’e Armağan, MHB, Y: 2002, S: 2, s. 745; ŞANLI, Cemal/ ESEN, Emre/
ATAMAN-FİGANMEŞE, İnci, Milletlerarası Özel Hukuk, İstanbul 2013, s. 562-563; ŞENSÖZ,
s. 16; TUNCAY, s. 881; VURALOĞLU, s. 1056; YEŞİLIRMAK, s. 71; YEŞİLOVA, Bilgehan, Milletlerarası Ticari Tahkimde Nihai Karardan Önce Mahkemelerin Yardımı ve Denetimi, İzmir 2008, s. 99; YILMAZ, Ejder, Hukuk Muhakemeleri Kanunu Tasarısı Üzerine Bazı Notlar, Medeni Usûl ve İcra-İflas Hukukçuları Toplantısı V (Hukuk Muhakemeleri Kanunu Tasarısı Değerlendirmesi), Ankara 2006, s. 197; YILMAZ, Şerh, s. 1713; YILMAZ, Hakem Kararları, s. 132; YILMAZ, Zekeriya, s. 754.
2. TAHKİMİN KURUM OLARAK DEĞERLENDİRİLMESİ A. GENEL OLARAK
Tahkimin kurum olarak değerlendirilmesi başlığı altında tahkim, amaçsal açıdan ve doğurduğu etki açısından olmak üzere iki başlık altında incelenecektir.
B. TAHKİMİN AMAÇSAL AÇIDAN DEĞERLENDİRİLMESİ
Günümüzde, kişiler arasındaki uyuşmazlıkların tahkim yoluyla çözülme oranı, net bir biçimde belirlenememektedir. İç tahkim uygulaması beklenen seviyede olmasa
da, milletlerarası tahkim açısından bu durum gün geçtikçe yaygınlık kazanmaktadır26.
Tahkimin iç hukuk ve milletlerarası hukuk bakımından uygulama alanı bulması, çeşitli yönlerinin ele alınması ile mümkündür. Aşağıda tahkimin olumlu ve olumsuz yönleri karşılaştırmalı olarak incelenecektir:
a. Tahkimin Olumlu Yönleri
Tarafların uyuşmazlık çözümü için tahkime gitmelerinin olumlu yönleri şunlardır:
Taraflar aralarındaki uyuşmazlığın çözümü için mahkemeye gittikleri takdirde; uyuşmazlık konusu özel ve teknik bilgi gerektiriyorsa hâkim, bilirkişiye gidilmesine karar verecektir. Bu durum, taraflar açısından zaman kaybına ve davanın daha da uzamasına sebep olacaktır. Hâlbuki tahkime gidildiğinde, uyuşmazlığın çözümü için başvurulan hakem, gerekli özel ve teknik bilgiye sahip olan kişi veya kişiler
olduğundan, böyle bir problem ortaya çıkmayacaktır27.
26 PEKCANITEZ/ ATALAY/ ÖZEKES, s. 1067.
27 AKINCI, s. 8; AKINCI, Tahkim, s. 108; AKYOL, s. 65; ALANGOYA, Tahkimin Niteliği, s. 19;
ALANGOYA/ YILDIRIM/ DEREN-YILDIRIM, s. 595; ANSAY, s. 405; ARSLAN/ AYDIN, s.
126; AZİZOV, Hakim, Uluslararası Ticari Tahkim, Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara 2004, s. 25; BERKİN, s. 235; BİLGE, s. 643; BİLGE/ ÖNEN, s. 743;
BOZKURT, s. 37; ÇAVUŞOĞLU, s. 79; ÇELİKEL/ ERDEM, s. 683; DALMAZ, s. 52; DAYINLARLI, İç Tahkim, s. 28; DAYINLARLI, Tahkim, s. 24; DESSEMONTET, François/ ORAK, Cem Çağatay, Fikri Mülkiyet ve Tahkim, Fikri Mülkiyet Rehberi, C: 7, Y: 2007, S: 1, s.
