Meclis Üyelerinin Maaş Meselesi

Trabzon’da meclisin oluşturulması konusunda en fazla öne çıkan konulardan biri memurların maaş meselesi idi. Meclisteki memurların maaşlarının nereden karşılanacağı önemli bir sorundu.⁵⁶² Bekir Rüstem Paşa’nın Trabzon’da bir meclis kurulmasına yönelik olarak yazdığı tahriratta meclis üyelerine verilecek maaşların nasıl karışılanacağı ve bunların miktarlarının ne olacağı belirtmektedir.⁵⁶³ Paşanın taleplerinin çok geçmeden

559

“Trabzon Eyaleti’nin ahalilerinin öteden berü huşunet ve ruûnetle muttasıf ve müştehir bulundukları ve ekser hususda ihtilal ve ifsaddan hali Dersaadetçe şöhret bulmuş ise de…” BOA, A. MKT. UM., 15/13, 1 B 1266/ 13 Mayıs 1850.

560

Bekir Rüstem Paşa’nın bu yakınmalarına neden olan Trabzon’da ileri gelenlerin güçlerini devam ettirdikleri anlaşılmaktadır. Hatta çelişkili görünmekle birlikte Bekir Rüstem Paşa Kalcızade Mehmed Ağa’yı Eyelet Meclisi’nde azalığa tayin etmiştir. Hayrettin Paşa zamanında Akçaabad Müdürü olan Mehmed Ağa’nın yerine ise Emin Efendi getirilmiş, Emin Efendi’nin de Trabzon-Erzurum yolunda görevlendirilmesi üzerine diğer bir yerli ve güçlü aile olan Sakazadelerden Mehmed Ağa vekil bırakılmıştır. Bkz. TŞS, 1974, s. 34 (28 S 1266/13 Ocak 1850) ve s. 36 (17 Ra 1266).

561

BOA, A. MKT. UM, 19/70, 11 Ş 1266/22 Haziran 1850.

562

Sarıoğlan, a.g.t., s. 55.

563

Bekir Rüstem Paşa meclis maaşlarına karşılık olarak gelecek varidatın eksik olması durumunda bunu bizzat kendi maaşından karşılamayı teklif etmektedir. Ayrıca meclis azalarının maaşları konusunda daha önce Yanya Eyaleti’nde teşkil olunan meclis azalarının maaşlarının karşılığını da kendisinin bulduğunu ve bu konuda tecrübeli olduğunu belirtmektedir. BOA, Đ. MVL., 182/5480, 17 L 1266/26 Ağustos 1850. Valinin meclisin teşkilinde bu şekilde fedakâr bir teklifle hükümete başvurması, Trabzon’da meclisin teşekkülüne ne

124

karşılık bulduğunu görmekteyiz. Ağustos 1850 tarihi Trabzon valisine gönderilen şukkadan anladığımız kadarıyla Trabzon’da meclisin oluşturulmasına karar verilmiş ve meclis azalarının alacakları maaşların karşılığı belirlenmeye çalışılmıştır.⁵⁶⁴ Buna göre Trabzon eyaletinde teşkil olunan meclis-i kebir reisi ve aza ve katiplerine verilecek maaş için Trabzon defterdarı müştereken bir tahrirat kaleme almış ve burada eyalette henüz vaz olmayan bazı vergiler karşılık gösterilerek memurların maaşları meclisin masraflarına karşılık bulunmaya çalışılmıştır. Fakat gösterilen bu kaynakların memurların maaşları ve masraflar için uygun olmadığı ifade edilmiştir. Ayrıca Trabzon Defterdarlığı, eyaletin mali işlerinin fazla ağır olmamasından dolayı eyaletin umur-u maliyesi Mal Katibi Amir Bey’in idaresine verilmiş, Amir Bey’in yerine Mal Katibi Mustafa Efendi’nin ve Mustafa Efendi’nin yerine de Trabzon’dan (yerliden) Halil Efendi’nin tayini ve Meclis kitabetine de Tahrirat Baş Katibi Hüsnü Efendi’nin tayin edilmiştir. Daha sonraki yazışmalarda da meclisin mali yapısı ve üyeleri ile ilgili bilgiler bulunmaktadır. Ekim 1850 tarihli diğer bir şukka meclisin masrafları için üç yük 8.000 bu kadar kuruş karşılık gösterilmiş ve bundan defterdar ve mal kâtibi geliri düşüldüğünde iki yük 96.000 bu kadar kuruş kalacağı ve bunun meclis memurlarına ise bir senede maaş olarak verilemeyeceği belirtilmektedir. Ayrıca karşılık gösterilen varidata halkın muhalefeti meclisin teşkilini geciktirmesini akla getirse de bu varidatın dedikoduya neden olmayacağı ifade edilerek meclisin süratle teşkil edilmesi vurgulanmaktaydı. Bu belgeye göre Meclis’in riyasetine Nafia Meclis azasından ve Đstabl-ı Amire müdürlüğü payelilerinden Ethem Bey 7.500; azalığa ise Medine-i Münevvere kadısı sabık Şükrü Efendi⁵⁶⁵ 2.500; Meclisin başkâtipliğine Trabzon Eyaleti Tahrirat Baş Kâtibi Hüsnü Efendi’nin 2.500 kuruş maaş ile tayin edilmiş ve rütbesinin 4. dereceden 3. dereceye terfii edilerek kendisine nişan verilmiştir. Meclisin teşkilinden asıl amacın eyaletin idari, mali ve güvenlik işlerinin yolunda yürümesi ve herkesçe takdir edilecek bir şekilde yürütülmesi olarak belirtilmektedir.⁵⁶⁶ Bunun için meclis üyeleri vergi salınması ve toplanması gibi konularda kimseye gadr getirmeden veya adam kayırmadan, devlet yararına çalışacaklarına dair Müslümanlar kadı ve müftü önünde, gayrimüslimler ise