92; DOST, s. 25; EKŞİ, s. 162; EKŞİ, Tahkim, s. 12; ERAY, s. 22; ERDOĞAN, s. 91; ERTEKİN/
KARATAŞ, s. 37; ESENDAL, s. 38; GÖRGÜN/ KODAKOĞLU, s. 358; GÜLTEK, s. 22; GÜNEŞ, s. 1; GÜRDAL, Ayşe, İslam Aile Hukuku Açısından İhtilafların Çözümünde Tahkim
Yöntemi, Yüksek Lisans Tezi, Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Çanakkale 2007, s. 45; KARADAŞ, s. 28; KARAZİNCİR, s. 10; KESKİN, s. 148;
Tahkim yargılamasında uyuşmazlığın çözümü, mahkeme yargılamasına göre daha az zaman alacaktır. Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nun 427. maddesinde
düzenleme altına alındığı gibi, tahkim yargılamasının bir yıl içinde28 tamamlanması
ve bu süre içinde esas hakkında karar verilmesi gerekir. Madde gerekçesinde de belirtildiği gibi, tahkim yargılamasında asıl amaç, uyuşmazlığı süratli bir şekilde
çözüme kavuşturmaktır29. Hakemler açısından adli tatile ilişkin hükümlerin geçerli
olmaması, bu kişilere getirilen davaların çözüme kavuşturulmasında önemli bir etkendir30.
ÖZDAMAR, s. 836; PEKCANITEZ/ ATALAY/ ÖZEKES, s. 1067-1068; ŞENER, Şebnem,
Navlun Sözleşmesine Konan Tahkim Şartının Konişmentoya Etkisi, Yüksek Lisans Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir 2004, s. 57; TAŞKIN, s. 10; TEVETOĞLU,
Mete, Sermaye Piyasasında Uygulanacak Hukuk ve Uyuşmazlıkların Çözümünde Tahkim, Doktora
Tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul 2009, s. 341; YEŞİLIRMAK, s. 73;
YILDIRIM, Burçin, Anonim Ortaklıklarda Şirket İçi Uyuşmazlıkların Milletlerarası Tahkim
Yoluyla Çözümlenmesi, Yüksek Lisans Tezi, Galatasaray Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul 2012, s. 20; YILMAZ, Tahkim, s. 1178; YILMAZ, Halil, s. 81; YILMAZ, İlhan, s. 8.
28“Maddede, hakemlere ve taraflar ile onların vekillerine, tahkimi sonlandırmak için bir yıllık süre
verilmiştir. Tahkimin bu süre içinde bitirilmesi için taraflar hakemlere yardımcı olmalıdır. Elbette, tahkimin anılan sürede bitirilme imkânı olmaz ise bir yıllık süre taraf anlaşması ya da mahkeme kararı ile uzatılabilir.” KURU, Baki/ ARSLAN, Ramazan/ YILMAZ, Ejder, Hukuk
Muhakemeleri Kanunu ve İlgili Mevzuat, B: 40, Ankara 2014, s. 456; ULUKAPI, Ömer/ ERCAN,
İbrahim, İçtihatlı Hukuk Muhakemeleri Kanunu ve İlgili Mevzuat, B: 3, Konya 2014, s. 133.
29 AKINCI, s. 247; AKINCI, Tahkim, s. 108; ALANGOYA, Tahkimin Niteliği, s. 17; ALANGOYA/
YILDIRIM/ DEREN-YILDIRIM, s. 595; ANSAY, s. 405; ARSLAN/ AYDIN, s. 126; AZİZOV,
s. 26; BALKAYA, s. 8; BELEN, s. 207; BELGESAY, s. 218; BERKİN, s. 235; BİLGE, s. 660;
BİLGE/ ÖNEN, s. 743; BOZKURT, s. 37; ÇAVUŞOĞLU, s. 79; ÇELİKEL/ ERDEM, s. 683; DALMAZ, s. 52; DAYINLARLI, s. 776; DAYINLARLI, İç Tahkim, s. 29; DAYINLARLI,
Tahkim, s. 24; DEREN-YILDIRIM, s. 39; DESSEMONTET/ ORAK, s. 93; DOST, s. 25; EKŞİ, s. 162; EKŞİ, Tahkim, s. 12; ERAY, s. 22; ERDOĞAN, s. 31; ERTEKİN/ KARATAŞ, s. 36;
ERTEN, s. 5; ESENDAL, s. 38; GÜLTEK, s. 21; GÜNEŞ, s. 1; GÜRDAL, s. 46; KALE, Serdar/ TUNÇ-YÜCEL, Müjgan, Sigortacılık Kanununda Tahkim, Haluk Konuralp Anısına Armağan,
Ankara 2009, s. 462; KAPLAN, Uluslararası Tahkim, s. 578; KARADAŞ, s. 27; KARAZİNCİR, s. 9; KESKİN, s. 148; KILIÇ, s. 2996; KILIÇARSLAN, s. 44; KOÇ, s. 80; KONURALP, s. 133;
KÖKSAL/ ÖZER, s. 21; “Tahkimde alternatif uyuşmazlık çözüm yollarına başvurulmasında bu
yöntemlerin tahkimi daha hızlı ve daha ucuz hale getirmesi etkilidir.” LIEBSCHER, Christoph, Using ADR Techniques In Arbitration, Medeni Usûl ve İcra-İflas Hukukçuları Toplantısı IX (Hukuk Uyuşmazlıklarında Arabuluculuk), Ankara 2010, s. 48; NOMER, s. 520; ÖNEN, s. 350; ÖZBAY, s. 38; ÖZDAMAR, s. 836; PEKCANITEZ/ ATALAY/ ÖZEKES, s. 1067; SÖĞÜT, İpek Sevda, Roma Hukukunda Tahkim, Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul 2007, s. 4; TAŞKIN, s. 9; TEVETOĞLU, s. 338; ÜSTÜNDAĞ, s. 934; ÜSTÜNDAĞ, Tahkim, s. 99; YEĞENGİL, s. 96; YEŞİLIRMAK, s. 73; YEŞİLOVA-ARAS/ YEŞİLOVA, s. 278; YILDIRIM, Burçin, s. 20; YILMAZ, Tahkim, s. 1178; YILMAZ, Halil, s. 81; YILMAZ,
İlhan, s. 8.
30 ANSAY, s. 415; BALCI, s. 225; BERKİN, s. 231; BİÇKİN, s. 387; BİLGE, s. 658; ÇAVUŞOĞLU,
s. 98; DAYINLARLI, İç Tahkim, s. 29; DAYINLARLI, Tahkim, s. 25; “Tahkimnamede hakemlerin hemen vazifeye başlayıp on gün içinde karar verecekleri yazılıdır. Hakemlerin aynı gün vazifeye başlayarak taraflarla içtima etmiş olmalarına rağmen kararlarını on günlük müddetin geçmesinden sonra vermişlerdir. On günlük müddetin son günü Pazar ve Cumhuriyet tatiline
Tahkime başvuran tarafların zamandan tasarruf etmesinin yanı sıra, yargılama giderleri yönünden de tasarrufta bulunmaları mümkündür. Çünkü uyuşmazlığın kısa sürede çözümü, doğal bir sonuç olarak yargılama giderlerinin azalmasını da
beraberinde getirecektir31.
Gerek mülga Hukuk Usûlü Muhakemeleri Kanunu, gerekse Hukuk Muhakemeleri Kanunu açısından, tahkim yargılaması sonunda verilecek olan kararlara karşı gidilecek kanun yolları32 sınırlıdır33. Bu durum beraberinde, daha kısa sürede sonuca ulaşmayı getirecektir.