kadar önem verdiğini göstermektedir. Nitekim Bekir Rüstem Paşa’nın meclisin oluşturulması konusundaki çabaları nedeniyle kendisine nişan verilmiştir. Bkz. Sarıoğlan, a.g.t., s. 54.

564

BOA, A. MKT. UM., 26/31, 11 L 1266/ 20 Ağustos 1850.

565

Şükrü Efendi’nin Mart 1851 tarihinde Meclis üyeliğinden ayrıldığını ve yerine Trabzon Kadısı Mustafa Bey’in tayin edildiğini görmekteyiz. BOA, Đ. MVL. 222/7480, 25 Ca 1267/28 Mart 1851; BOA A. MKT NZD 19/36, 20 M 1267/ 25 Kasım 1850; BOA. A. MKT. MVL 46/59, 24 C 1267/26 Nisan 1851.

566

BOA, A.MKT.NZD., 15/66, 2 Z 1266/9 Ekim1850; BOA, A. MKT. UM, 11/61, 11 Ca 1266/ 25 Mart 1850.

125

kendi dinlerine göre yemin edeceklerdi. ⁵⁶⁷ Trabzon’da da meclis üyelerinin görevlerini iyi yapacaklarına dair yemin ettiklerini görmekteyiz. ⁵⁶⁸

Trabzon’da teşkil edilen meclisin azaları konusunda; meclisin defterdar, kadı müftü, tahrirat ve mal baş katibi ve meclis azasından oluşmakta ve kadı da azadan sayılmakla birlikte umur-u şeriye ile meşgul olacağından yerine ilmen kiramdan birinin tayini faydalı olacaktır. Bunların yanında vücuh-u memleketten olarak Müslümanlardan dört Hıristiyanlardan iki ve ileri gelenlerden seçilen bir kişi meclisi oluşturacaktır.⁵⁶⁹

Trabzon eyalet meclisinin maaş konusunun yukarıdaki gibi miktarının belirlenmesine rağmen bu miktarın nereden elde edileceği konusunda bir belirsizliğin olduğu görülmektedir. Diyebiliriz ki meclis ile merkez arasındaki yazışmaların en önemli konularından biri maaş meselesi idi.⁵⁷⁰ Zira Bekir Rüstem Paşa, meclis üyelerinin maaşları konusundaki taleplerini dile getirirken Trabzon eyaletinin idaresinin şimdiye kadar kurallara göre yapılamadığını ve eyaletten toplanan vergilerin de istenilen ölçüde düzenlenemediğini dile getirmektedir.⁵⁷¹ Dolayısıyla vergi konusunda da bir karmaşanın yaşandığı eyalette meclis memurlarına tahsis edilecek maaş konusunda da süregelen bir sıkıntı ortaya çıkmıştır. Mart 1851 tarihli diğer bir belgeye göre memur maaşları konusunda kaynak arayışları sürmektedir. Buna göre memur maaşları hakkında 3 Yük 68.000 kuruşun iki Yük 96,000 kuruşu varidatı hazineden karşılanacaktır. Fakat bu miktardan tahsisine dair kayıt bulunmayan bazı memurların maaşlarıyla karşılık olamayacak ihtisab rüsumu fazlası düşüldüğünde kalan bir yük 86.000 kuruştur. Bunun da bir Yük 44.300 kuruşu adet-i ağnam rüsumat bedelatı, 7.860 kuruşu sandık emini, 6.000 kuruşu meclis katibi maaşları ve 27.900 kuruşu ise lağvedilecek Vakfıkebir ve Yomra nahiyelerinin zabtiye, müdür ve katip maaşları ile kırtasiye behasıdır. Fakat bu müdürlüklerin lağvı ve 1267 (1850-1851) senesinden itibaren bahsedilen vergilerin tekrar alınması kesin olmadığından bu konuda kalan bir yük 86.000 kuruşun eyaletten başka bir

567

Ortaylı, Osmanlı Mahalli Đdareleri, s. 37.

568

Trabzon meclisi azalarının rüşvet almama konusunda yemin etmeleri ile ilgili merkezden gönderilen emir doğrultusunda Trabzon meclisinde de bu usulun uygulandığı, Trabzon meclisi azasıyla eyalet dâhilindeki kaza meclisindeki aza ve naib, müftü, müdür, katip, ulema, şeyh, imam ve hatiplerin katılımıyla Cemaziyelevvelin onuncu günü Meclis-i Umumi’nin toplandığı, bu mecliste bu konudaki emrin okunduğu ve azaların bu meclis önünde tek tek yemin ettikleri belirtilmektedir. BOA, A. MKT. UM., 11/61 11 Ca 1266/ 25 Mart 1850.