Tahkimde verilen karara karşı gidilebilecek kanun yollarının sınırlı olması,
verilen hükmün daha hızlı icra edilebilmesini sağlayacaktır34.
Tahkimde ilk olarak uyuşmazlığı çözecek hakemlerin, uygulanacak maddi hukuk ve usûl hukuku hükümlerinin ve bunun yanı sıra yargılama usûlünün serbestçe belirlenebilmesi; beraberinde tebligat gibi usûl işlemlerinde, tarafların daha hızlı
sonuca ulaşmaları imkânını verecektir35.
rastlamakta ise de, hakemlerin resmi tatil gününe karar vermelerini meneden bir hüküm bulunmadığından hakem kararı müddetinde verilmemiş sayılır.” Yrg. TD, 02.04.1957, KURU, s. 5872; EKŞİ, Tahkim, s. 186; KONURALP, s. 133; ÖNEN, s. 358; ÖZBAY, s. 39; TAŞKIN, s. 9;
ÜSTÜNDAĞ, Tahkim, s. 120; YILMAZ, Tahkim, s. 1178.
31 AKINCI, s. 7; ANSAY, s. 405; BELEN, s. 207; BELGESAY, s. 218; BİLGE, s. 643; DALMAZ,
s. 53; DAYINLARLI, Tahkim, s. 25; DEREN-YILDIRIM, s. 40; ERAY, s. 22; ESENDAL, s. 39; 4851 sayılı İş Kanunu ile işçi ve işveren arasındaki uyuşmazlıklarda daha kısa sürede sonuçlanması ve daha az masraflı olması sebebiyle, özel hakeme gidilebileceği kabul edilmiştir. (ILDIR, Gülgün, İş Kanunu’na Göre Uyuşmazlıkların Özel Hakem Yoluyla Çözümü, Terazi Hukuk Dergisi, Ekim 2006, S: 2, s. 13; ÖZDAMAR, s. 836; SÖĞÜT, s. 4; TAŞKIN, s. 10; TEVETOĞLU, s. 338;
ÜSTÜNDAĞ, Tahkim, s. 99; YILDIRIM, Burçin, s. 20; YILMAZ, Halil, s. 81.
32 Hukuk Usûlü Muhakemeleri Kanunu döneminde hakem kararlarına karşı gidilebilecek tek olağan
kanun yolu temyiz olmasına rağmen, Hukuk Muhakemeleri Kanunu döneminde bu konuda değişikliğe gidilmiş ve bir olağan kanun yolu olarak iptal davası kabul edilmiştir.
33 GÜLTEK, s. 21; KILIÇ, s. 2996.
34 GÜLTEK, s. 21; PEKCANITEZ/ ATALAY/ ÖZEKES, s. 1067.
35 AKINCI, s. 248; AKINCI, Tahkim, s. 108; ALANGOYA, Tahkimin Niteliği, s. 19; ALANGOYA/
YILDIRIM/ DEREN-YILDIRIM, s. 595; BERKİN, s. 235; BİLGE, s. 643; BİLGE/ ÖNEN, s.
743; DEREN-YILDIRIM, s. 41; DOST, s. 25; EKŞİ, s. 162; EKŞİ, Tahkim, s. 12; ERDOĞAN, s. 91; GÖRGÜN/ KODAKOĞLU, s. 359; GÜLTEK, s. 23; KAPLAN, Uluslararası Tahkim, s. 581; KARADAŞ, s. 27; KARAZİNCİR, s. 10; KILIÇ, s. 2996; KONURALP, s. 133; KÖKSAL/
ÖZER, s. 22; “İlgililerin mahkemeye başvurmayıp da hakeme gitmelerinin yegâne sebebi,
aralarındaki uyuşmazlığın bir an önce halledilmesini arzu etmiş olmalarıdır. …altı ay içinde hüküm vermeye mecbur oldukları ilkesine yer vermiş, bununla da yetinmemiş, bir an önce sonuca ulaşmaları gayesiyle de, diledikleri yargılama usûlünü seçmekte onları serbest bırakmıştır.” Yrg. İBGK, 23.10.1972, E. 1972/ 2, K. 1972/ 12 (www.kazanci.com.tr); NOMER, s. 522; PEKCANITEZ/
Tahkim yargılamasında mahkeme yargılamasından farklı olarak aleniyet ilkesi
söz konusu değildir36. Bu durum özellikle ticari uyuşmazlıklar açısından, tahkime
gidenlerin büyük şirketler olması ve şirkete dair gizli bilgilerin öğrenilmemesi için fevkalâde yerindedir.
Mahkemedeki yargılamada, sürecin baş aktörü olmasına rağmen hâkim, her işlemi kendi yapamamaktadır. Örneğin hâkim, istinabe işlemini bizzat yapamayacak, başka bir mahkemeden talepte bulunması gerekecektir. Bundan başka keşif ve tanık
dinleme işlemleri, hakemlerde, mahkemede olduğundan daha kolay
gerçekleştirilebilecek ve gerektiği anda hakem, bu işlemleri hemen
uygulayabilecektir37.
b. Tahkimin Olumsuz Yönleri
Tarafların aralarındaki uyuşmazlığın çözümü için tahkime gitmeleri şu sakıncaları doğurabilir:
Özel ve teknik bilgi gerektiren haller açısından tahkime gidilmesi zaman kaybını önlemeye yönelik olsa da, hakemlerin yeterli hukuki bilgiye sahip olmamaları,
ATALAY/ ÖZEKES, s. 1067; ŞENER, s. 58; YEŞİLIRMAK, s. 75; YILMAZ, Tahkim, s. 1178; YILMAZ, Halil, s. 81.
36 AKINCI, s. 9; ALANGOYA, Tahkimin Niteliği, s. 19; ALANGOYA/ YILDIRIM/
DEREN-YILDIRIM, s. 595; AZİZOV, s. 26; BERKİN, s. 231; BİÇKİN, s. 386; BOZKURT, s. 37; ÇAVUŞOĞLU, s. 79; DALMAZ, s. 53; DAYINLARLI, İç Tahkim, s. 30; DAYINLARLI,
Tahkim, s. 26; DAYINLARLI, Uncitral, s. 47; DEĞNEKLİ, s. 41; DEREN-YILDIRIM, s. 40;
DESSEMONTET/ ORAK, s. 86; DOST, s. 25; EKŞİ, s. 162; EKŞİ, Tahkim, s. 12; ERAY, s. 5; ERDOĞAN, s. 91; ERTEN, s. 5; ESEN, Emre, Uluslararası Ticari Tahkimde Tahkim
Anlaşmasının Üçüncü Kişilere Teşmili, B: 1, İstanbul 2008, s. 12; ESENDAL, Nihan, Uluslararası Spor Uyuşmazlıklarının Tahkim Yolu ile Çözümü, Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara 2010, s. 40; GÜLTEK, s. 21; GÜRDAL, s. 44; KESKİN, s. 149; KILIÇ, s. 2996; KILIÇARSLAN, s. 43; KONURALP, s. 135; KURT-KONCA, s. 1355; ÖZBAY, s. 41;
ÖZSUNAY, Ergun, Tahkim Yargılamasında Mahremiyet, Uluslararası Ticari Uyuşmazlıklarda
Kurumsal Tahkimin Güncel Sorunları, İstanbul 2004, s. 123; PEKCANITEZ/ ATALAY/
ÖZEKES, s. 1068; SÖĞÜT, s. 4; SÜLEYMANLI, s. 7; ŞENER, s. 58; TAŞKIN, s. 10-11; TEVETOĞLU, s. 346; ÜSTÜNDAĞ, s. 934; ÜSTÜNDAĞ, Tahkim, s. 99; YEŞİLIRMAK, s. 74; YILDIRIM, Burçin, s. 21; YILMAZ, Tahkim, s. 1178; YILMAZ, Halil, s. 81; YILMAZ, İlhan,
s. 8; YILMAZ, Zekeriya, Sigortacılık Kanunu’na Göre Sigortacılıkta Tahkim, THD, Ocak 2008, S: 17, s. 48.