569

BOA, A. DVN., 66/8, 26 S 1267/ 25 Aralık 1850.

570

Bu sadece Trabzon eyaleti için değil diğer eyaletler için de geçerli idi ve maaş konusu merkez ile taşra arasındaki en önemli yazışma konularından biriydi. Ortaylı, Osmanlı Mahalli Đdareleri, s. 38-39.

571

126

kaynaktan tahsili ve bunun hazineye bildirilmesi ifade edilmekteydi.⁵⁷² Bir yıl sonra, meclis memurlarının maaşlarına karşılık olmak üzere Karahisar-i Şarki, Ordu ve Gümüşhane sancaklarından bazı vergilerin gösterildiği anlamaktayız. Fakat bu vergilerden bazılarının alınmasının mümkün olmadığı, bazılarının da vergi ve diğer varidat ile alınmış olduğundan alınması mümkün olanların ihalesi ve idaresi, elde edilemeyen vergilerin fesh ve silinmesi gerektiği belirtilmiştir. Ayrıca Ali Kavas adlı birinin zimmetinde olan paranın kuralına göre alınması belirtilerek vergiler adet-i ağnam, otlak ve kışlak vergisi gibi 1268/1852 senesinde 1 Yük 43.000 kuruş bedel ile ihale edilmiş fakat bazılarının mahallinden tahsil edilmediği anlaşılmıştır. ⁵⁷³

Üyeleri, hükümet tarafından atanan bir meclis reisi, defterdar, kadı müftü, tahrirat ve mal baş kâtibi ve Müslümanlardan dört Hıristiyanlardan iki ve ileri gelenlerden seçilen bir kişinin olduğu⁵⁷⁴ meclisin taşra idaresi ile ilgili oldukça geniş bir yetki alanı bulunmaktaydı. Bunların içinde yöneticilerin denetlenmesi, suç işleyenlerin belirlenmesi, halkın can, mal ve ırz güvenliğinin sağlanması, sağlık ve eğitim öğretim gibi işlerle ilgilenilmesi, halklın refahı için gerekli bayındırlık işlerinin takibi gibi daha önceki meclislerin üstlendiği görevleri üstlenmekteydi.⁵⁷⁵ Belgelerden edindiğimiz bilgiler bize Trabzon’daki meclisin eyalet idaresinde pek çok konuda önemli bir organ haline geldiğini göstermektedir. Eyalet ile ilgili hemen hemen her konu Trabzon meclisinin çalışma alanına girmekteydi. Meclis bayındırlık hizmetleri, eyaletin mali durumu ile ilgili konular,⁵⁷⁶ güvenlik,⁵⁷⁷ gayrimüslimlerin arasında meydana gelen anlaşmazlıklar⁵⁷⁸ ve bunların dini mabetleri ile ilgili konular⁵⁷⁹ gibi oldukça değişik konular ile ilgilenmekteydi. Fakat idari açıdan bakıldığında meclisin bir denetim mekanizması olarak vilayetteki idarecilerin idaresini denetleyen bir üst makamdı. Bu konuda pek çok örnek karşımızda bulunmaktadır. Meclisin denetim yetkisinin ön plan çıktığı durumlar ise gerek meclis üyelerinin gerekse de kazalardaki idarecilerin yapmış oldukları suiistimallerdi.

572

BOA, Đ. MVL, 223/7557, 21 Ca 1267/24 Mart 1851, Lef 4.

573

BOA, Đ. MVL, 290/11575, 19 S 1270/13 Kasım 1853, Lef 1.

574

BOA, A. DVN, 66/8, 26 S 1267/ 25 Aralık 1850.

575

Çadırcı, Anadolu Kentlerinin Sosyal ve Ekonomik Yapısı, s. 224.

576

BOA, A. MKT., 159/69, 28 Z 1264/ 25 Kasım 1848; BOA, A. MKT. MHM., 19/97 11 Ca 1266/ 25 Mart 1850. 577 A. MKT. UM., 24/42, 25 N 1266/ 4 Ağustos 1850. 578 BOA, A. MKT., UM 374/23, 2 R 1276/ 29 Ekim 1859. 579

A. MKT. UM., 8/21, 29 Ra 1266/ 12 Şubat 1850; Bu konuda verilecek diğer güzel bir örnek de Trabzon’daki Protestanların mezarlık olarak kullanmak istedikleri yer hakkında Trabzon Meclisi’nin yaptığı tahkikattır. Burada Protestanların mezarlık olarak kullanmak için aldıkları araziyi kullanabilmek için Trabzon meclisinin azalarından Đbrahim Bey’i görevlendirdiği ve buranın mezarlık olarak kullanılmasında bir sakınca olmadığını tespit ettiğini gösmekteyiz. BOA.Đ. HR., 65/3186, 17 M 1266/ 3 Aralık 1849.

127