tahkimin sağlayacağı faydaları ortadan kaldırabilir38. Zaman kazanılmasının aksine, hukuki bilgi eksikliği, uyuşmazlığı içinden çıkılmaz ve çözümlenemez hale getirebilir. Tahkimde uyuşmazlığın daha kısa sürede çözülebilmesi, işinde iyi olmayan
veya üzerindeki iş yükü fazla olan hakemler ile çalışılmamasına bağlıdır39. Tarafların
uyuşmazlığın çözümü için gittikleri hakemde bu ve benzeri bir olumsuzluk varsa, tahkime gitme ile amaçlanan sonuca ulaşılamayacaktır.
Tahkimde yargılama süresinin kısalığı, beraberinde bir başka olumsuzluk olan
yüksek yargılama giderini de getirebilir40. Mahkemelere göre daha çabuk sonuç
alınabilmesi, tahkim yargılamasında yargılama giderlerini yükseltmektedir. Fakat bu konuda bazı yazarlar, mahkemelerde uzun süren yargılamaların, taraflar açısından daha büyük masrafa sebep olduğunu ve tahkimin buna nazaran daha ucuz olduğunu
savunmaktadır41.
Tahkim yargılaması sonunda verilen karara taraflar uymadıkları takdirde veya
taraflardan biri, hakem tarafından verilen karara karşı kanun yoluna başvurduğunda42,
uyuşmazlık mahkeme önüne gelmektedir. Bu durum, zaman kazanmaya değil, aksine
zaman kaybına yol açacaktır43.
Uyuşmazlığın çözümü için belirlenen hakem mahkemesinin seçiminde yapılan bir hata veya maddi hukuka ya da usûl hukukuna ilişkin bir hükmün yanlış
uygulanması da tahkimin olumsuz yönlerinden biri olarak gösterilebilir44.
38 BERKİN, s. 235; DEREN-YILDIRIM, s. 39; GÜLTEK, s. 24; PEKCANITEZ/ ATALAY/
ÖZEKES, s. 1067; ŞENER, s. 57.
39 AKYOL, s. 67; DEREN-YILDIRIM, s. 39; PEKCANITEZ/ ATALAY/ ÖZEKES, s. 1067;
TAŞKIN, s. 10; YEĞENGİL, s. 100; “Uyuşmazlığın daha kısa sürede ve etkin bir biçimde
çözümlenebilmesi amacıyla, uzmanlık alanı koşuluna uymak kaydıyla hakem atamasında coğrafi kriterlerle birlikte hakemin iş yükü de dikkate alınır.” KURT-KONCA, s. 1360-1361; YILMAZ,
Zekeriya, s. 44.
40 AKINCI, s. 9; AKYOL, s. 67; ALANGOYA, Tahkimin Niteliği, s. 19; DALMAZ, s. 55;
DEREN-YILDIRIM, s. 42; GÜLTEK, s. 26; KARADAŞ, s. 28; KONURALP, s. 134; PEKCANITEZ/ ATALAY/ ÖZEKES, s. 1068; TEVETOĞLU, s. 340; YEĞENGİL, s. 99; YILMAZ, Tahkim, s.
1178; YILMAZ, Halil, s. 82.
41 AKINCI, s. 9; DAYINLARLI, İç Tahkim, s. 29; ERTEN, s. 5; NOMER, s. 520; ÖZBAY, s. 40;
TAŞKIN, s. 10.
42 ÖZBAY, s. 43.
43 AZİZOV, s. 28; DOST, s. 27; YEĞENGİL, s. 99.
